Cmentarz ewangelicki - Bratwin
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy głównej drodze biegnącej przez wieś, niecałe 40 metrów od szkoły podstawowej. Od północy, południa i zachodu sąsiaduje z gruntami uprawnymi, a od wschodu z drogą.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
I poł. XIX wieku, a może nawet co najmniej 1766 |
| Wyznanie |
mennonicko-ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Górna Grupa (od 1854), Świecie (przed 1854); mennonici - zbór w Grupie |
| Status |
Nieczynny |
| Powierzchnia |
~ 0,12 ha |
| Nr działki |
85 |
| Kształt |
czworokąt zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
koniec XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja |
APE Malbork, sygn. 9/59/0/1797 Der Begräbnisplatz in Brattwin, 1892 |
| Zagrożenia |
śmieci |
| Stan zachowania |
UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1945?, - |
Data 1892 z pewnością nie odnosi się do założenia cmentarza. Świadczy o tym choćby jedna z tablic inskrypcyjnych z lat 80. XIX w. Najprawdopodobniej cmentarz powstał dużo wcześniej - być może istniał już w 1766, bo z tego roku pochodzi wzmianka o pierwszej szkole, do której uczęszczały dzieci luterańskie i menonickie.
Roślinność
| Drzewa |
dąb, lipa, jesion, … |
| Krzewy |
iglaki, lilak, grochodrzew, … |
| Inne |
trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Aleja wtórna.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
TAK |
1 |
k. XIX w.? |
cegła |
- |
| Krzyże |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Obeliski |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
? |
k. XIX w. - I poł. XX w. |
lastryko, beton |
- |
| Mogiły ziemne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty pionowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Postumenty |
TAK |
? |
k. XIX w. - I poł. XX w. |
lastryko, beton |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| ŁĄCZNIE |
ok. 30 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
TAK |
1 |
1892?, dwudziestolecie międzywojenne, XXI w. |
cegła, beton, metal |
fragmenty 3 ogrodzeń: najstarsze to słupy ceglane, po stronie zachodniej słupy betonowe, a od ulicy mamy nowe metalowe ogrodzenie |
| Brama |
TAK |
1 |
XXI w |
metal |
furtka z napisem 1892 |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Damian Drzymalski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
Cmentarz posiada, choć nie na całym terenie, nowe ogrodzenie. Od strony wejścia istnieje krótka aleja obsadzona iglakami. Trawa jest skoszona. Widać, że cmentarz posiada opiekuna (szkoła?) jednak nikt nie prowadził działań renowacyjnych nagrobków.
Osadnictwo w Bratwinie
Historia
Najstarsza wzmianka o Bratwinie pochodzi z 1307 roku, kiedy to rycerz imieniem Żywan darował osadę cystersom pelplińskim. W czasach krzyżackich istniał tu folwark podlegający komturstwu świeckiemu, a w okresie I Rzeczpospolitej Bratwin był własnością królewską w obrębie starostwa świeckiego. Trudno podać konkretna datę sprowadzenia osadników olęderskich. Najwcześniejsze wzmianki mówią o 1596 roku jednak z lustracji królewszczyzn z 1664 dowiadujemy się, że kontrakt podpisano za czasów starosty świeckiego Jana Zawadzkiego, a więc pomiędzy 1632, a 1637 roku. Istnienie prawdopodobieństwo, że ich statut usankcjonowany był nieco wcześniej, bo w 1623, gdy król Zygmunt III zwolnił z kontrybucji wojennej mieszkańców olęderskich wsi w nizinie sartawicko-nowskiej. Od co najmniej 1776 roku funkcjonowała szkoła, która służyła zarówno ewangelikom jak i menonitom.
Menonici uczęszczali do zboru w Dolnej Grupie, ewangelicy od 1854 przypisani zostali do parafii w Górnej Grupie (przedtem Świecie). W latach 80. XIX w. protestanci stanowili prawie 94% mieszkańców, w tym żyło 23 menonitów. Według danych z 1931 roku tylko niecałe 18% było ewangelikami. Niestety w ilości menonitów (30 osób) wydaje się być błąd - winno być najprawdopodobniej 3, gdyż pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o tylko 5 menonitach.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Assmann, Engel, Fisch, Hertzberg, Hinkelmann, Kopanski, Krasnowski, Kruck, Kuffel, Kuss, Liedtke, Menz, Pischker, Polley, Reinke, Sadecki, Schafer, Schwarz, Strohschein, Tyrann, Verhulzdonk, Voss, Wardalinski, Winkelmann, Ziemann
Kalendarz nauczycielski z 1925 r.: Feliks Baliński
Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Foth (rzeźnik, zajazd), Franz (właściciel ziemski), Hermann (wiatrak), Herzberg (właściciel ziemski), Luchicki (kowal), Schenk (murarz), Schlaak (wiatrak), Siebrandt (właściciel ziemski), Teszke (kowal), Waldeman (zakład ogrodniczy)
Nazwiska rodzin menonickich z 1935: Franz, Foth, Hermann, Siebrandt
Bibliografia:
- 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909.
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1797 Der Begräbnisplatz in Brattwin, 1892
- Bratwin w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online, http://gameo.org/index.php?title=Brattwin_(Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland)
- Bratwin w Katalogu zabytków osadnictwa olęderskiego, http://holland.org.pl/art.php?kat=obiekt&id=485
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 16, 70, 77.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532-533.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 56.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1135.
- Z. Ludkiewicz, Osady holenderskie na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń-Warszawa, 1934, s. 16, 19, 31, 50, 51, 74, 76, 84, 86, 88, 105.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 164-165.
- A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 245.
- K. Mikulski, Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem woj. bydgoskiego), "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu", 1996, z. 1, s. 107.
- M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 22, 34, 46, 84, 89
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 51.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 355.
