Cmentarz ewangelicki - Bialożewin

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

jLesGShLq3KJqy7YfEpDRnqNawZYInvQJ-VobbSBCWlWCbU9BZrFfR5P-Ygxy2fFjzgmx3QYma_i36F8E6Q=w320

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz polny położony przy drodze biegnącej ze Żnina. Z tego miasta wyjeżdżamy ulicą Leśną i jej przedłużeniem po nieomalże 2 km docieramy do cmentarza położonego po prawej stronie drogi. Od północy sąsiaduje ze wspomnianą drogą, a z pozostałych stron z gruntem uprawnym.

Podstawowe informacje
Data założenia ok. poł. XIX w. (orientacyjnie)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Żnin (od 1852), Barcin-Żnin (1846-1852), Łabiszyn-Barcin (1828-1846)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,27ha
Nr działki 152
Kształt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek 1898 (Hermann Muller)
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja, splantowanie
Stan zachowania UPAMIĘTNIONY, Typ VIb
Data ostatniego pochówku | zamknięcia | likwidacji 1945 | ? | -

Sądząc po nikłym odsetku ewangelików w pierwszym spisie statystycznym z 1921 roku wydaje się, że cmentarz przestał być użytkowany przed 1939 rokiem, jednak w okresie okupacji sprowadzono Niemców do gospodarstw uprzednio wysiedlonych z Polaków.

Roślinność
Drzewa
Krzewy lilak, …
Inne bluszcz, …

Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny nieznany. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? ? ? ?
Mogiły ziemne NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Pola grobowe TAK ? ? ? ?
Postumenty TAK ? ? ? ?
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - 2012 metal siatka ogrodzeniowa
Brama TAK 1 2012 metal furta w ogrodzeniu
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Krzyż TAK 1 2012 ? -
Inne TAK 1 ? beton studnia

Nagrobki istnieją.
Na cmentarzu pochowano miejscowego właściciela dóbr ziemskich Hermanna Mullera (podobno w 1898) oraz gospodarza o nazwisku Heimann (1945). Pierwotne ogrodzenie z bramą rozebrano.

Inskrypcje

Nie znaleziono. Na podstawie relacji prasowych wiadomo, że istnieją


Galeria zdjęć

fot. Romuald Góralski, 2019
{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

Renowacja

Nie przeprowadzono. Według informacji prasowych pomysł na uporządkowanie terenu istniał już w 2008 roku. Inicjator porządków, ks. prob. Piotr Rutkowski z parafii rzymskokatolickiej pw św. Marcina w Żninie zrealizował cel w 2012 roku, finansując działania. Wykonawcami prac była OSP w Białożewinie i mieszkańcy wsi. Wycięto krzaki, zamontowano ogrodzenie z furtką i ustawiono krzyż z napisem "cmentarz ewangelicki". Niestety porządki nie są kontynuowane. Właściciel terenu - Gmina Żnin - deklaruje, że nie posiada środków na ten cel. Już rok później cmentarz zarósł i taki stan widać na zdjęciach z 2019.
Zadziwiające jest, że przednia ściana ogrodzenia (z furtką) została zamontowana w głębi cmentarza, a nie przy drodze. Drzewa zasadzone kiedyś wzdłuż krawędzi cmentarza wyraźnie pokazują jego granice.


