Cmentarz ewangelicki - Brodnica (Karbowo)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

yhLtGHpDev2lCyzVMvwZiKxB2KbEu78lANR2giM2eFFHyXHhZ5kNvW4wPZQkuMu0oH8whyTV2ygSLmZYBGM=w320

Opis cmentarza

zabudowany.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie dawnej wsi Karbowo, obecnie część Brodnicy, przy ul. Karbowskiej. Leży na terenie zabudowanym sąsiadując z zabudowaniami i ulicami: od północy z ul. Skromną, od wschodu z gospodarstwami domowymi, od południa z ul. Karbowską, a od zachody z ul. Półwiejską.

Podstawowe informacje
Data założenia 1900
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Brodnica (od 1772, pierwsi protestanci w Brodnicy już w 1553), w majątku Karbowo istniała kaplica
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,31 ha
Nr działki 2274
Kształt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek nagrobki zlikwidowane
Istniejąca dokumentacja -
Zagrożenia dewastacja, likwidacja
Stan zachowania UPAMIĘTNIENIE SYMBOLICZNE, Typ IIa
Data zamknięcia, likwidacji 1973, 1975

Ostatnią cywilną osobą tu pochowaną była Emma Minna Burkowski z domu Zademag (26.06.1876-06.01.1945), urodzona w Ernestowie (pow. świecki)

Roślinność
Drzewa dąb, klon, …
Krzewy iglaki, …
Inne trawa…

Układ cmentarza czytelny. Utworzono aleję biegnącą do kamienia upamiętniającego pochowanych tu jeńców radzieckich. Niewykluczone, że jest to przebieg pierwotnej alei głównej na tym cmentarzu.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Ogrodzenie TAK - ? metal niskie ogrodzenie zamontowano od strony ulic, od wschodu jest ogrodzenie prywatne
Brama TAK - - - niskie furtki od ul. Skromnej i Karbowskiej, bez bram wejściowych
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - istniała tu kaplica przedpogrzebowa
Inne TAK 2 XX w. beton, granit, ? pomnik upamiętniający jeńców radzieckich i pomnik upamiętniający cmentarz ewangelicki

Na cmentarzu pochowano w masowych grobach jeńców radzieckich pomordowanych w latach 1941-1945 z obozów w Brodnicy i Szczuce. Podobno miało być ich ok. 2000. W 1945 pochowano także kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich. Na pewno nie mieli tu swoich grobów właściciele Karbowa, za to istniała kwatera wojenna z I wojny.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Mariusz Kaniecki, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9

Renowacja

Nie przeprowadzono. Cmentarz został zamknięty administracyjnie 11 lipca 1973. Wiosną 1975 splantowano go likwidując wszystkie nagrobki oraz zamontowano pomnik ku czci żołnierzy radzieckich. Jego odsłonięcie nastąpiło 8 maja 1975. W 1996 roku odbyły się prace ekshumacyjne w wyniku których wydobyto szczątki 9 żołnierzy niemieckich. Uroczyste odsłonięcie pomnika upamiętniającego cmentarz nastąpiło 23 czerwca 2007 roku. Pomnik powstał z inicjatywy dr Rudolfa Birkholza, który był jego fundatorem. Nabożeństwu ekumenicznemu przewodzili ks. Michał Walukiewicz z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie, ks. Wiesław Pacek z rzymskokatolickiej Parafii pw. Jezusa Miłosiernego w Brodnicy i ks. Mariusz Kowalski z rzymskokatolickiej Parafii pw. Św. Katarzyny z Brodnicy.


