Cmentarz ewangelicki - Bratwin

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

zCaBLiShg4-RYfoT4oX2zscLxbejRQVPOONfmww2tYd1ttDOX8KIjwJe8lYigmv29NYnfai_efR2knw=w320

Opis cmentarza

zabudowany.png mennonici.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony przy głównej drodze biegnącej przez wieś, niecałe 40 metrów od szkoły podstawowej. Od północy, południa i zachodu sąsiaduje z gruntami uprawnymi, a od wschodu z drogą.

Podstawowe informacje
Data założenia I poł. XIX wieku, a może nawet co najmniej 1766
Wyznanie mennonicko-ewangelicki
Ówczesna parafia Górna Grupa (od 1854), Świecie (przed 1854); mennonici - zbór w Grupie
Status Nieczynny
Powierzchnia ~ 0,12 ha
Nr działki 85
Kształt czworokąt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek koniec XIX w.
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, sygn. 9/59/0/1797 Der Begräbnisplatz in Brattwin, 1892
Zagrożenia śmieci
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VIb
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Data 1892 z pewnością nie odnosi się do założenia cmentarza. Świadczy o tym choćby jedna z tablic inskrypcyjnych z lat 80. XIX w. Najprawdopodobniej cmentarz powstał dużo wcześniej - być może istniał już w 1766, bo z tego roku pochodzi wzmianka o pierwszej szkole, do której uczęszczały dzieci luterańskie i menonickie.

Roślinność
Drzewa dąb, lipa, jesion, …
Krzewy iglaki, lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Aleja wtórna.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce TAK 1 k. XIX w.? cegła -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? k. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK ? k. XIX w. - I poł. XX w. lastryko, beton -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ok. 30 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK 1 1892?, dwudziestolecie międzywojenne, XXI w. cegła, beton, metal fragmenty 3 ogrodzeń: najstarsze to słupy ceglane, po stronie zachodniej słupy betonowe, a od ulicy mamy nowe metalowe ogrodzenie
Brama TAK 1 XXI w metal furtka z napisem 1892
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Damian Drzymalski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22

Renowacja

Cmentarz posiada, choć nie na całym terenie, nowe ogrodzenie. Od strony wejścia istnieje krótka aleja obsadzona iglakami. Trawa jest skoszona. Widać, że cmentarz posiada opiekuna (szkoła?) jednak nikt nie prowadził działań renowacyjnych nagrobków.


Osadnictwo w Bratwinie

Historia

Najstarsza wzmianka o Bratwinie pochodzi z 1307 roku, kiedy to rycerz imieniem Żywan darował osadę cystersom pelplińskim. W czasach krzyżackich istniał tu folwark podlegający komturstwu świeckiemu, a w okresie I Rzeczpospolitej Bratwin był własnością królewską w obrębie starostwa świeckiego. Trudno podać konkretna datę sprowadzenia osadników olęderskich. Najwcześniejsze wzmianki mówią o 1596 roku jednak z lustracji królewszczyzn z 1664 dowiadujemy się, że kontrakt podpisano za czasów starosty świeckiego Jana Zawadzkiego, a więc pomiędzy 1632, a 1637 roku. Istnienie prawdopodobieństwo, że ich statut usankcjonowany był nieco wcześniej, bo w 1623, gdy król Zygmunt III zwolnił z kontrybucji wojennej mieszkańców olęderskich wsi w nizinie sartawicko-nowskiej. Od co najmniej 1776 roku funkcjonowała szkoła, która służyła zarówno ewangelikom jak i menonitom.
Menonici uczęszczali do zboru w Dolnej Grupie, ewangelicy od 1854 przypisani zostali do parafii w Górnej Grupie (przedtem Świecie). W latach 80. XIX w. protestanci stanowili prawie 94% mieszkańców, w tym żyło 23 menonitów. Według danych z 1931 roku tylko niecałe 18% było ewangelikami. Niestety w ilości menonitów (30 osób) wydaje się być błąd - winno być najprawdopodobniej 3, gdyż pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o tylko 5 menonitach.

Ludzie

Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Assmann, Engel, Fisch, Hertzberg, Hinkelmann, Kopanski, Krasnowski, Kruck, Kuffel, Kuss, Liedtke, Menz, Pischker, Polley, Reinke, Sadecki, Schafer, Schwarz, Strohschein, Tyrann, Verhulzdonk, Voss, Wardalinski, Winkelmann, Ziemann

Kalendarz nauczycielski z 1925 r.: Feliks Baliński

Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Foth (rzeźnik, zajazd), Franz (właściciel ziemski), Hermann (wiatrak), Herzberg (właściciel ziemski), Luchicki (kowal), Schenk (murarz), Schlaak (wiatrak), Siebrandt (właściciel ziemski), Teszke (kowal), Waldeman (zakład ogrodniczy)

Nazwiska rodzin menonickich z 1935: Franz, Foth, Hermann, Siebrandt


Bibliografia:

  1. 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909. comp.jpg
  2. APE Malbork, sygn. 9/59/0/1797 Der Begräbnisplatz in Brattwin, 1892
  3. Bratwin w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online, http://gameo.org/index.php?title=Brattwin_(Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland)
  4. Bratwin w Katalogu zabytków osadnictwa olęderskiego, http://holland.org.pl/art.php?kat=obiekt&id=485
  5. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 16, 70, 77. comp.jpg
  6. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532-533. comp.jpg
  7. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 56. comp.jpg
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1135. comp.jpg
  9. Z. Ludkiewicz, Osady holenderskie na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń-Warszawa, 1934, s. 16, 19, 31, 50, 51, 74, 76, 84, 86, 88, 105. comp.jpg
  10. H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 164-165. comp.jpg
  11. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 245. comp.jpg
  12. K. Mikulski, Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem woj. bydgoskiego), "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu", 1996, z. 1, s. 107. comp.jpg
  13. M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 22, 34, 46, 84, 89
  14. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 51. comp.jpg
  15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 355. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License