Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu, pośrodku terenu sołectwa, na niewielkim wzniesieniu, około 25 metrów od drogi nieutwardzonej prowadzącej w kierunku części wsi Adamowo zwanej Grabiną. Należy kierować się w stronę gospodarstwa nr 27, za nim znajduje się cmentarz. Od strony południowo wschodniej graniczy z lasem prywatnym. Z pozostałych stron zaś graniczy z łąkami.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II ćw. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicko-augsburski |
| Ówczesna parafia | Łąkie (od 1937), Lipno (1799-1937) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,07 ha |
| Nr działki | nr 125, obręb nr 1 Adamowo |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek z inskrypcja | 1937 |
| Istniejąca dokumentacja | Adamowo. Cmentarz ewangelicko-augsburski, oprac. M. Wiśniewski, 2019 |
| Zagrożenia | śmieci, splantowanie terenu, zbycie działki na inny cel |
| Stan zachowania | ZŁY, typ III |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji | ?, -, - |
| Ewidencja zabytków | brak cmentarza w GEZ i WEZ |
| Stan prawny | najprawdopodobniej własność prywatna, Bz |
Najprawdopodobniej cmentarz został splantowany od strony północno-zachodniej. Równolegle do drogi przechodzi wodociąg. Najprawdopodobniej również cmentarz został splantowany od strony północno-wschodniej. Według porównania z mapą z 1944 sięgał drogi i mógł sięgać dzisiejszej działki 117/6. Łącznie zajmował powierzchnię ok. 0,25 ha.
Roślinność
| Drzewa | dąb, sosna, brzoza, topola |
| Krzewy | lilak, podrost dębu |
| Inne | trawa, mech, pokrzywa |
Układ zewnętrzny czytelny, układ wewnętrzny zatarty. Brak pomników przyrody. Od strony południowo-wschodniej ewentualne drzewa zostały wycięte z powodu linii średniego napięcia. Na geoportalu widnieje działka nr 116 będąca zaoraną drogą do cmentarza, a w przeszłości główną aleją cmentarną.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 1 | I poł XX w. | beton | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton | - |
| Mogiły ziemne | TAK | 3 | ? | ziemia | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 1 | I ćw. XX w. | metal | tabliczka nieczytelna |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 8 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | TAK | 1 | dwudziestolecie międzywojenne | drewno | stan agonalny |
| Budynek sakralny | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2016; fot. Michał P. Wiśniewski, 2019;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2019
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Działania porządkowo-remontowe, upamiętnienia
Brak danych.
Osadnictwo w Adamowie
Historia
Zgodnie z mapą Perthèesa z 1784 roku, rumunki Adamowo oraz sąsiednie Maramy, Grabina i Łosiaki jeszcze nie istniały. Z kolei mapa Gilly’ego z 1803 roku potwierdza już istnienie Adamowa (jako Jadamowo) oraz Marmanów (jako Marmano). Wymienione osady założył najprawdopodobniej Norbert Zieliński, od 1796 roku właściciel majątku Chrostkowo i Januszewo. W spisie posiadłości z 1825 roku Adamowo i pozostałe rumunki wchodzą w skład majątku Zielińskich. Według opublikowanego w 1837 roku spisu płatników składek na rzecz parafii ewangelickiej w Lipnie, w Adamowie mieszkało 18 ewangelików (10 płatników), w Grabinie 14 ewangelików (8 płatników), w Łosiakach 9 ewangelików (3 płatników), w Marmanach 4 ewangelików (1 płatnik).
Według Romana Galla, z chwilą powołania samodzielnej parafii w Osówce w 1838 roku, w obrębie parafii ewangelickiej w Lipnie pozostało 15 kantoratów, w tym w Adamowie. Z drugiej strony autor powoławszy się na badania Breyera, podaje iż Adamowo zostało założone w 1850 roku. Niestety nie precyzuje, czy chodzi o założenie kantoratu, czy o założenie całej kolonii. Dokumenty AGAD, spisy miejscowości oraz mapy wyraźnie wskazują, że Adamowo istniało już na początku XIX w. Spis statystyczny z 1867 roku podaje, że w Adamowie funkcjonowała ewangelicka szkoła należąca do parafii w Lipnie i prowadzona przez miejscowego kantora. Spis płatników składek z 1910 roku podaje następujące dane: Adamowo – 6 płatników, Grabiny – 9 płatników, Łosiaki – 2 płatników, Mormany – 4 płatników. Łącznie 21 płatników. Oznacza to, że w przeciągu ponad 70 lat populacja ewangelików mogła być niemal identyczna. Precyzyjniejsze dane z pierwszego polskiego spisu powszechnego z 1921 roku wykazują następujące dane o liczbie ewangelików: Adamowo – 35 (26%), Grabina – 38 (37%), Łosiaki – 35 (49%), Marmany – 25 (38%). Łącznie daje to 133 ewangelików, co stanowiło około 36% mieszkańców tych rumunków. Informacje z Kalendarza Ewangelickiego z 1925 roku nie potwierdzają, aby wówczas istniała szkoła w Adamowie. Według opracowań niemieckich zarówno nauka, jak i nabożeństwa odbywały się nieoficjalnie w mieszkaniu jednego gospodarzy, wyznaczonego do bycia kantorem. W 1937 roku członkowie kantoratu Adamowo przyłączyli się do nowo powstałej parafii ewangelickiej w Łąkiem. W okresie okupacji Adamowo nosiło nazwę Horst-Räumung, Grabina Buckolt, Łosiaki Elchen, a Marmany Marmen.
Ludzie
Płatnicy składki ze wsi Adamowo na rzecz parafii ewangelickiej w Lipnie w 1837: patrz AGAD, CWW, sygn. 1197, p. 386 i 387.
O pobycie gdańskiej rodziny Blunk przesiedlonej do Adamowa opowiada książka Marion Ehresmann, Wojna zaczęła się za naszym płotem 1927-1990, tłum. N. Szuflik, 2013.
Bibliografia:
- 3081 Horstfeld, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 22.
- AGAD, CWW, sygn. 1197, p. 386 i 387.
- E. Busch, Beiträge zur Geschichte und Statistik des Kirchen- und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Königreich Polen, Leipzig 1867, s. 186.
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land, Teil III, Wuppertal 2010, s. 34, 59.
- P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX – XX wieku, Rypin 1997, s. 220, 225.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock 1825, tabelka na końcu.
- R. Gilly, Specialkarte von Suedpreussen, 1803 (arkusz C I)
- K. Kłodawski, Z dziejów parafii ewangelicko-augsburskiego wyznania w Lipnie (od końca XVIII wieku do roku 1914), „Notatki Płockie”, z. 3 (216), 2008, s. 5, 6, 8.
- M. Krajewski, A. Mietz, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1996, s. 3.
- K. Perthèes, Mappa szczegulna Woiewodztwa Płockiego i Ziemi Dobrzynskiey, Paris 1784.
- „Rocznik Ewangelicki 1925”, Warszawa 1925, s. 143.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie, Warszawa 1925, s. 157.
- D. Staszewski, Zarys historyczny Ziemi Dobrzyńskiej, Płock 1908, tabelka na końcu, nr 99–102.
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Chrostkowo, Chrostkowo 2011.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880, t. I, s. 22.
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń 1981, z. 18 (118), s. 91, 92.
- M. Wiśniewski, Adamowo. Cmentarz ewangelicko-augsburski, 2019.
- Zdjęcia cmentarza ewangelickiego w Adamowie na forum Tradytor, http://forum.tradytor.pl/viewtopic.php?t=5372 [dostęp: 09.10.2019]