Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz polny położony przy drodze biegnącej ze Żnina. Z tego miasta wyjeżdżamy ulicą Leśną i jej przedłużeniem po nieomalże 2 km docieramy do cmentarza położonego po prawej stronie drogi. Od północy sąsiaduje ze wspomnianą drogą, a z pozostałych stron z gruntem uprawnym.
Podstawowe informacje
Data założenia | ok. poł. XIX w. (orientacyjnie) |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Żnin (od 1852), Barcin-Żnin (1846-1852), Łabiszyn-Barcin (1828-1846) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,27ha |
Nr działki | 152 |
Kształt | zbliżony do prostokąta |
Najstarszy zachowany nagrobek | 1898 (Hermann Muller) |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, splantowanie |
Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY, Typ VIb |
Data ostatniego pochówku | zamknięcia | likwidacji | 1945 | ? | - |
Sądząc po nikłym odsetku ewangelików w pierwszym spisie statystycznym z 1921 roku wydaje się, że cmentarz przestał być użytkowany przed 1939 rokiem, jednak w okresie okupacji sprowadzono Niemców do gospodarstw uprzednio wysiedlonych z Polaków.
Roślinność
Drzewa | … |
Krzewy | lilak, … |
Inne | bluszcz, … |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny nieznany. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | ? | ? | ? | ? |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | TAK | ? | ? | ? | ? |
Postumenty | TAK | ? | ? | ? | ? |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | 2012 | metal | siatka ogrodzeniowa |
Brama | TAK | 1 | 2012 | metal | furta w ogrodzeniu |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Krzyż | TAK | 1 | 2012 | ? | - |
Inne | TAK | 1 | ? | beton | studnia |
Nagrobki istnieją.
Na cmentarzu pochowano miejscowego właściciela dóbr ziemskich Hermanna Mullera (podobno w 1898) oraz gospodarza o nazwisku Heimann (1945). Pierwotne ogrodzenie z bramą rozebrano.
Inskrypcje
Nie znaleziono. Na podstawie relacji prasowych wiadomo, że istnieją
Galeria zdjęć
fot. Romuald Góralski, 2019
Renowacja
Nie przeprowadzono. Według informacji prasowych pomysł na uporządkowanie terenu istniał już w 2008 roku. Inicjator porządków, ks. prob. Piotr Rutkowski z parafii rzymskokatolickiej pw św. Marcina w Żninie zrealizował cel w 2012 roku, finansując działania. Wykonawcami prac była OSP w Białożewinie i mieszkańcy wsi. Wycięto krzaki, zamontowano ogrodzenie z furtką i ustawiono krzyż z napisem "cmentarz ewangelicki". Niestety porządki nie są kontynuowane. Właściciel terenu - Gmina Żnin - deklaruje, że nie posiada środków na ten cel. Już rok później cmentarz zarósł i taki stan widać na zdjęciach z 2019.
Zadziwiające jest, że przednia ściana ogrodzenia (z furtką) została zamontowana w głębi cmentarza, a nie przy drodze. Drzewa zasadzone kiedyś wzdłuż krawędzi cmentarza wyraźnie pokazują jego granice.
Osadnictwo w Białożewinie
Historia
Wieś Białożewin (wówczas Białowieżyce) wymieniona została w bulli papieskiej z 1136 roku. Oznacza to, że wspólnie z ponad 20 innymi miejscowościami była własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Stan taki trwał aż do końca XVIII wieku. Ponieważ bulla wymienia ówczesny stan posiadania, można założyć, że wieś istniała już przynajmniej w XI wieku. W 1331 roku doszczętnie zniszczona przez najazd Krzyżaków. Lokacja wsi na prawie niemieckim nastąpiła w 1341 roku. Sołectwo kupił niejaki Waldon. Przywilej Kazimierza Wielkiego z 1357 roku potwierdza przynależność Białożewina do arcybiskupiego klucza żnińskiego. Według danych z 1685 roku miejscowi kmiecie odrabiali pańszczyznę w folwarku Wenecja. Ilość powinności (prac i opłat) była na tyle duża, że chłopi byli zmuszeni do opuszczenia dzierżawionych łanów kmiecych. W Białożewinie na 21 łanów, aż 12 było opuszczonych. Identycznie było z karczmą. Późniejsza wzmianka z momentu pierwszego rozbioru potwierdza istnienie folwarku na miejscu. Zgodnie z sekularyzacyjną polityką Prus majątki kościelne zostały do 1796 skonfiskowane i stały się domenami państwowymi zarządzanymi przez urzędy domenalne. W 1818 roku taki urząd dla Białożewina mieścił się w Żninie, a od przynajmniej 1833 roku w Gąsawie. Docelowo to właśnie skonfiskowane wsie miały być terenem przeznaczonym pod kolonizację. Ewentualnie majątki sprzedawano osobom prywatnym. Z pewnością niemieckojęzyczni osadnicy zostali osiedleni i tutaj, o czym świadczą statystki z 1833 roku. Wtedy 14% mieszkańców było ewangelikami. Odsetek zwiększył się do 32% w 1860 roku. Wówczas istniała już miejscowa szkoła ewangelicka (od przynajmniej 1853). O ile odsetek ilości protestantów utrzymał się na tym samym poziomie wedle statystyk z 1885 roku, to tuż przed wybuchem I wojny światowej było ich mniej, bo ok. 12%. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pierwszy spis statystyczny zanotował 5% mniejszość ewangelików w Białożewinie.