Osadnictwo w Białożewinie

Historia

Wieś Białożewin (wówczas Białowieżyce) wymieniona została w bulli papieskiej z 1136 roku. Oznacza to, że wspólnie z ponad 20 innymi miejscowościami była własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Stan taki trwał aż do końca XVIII wieku. Ponieważ bulla wymienia ówczesny stan posiadania, można założyć, że wieś istniała już przynajmniej w XI wieku. W 1331 roku doszczętnie zniszczona przez najazd Krzyżaków. Lokacja wsi na prawie niemieckim nastąpiła w 1341 roku. Sołectwo kupił niejaki Waldon. Przywilej Kazimierza Wielkiego z 1357 roku potwierdza przynależność Białożewina do arcybiskupiego klucza żnińskiego. Według danych z 1685 roku miejscowi kmiecie odrabiali pańszczyznę w folwarku Wenecja. Ilość powinności (prac i opłat) była na tyle duża, że chłopi byli zmuszeni do opuszczenia dzierżawionych łanów kmiecych. W Białożewinie na 21 łanów, aż 12 było opuszczonych. Identycznie było z karczmą. Późniejsza wzmianka z momentu pierwszego rozbioru potwierdza istnienie folwarku na miejscu. Zgodnie z sekularyzacyjną polityką Prus majątki kościelne zostały do 1796 skonfiskowane i stały się domenami państwowymi zarządzanymi przez urzędy domenalne. W 1818 roku taki urząd dla Białożewina mieścił się w Żninie, a od przynajmniej 1833 roku w Gąsawie. Docelowo to właśnie skonfiskowane wsie miały być terenem przeznaczonym pod kolonizację. Ewentualnie majątki sprzedawano osobom prywatnym. Z pewnością niemieckojęzyczni osadnicy zostali osiedleni i tutaj, o czym świadczą statystki z 1833 roku. Wtedy 14% mieszkańców było ewangelikami. Odsetek zwiększył się do 32% w 1860 roku. Wówczas istniała już miejscowa szkoła ewangelicka (od przynajmniej 1853). O ile odsetek ilości protestantów utrzymał się na tym samym poziomie wedle statystyk z 1885 roku, to tuż przed wybuchem I wojny światowej było ich mniej, bo ok. 12%. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pierwszy spis statystyczny zanotował 5% mniejszość ewangelików w Białożewinie.
Białożewin nie utworzył nigdy obwodu dworskiego aczkolwiek od co najmniej 1869 roku istniał właściciel ziemski. Mowa o rodzinie Muller. Zapiski genealogiczne mówią, że w wymienionym roku Ida Muller wzięła w Białożewinie ślub z Oskarem Emanuelem Wienskowskim, właścicielem dóbr Mierzwin. Jedna z ich córek, Herma Emanualea, wyszła za mąż za przedstawiciela rodu von Bonin. Mullerowie byli właścicielami tutejszego majątku do przynajmniej 1889 roku. Następnymi znanymi właścicielami była żydowska rodzina Cohn z Poznania - wzmianka z 1906 roku. Niewykluczone, że to śmierć Hermanna Mullera (1898 - inf prasowa, niepotwierdzona przez akta USC) spowodowała przejęcie majątku przez Cohnów. Raphael Cohn dzierżył 245 hektarowy majątek jeszcze w 1923 roku. W 1926 roku był już rozparcelowany. Warto zanotować, że prócz Cohnów majątki ponad 50 hektarowe uprawniające do tytułu właściciela ziemskiego mieli w 1913 roku: Emil Heymann, Johann Mazany, Josef Musial i Fryderyk Piechowiak.

Ludzie

Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Adamski, Balcerzak, Baumgartner, Bauza, Bielejewski, Cieślewicz, Cyganiak, Gadziński, Grajek, Heymann, Jakubowski, Kaczmarek, Kończal, Kowalski, Kroczyk, Kruger, Kubisiak, Langowski, Manthey, Marquardt, Musiał, Muller, Napieralski, Piontek, Poliński, Schreiner, Sempolowitz, Sietkowski, Sobczak, Sosiński, Steltner, Szafrański, Teske, Topolski, Wolniewicz

Księga adresowa z 1928: Brychczyński (kowal), Grzybek (karczma), Musiał (wiatrak), Walczak (kowal), Kazimierz Zięba (właściciel ziemski)


Bibliografia:

  1. 3172 Znin, 1:25 000, 1940. comp.jpg
  2. Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 154-155. comp.jpg
  3. Amtsblatt der Königlichen Preussischen Regierung zu Bromberg, 1853, nr 7, s. 59. comp.jpg
  4. Białożewin w PolskieZabytki.pl comp.jpg
  5. J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 548. comp.jpg
  6. Deutsche Reiches Adressbuch, 1906, s. 590. comp.jpg
  7. K. Gapiński, Cmentarz w chaszczach, "Pałuki", 2013, nr 39, http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/20585-cmentarz-w-chaszczach.html
  8. Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 245-246. comp.jpg
  9. Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 260-261. comp.jpg
  10. Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 288-289. comp.jpg
  11. M. Janecki, Handbuch des preußischen Adels, 1892, s. 611. comp.jpg
  12. R. Konieczka, O to miejsce trzeba szczególnie dbać, przedruk z "Pałuk", 23.08.2008, https://fakty.interia.pl/kujawsko-pomorskie/news-o-to-miejsce-trzeba-szczegolnie-dbac,nId,1319737
  13. S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski T. 1 A-Ł, Poznań, 1921, s. 25. comp.jpg
  14. Księga adresowa gospodarstw rolnych województwa poznańskiego, 1926, s. 516-517. comp.jpg
  15. Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 88. comp.jpg
  16. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1252. comp.jpg
  17. Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 167. comp.jpg
  18. A. Majszak, Polak, Niemiec - człowiek, "Pałuki", 2012, nr 18, http://palukitv.pl/teksty/przestrzen-lokalna/inne/16179-polak-niemiec-czlowiek.html
  19. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 126. comp.jpg
  20. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XV, cz. 1, s. 132. comp.jpg
  21. S. Truchim (red.), Historja powiatu żnińskiego, Poznań, 1928, s. 12, 21, 23, 49, 54, 56, 58, 117, 127, 165, 173, 206. comp.jpg
  22. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 45. comp.jpg
  23. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg, 1833, s. 111. comp.jpg
  24. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 136-137. comp.jpg
  25. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 440. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License