Cmentarz ewangelicki - Biały Bór

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony po środku wsi na niewielkim wzniesieniu. Jadąc od Wałdowa Szlacheckiego jest po lewej stronie głównej drogi asfaltowej biegnącej przez wieś, ok 1,2 km na północ od skrzyżowania w Wałdowie Szlacheckim wspomnianej drogi na Biały Bór z drogą Wałdowo - Turznice. Od północy graniczy z szutrową drogą i terenem zalesionym, od wschodu z główną drogą biegnącą przez wieś, od południa z nieużytkami, a od zachodu z gospodarstwem domowym.

Podstawowe informacje

Data założenia	I poł. XIX w. (być może k. XVIII w.)
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Piaski-Rudnik (od 1893 r.), przedtem Grudziądz
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,28 ha
Nr działki	206/2
Kształt	czworokąt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek	1885 r.
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	śmieci, dewastacja
Stan zachowania	PRZECIĘTNY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945, -

Cmentarz poszerzany na początku XX w.

Roślinność

Drzewa	klon, dąb, lipa, …
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	trawa, pokrzywy, glistnik jaskółcze ziele, konwalia, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Dąb ma wymiary pomnikowe. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza czytelny.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	ok. 75	k. XIX - I poł. XX w.	lastryko, beton, piaskowiec	-
Mogiły ziemne	TAK	?	?	-	-
Pola grobowe	TAK	?	-	-	-
Postumenty	TAK	ok. 10	k. XIX - I poł. XX w.	piaskowiec, beton, lastryko	przy mogiłach obmurowanych lub wolno stojące
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	?
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Inskrypcje - fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013; fot Michał P. Wiśniewski, 2014;

---

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

---

Renowacja

Niedokończona renowacja została przeprowadzona w dniach 28-30 kwietnia 2011 r., z inicjatywy grupy "Tak Trzeba", Zespołu Szkoł im. Stanisława Broniewskiego "Orszy" w Wałdowie Szlacheckim i stowarzyszenia "Q Przyszłości" z Wałdowa Szlacheckiego. Rok później cmentarz został zdewastowany przez "poszukiwaczy skarbów". Ukradziono żeliwne ogrodzenie. W chwili obecnej cmentarz jest ponownie zarośnięty roślinnością.
W 2016 roku cmentarz został ponownie uporządkowany z inicjatywy UG Grudziądz.

fot. M. Kaźmierczak, A. Zglińska 2011

fot. r1

fot. r2

fot. r3

fot. r4

fot. r5

fot. r6

fot. r7

fot. r8

fot. r9

fot. r10

fot. r11

fot. r12

fot. r13

fot. r14

fot. r15

fot. r16

---

Osadnictwo w Białym Borze.