Białożewin nie utworzył nigdy obwodu dworskiego aczkolwiek od co najmniej 1869 roku istniał właściciel ziemski. Mowa o rodzinie Muller. Zapiski genealogiczne mówią, że w wymienionym roku Ida Muller wzięła w Białożewinie ślub z Oskarem Emanuelem Wienskowskim, właścicielem dóbr Mierzwin. Jedna z ich córek, Herma Emanualea, wyszła za mąż za przedstawiciela rodu von Bonin. Mullerowie byli właścicielami tutejszego majątku do przynajmniej 1889 roku. Następnymi znanymi właścicielami była żydowska rodzina Cohn z Poznania - wzmianka z 1906 roku. Niewykluczone, że to śmierć Hermanna Mullera (1898 - inf prasowa, niepotwierdzona przez akta USC) spowodowała przejęcie majątku przez Cohnów. Raphael Cohn dzierżył 245 hektarowy majątek jeszcze w 1923 roku. W 1926 roku był już rozparcelowany. Warto zanotować, że prócz Cohnów majątki ponad 50 hektarowe uprawniające do tytułu właściciela ziemskiego mieli w 1913 roku: Emil Heymann, Johann Mazany, Josef Musial i Fryderyk Piechowiak.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Adamski, Balcerzak, Baumgartner, Bauza, Bielejewski, Cieślewicz, Cyganiak, Gadziński, Grajek, Heymann, Jakubowski, Kaczmarek, Kończal, Kowalski, Kroczyk, Kruger, Kubisiak, Langowski, Manthey, Marquardt, Musiał, Muller, Napieralski, Piontek, Poliński, Schreiner, Sempolowitz, Sietkowski, Sobczak, Sosiński, Steltner, Szafrański, Teske, Topolski, Wolniewicz
Księga adresowa z 1928: Brychczyński (kowal), Grzybek (karczma), Musiał (wiatrak), Walczak (kowal), Kazimierz Zięba (właściciel ziemski)
Bibliografia:
- 3172 Znin, 1:25 000, 1940.
- Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 154-155.
- Amtsblatt der Königlichen Preussischen Regierung zu Bromberg, 1853, nr 7, s. 59.
- Białożewin w PolskieZabytki.pl
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 548.
- Deutsche Reiches Adressbuch, 1906, s. 590.
- K. Gapiński, Cmentarz w chaszczach, "Pałuki", 2013, nr 39, http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/20585-cmentarz-w-chaszczach.html
- Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 245-246.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 260-261.
- Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 288-289.
- M. Janecki, Handbuch des preußischen Adels, 1892, s. 611.
- R. Konieczka, O to miejsce trzeba szczególnie dbać, przedruk z "Pałuk", 23.08.2008, https://fakty.interia.pl/kujawsko-pomorskie/news-o-to-miejsce-trzeba-szczegolnie-dbac,nId,1319737
- S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski T. 1 A-Ł, Poznań, 1921, s. 25.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych województwa poznańskiego, 1926, s. 516-517.
- Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 88.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1252.
- Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 167.
- A. Majszak, Polak, Niemiec - człowiek, "Pałuki", 2012, nr 18, http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/16179-polak-niemiec-czlowiek.html
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 126.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XV, cz. 1, s. 132.
- S. Truchim (red.), Historja powiatu żnińskiego, Poznań, 1928, s. 12, 21, 23, 49, 54, 56, 58, 117, 127, 165, 173, 206.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 45.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg, 1833, s. 111.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 136-137.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 440.