Osadnictwo w Karbowie

Historia

Najstarsze informacje na temat Karbowa pochodzą z 1239 roku i była to wówczas własność biskupstwa płockiego. W czasach krzyżackich podlegało pod komturstwo brodnickie. Jeśli chodzi o stosunki własnościowe to większość stanowiły łany czynszowe podlegające zakonowi, ale były także łany sołtysie i rycerskie. W okresie I Rzeczpospolitej wieś administracyjnie podlegała pod starostwo brodnickie - grunty czynszowe, sołtysie i lemańskie. Wizytacja kościelna z 1672 mówi o podziale Karbowa na 2 części: królewszczyznę z 10 gospodarstwami chłopskimi i własność szlachecką niejakiego Selinskiego. Ta z kolei, zwana w 1703 wójtówką została nadana przez Augusta II pułkownikowi Guttry. Właściciele w ciągu dwóch późniejszych dekad dokupili łany sołtysie i lemańskie, a już w 1710 nadawali ziemię na prawie emfiteutycznym. W 1749 Karbowo zostało sprzedane Dominikowi Rembielińskiemu. Rodzina Rembielińskich sprzedała majątek Florianowi Lehwald-Jezierskiemu w 1802, a ten w 1804 sprzedał go sekretarzowi poczty i właścicielowi młyna Niskie Brodno Ernstowi Kriegerowi. Po śmierci jego syna Ernsta Otto, Karbowo trafiło w 1895 w ręce berlińskiego banku ziemskiego celem parcelacji jednak ostatecznie kupił go Georg Lehmann (1898?). Lehmannowie władali Karbowem do 1945 roku, lecz już w 1928 część ziemi zasiliło teren miasta Brodnica.
Ewangelicy nigdy nie stanowili większości mieszkańców Karbowa. Ich ilość kształtowała się w granicach 25-33%. Tutejsi ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Brodnicy, ale posiadali własną kaplicę we dworze.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Chudziński, Fukowski, Heinzelmann, Muller, Paetz, Sosnowski, Szypszyński, Treichel, Zarembski, Żukowski

Księga adresowa z 1928: Andrzejewska (zajazd), Behnke (malarz, ogrodnik), Borowski (rzeźnik), Chlonba (ślusarz), Dobrzyński (manufaktura), Dulczewski (młyn w Niskim Brodnie), Głabiszewski (handel bydłem), Gogolin (jadłodajnia), Górski (kołodziej), Holtzel (cegielnia, gorzelnia), Jastrzebski, (właściciel gospodarstwa, 87), Jurkiewicz (zajazd), Kruger (budowa studni), Wilhelm Lehmann (właściciel majątku, 1312), Lope (koszykarz), Nicikowski (mleczarnia), Otto (lekarz), Owczarczyk (zajazd), Perszta (rybołówstwo), Rajkiewicz (rybołówstwo, zajazd), Reinert (kowal), Schroder (kowal), Tobolewski (restauracja), Tyczyński (maszyny rolnicze, ślusarz), Werner (szewc), Witkowski (krawiec), Wolff (przedsiębiorca budowlany), Zaks (manufaktura), Alojzy Zedlewski (właściciel gospodarstwa, 61), Wielhelm Zielke (właściciel gospodarstwa, 94)


Bibliografia:

  1. 2782 Strasburg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 100-101. comp.jpg
  3. Gminny program opieki nad zabytkami miasta Brodnicy na lata 2013 - 2016, 2012, s. 16.
  4. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 546-548. comp.jpg
  5. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 182-183. comp.jpg
  6. Karbowo w internetowym Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=945&q=karbowo&d=0&t=0
  7. Karbowo w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1480/Karbowo/
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1169. comp.jpg
  9. H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 58-59. comp.jpg
  10. Program opieki nad zabytkami Gminy Brodnica na lata 2011-2014, Brodnica, 2010, s. 26, 39-53, http://archiwum.brodnica.ug.biuletyn.net/upload/File/Program_Opieki_nad_Zabytkami_Gminy_Brodnica.pdf
  11. H. Siekierska, Odsłonięcie tablicy na cmentarzu ewangelickim, "Ziemia Michałowska", 2007, nr 4, s. 5. comp.jpg
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 3. comp.jpg
  13. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brodnica. Część A. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Brodnica 2010, s. 27, 28, 48, http://archiwum.brodnica.ug.biuletyn.net/upload/File/3%2839%29%281%29.pdf
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 834. comp.jpg
  15. J. Wultański, Brodnickie nekropolie, 2001, s. 18-20.
  16. J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Brodnica 1998

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License