Historia

Dzisiejsze terytorium wsi Biały Bór (bez części Biały Bór Drugi) leży na w granicach dawnych miejscowości Biały Dwór (Weisshof) (w skład której wchodzi cmentarz) oraz Biały Bór (Weissheide).
Biały Dwór wymieniony już w XIV w. był folwarkiem krzyżackim podległym zamkowi w Lipienku. Po II pokoju toruńskim stał się własnością biskupstwa chełmińskiego, która była wydzierżawiana. Przykładowo starosta kowalewski Daniel Plemięcki dzierżawił majętek w latach 1578-1608. Nie wiadomo nic o tym, czy sprowadził na ten teren olędrów. Po I zaborze władze pruskie skonfiskowały własność biskupią i postanowiły w 1789 r. nadać ziemię osadnikom z przyległych miejscowości w zamian za czynsz. Ci jednak musieli spłacić także odszkodowanie spadkobiercom biskupa Wojciecha Leskiego, który był wymieniony jako właściciel. Jako w pełni niezależna wieś Biały Dwór funkcjonował od 1828 r. W roku 1885 r. ewangelicy stanowili 72% ludności, w 1921 r. ok. 53%. We wsi działała szkoła ewangelicka, która dziś nie istnieje.
Biały Bór położony na północ od Białego Dworu (40 m. na północ od cmentarza przebiega droga będąca granicą pomiędzy Białym Dworem, a Białym Borem) był osadą leśną należącą do biskupstwa chełmińskiego. Na północ od niej zaczynały się dobra starostwa grudziądzkiego. Wymieniona w wizytacji biskupa Strzesza z 1667 r. jako tereny niezamieszkałe. Z kolei w inwentarzu biskupstwa chełmińskiego z 1731 r. dowiadujemy się, że ziemie w Białym Borze dzierżawi 6 osób. Ostatni biskup chełmiński okresu staropolskiego Andrzej Ignacy Baier oddał lasy Białego Boru w 40-letnią dzierżawę nadwornemu łowczemu (wymienianemu potem jako pułkownik) Ziółkowskiemu (znanemu też pod nazwiskiem Wetzel lub Watzel). Objął funkcję leśniczego, ale też miał prawo poboru czynszu. Swój majątek sprzedał w 1784 r. Tu również w wyniku sekularyzacji dóbr kościelnych władze pruskie w 1789 nadały ziemię osadnikom z pobliskich miejscowości. W 1885 r. ewangelicy stanowili 84% ludności, w 1921 r. 70%.
Oby dwie części charakteryzują się zabudową rozproszoną w typie rzędówki bagiennej. Stare gospodarstwa położone były na terpach.
Nie jest prawdą jakoby Biały Dwór i Biały Bór stanowiły jedną miejscowość już w XIX w. Do 1939 r. wymieniane są jako dwie oddzielne.

Ludzie

W księdze strat z I wojny światowej wymienione są nazwiska:
Biały Bór - Bahr, Brommund, Gosda, Haak, Kudlinski, Neumann, Rechenberg, Riewe, Stahnke, Tomski, Trentau
Biały Dwór - Grunkowski, Hartwig, Jachowski, Kaulbarsch, Klatt, Knoll, Kowalke, Krompholz, Leszczynski, Lucht, Pommerenke, Riewe, Sablotzke, Sahlotzki, Schmechel, Seidler, Switajski, Thiart, Urbach, Volkner, Wisnewski (Wiesniewski), Will, Wojnowski

W księdze adresowej z 1928 r. wymienione są nazwiska:
Biały Bór- Reetz (krawiec), Szybowski (rzeźnik)
Biały Dwór - Schröter (rzeźnik)

W księdze adresowej z 1941 r. wymienione są nazwiska:
Biały Bór - Steltner (karczma)

---

Bibliografia:

1. 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909.
2. 2678 Blandau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
3. APE Malbork, sygn. 9/59/0/1665, Der Begräbnisplatz in Weisshof, 1914.
4. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 159.
5. X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 343-344.
6. Galeria zdjęć z prac porządkowo-renowacyjnych w dniach 28-30 kwietnia 2011 r., fot. Marta Kaźmierczak, Anna Zglińska [dostęp: 26.06.2014]
7. Informacja o cmentarzu na stronie "Tak Trzeba", http://www.taktrzeba.za.pl/bb.html [dostęp: 26.06.2014]
8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1132.
9. Plan rozwoju lokalnego gminy Grudziądz na lata 2008-2013, Grudziądz 2008.
10. Rys historyczny Białego Boru na stronie Zespołu Szkół w Wałdowie Szlacheckim, http://www.orsza.nazwa.pl/szkola/articles.php?article_id=41 [dostęp: 26.06.2014].
11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 20
12. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 191. Patrz: Weissheide i Weisshof
13. Zdjęcia stanu cmentarza po porządkach w 2016, http://grudziadz.ug.gov.pl/galleries/list/4/231/1/15

---

Lapidaria » powiat grudziądzki » gmina Grudziądz » Biały Bór