Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony dosłownie na północno-wschodnim krańcu wsi na terytorium niegdysiejszych Brudnowo Holendrów. Działka, na której stoi należy do wsi Brudnowo natomiast wszystko na północ, południe i wschód do pobliskiego Józefowa. Znajduje się ok. 280 m. od torów kolejowych. Będąc przy brudnowskim kościele (dawnej kaplicy ewangelickiej i szkole) musimy kierować się na wschód za autostradę A1, następnie ok. 1,2 km prosto (dalej na wschód), aż dojedziemy do skrzyżowania gdzie skręcamy w lewo (a północ). Po ok. 370 m widzimy cmentarz. Od północy, wschodu i zachodu graniczy z polami uprawnymi, a od południa z drogą oraz terenem zajętym pod gospodarstwo rolne.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Nieszawa (od 1838 r.), we wsi kaplica ewangelicka (od 1907 r.) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,40 ha |
| Nr działki | 143 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985 |
| Zagrożenia | śmieci |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Roślinność
| Drzewa | akacja |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieczytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ok. 20 | k. XIX - I poł. XX w. | beton, lastryko | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | co najmniej 3 | I poł. XX w. | piaskowiec, beton | przy mogiłach obmurowanych lub wolnostojące |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ? | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2014
Galeria zdjęć
fot. Karolina Falleńczyk, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
fot. Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1987
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Zgodnie z informacjami zawartymi na karcie cmentarnej z 1985 najbardziej okazałe nagrobki znajdowały się po stronie zachodniej. Ich fragmenty z pewnością były przenoszone z pierwotnych miejsc położenia. Według zebranych informacji w pierwszej połowie 2014 r. wycięto część krzaków. Dnia 12 lipca 2014 r. z okazji poświecenia nowego dzwonu w brudnowskim kościele (przebudowanej kaplicy ewangelickiej) zamontowano tablicę pamiątkową "Most pamięci i pojednania" ku czci dawnych mieszkańców wsi, w większości niemieckojęzycznych ewangelików, ale także Polaków i Rosjan.
Osadnictwo w Brudnowie.
Historia
Na podstawie spisu powszechnego z 1921 r. wiadomo, że wówczas w Brudnowie odsetek ewangelików wynosił 59%, a w Brudnowie Holendrach mieszkali wyłącznie ewangelicy. Z powodu konfliktu pomiędzy częścią parafian (ponad 100 wiernych) z Brudnowa, a pastorami z kościoła w Nieszawie doszło do secesji i pod przewodnictwem jednego z brudnowskich gospodarzy Karola Biegalke powołano niezależną od kościoła ewangelicko-augsburskiego gminę wyznaniową Wolnego Narodowego Kościoła Lutersko-Ewangelickiego Nieodmiennej Konfesji Augsburskiej (WNKLENKA), który został przypisany do łódzkiego Wolnego Kościoła Lutersko-Ewangelickiego pod przewodnictwem ks. Gustawa Maliszewskiego w 1930 r. Tłem konfliktu miały być zbyt wysokie opłaty za posługi duszpasterskie oraz faworyzowanie zdania bogatych gospodarzy, którzy udzielali się w radzie kościelnej. Nabożeństwa "wolnego kościoła brudnowskiego" odbywały się pod gołym niebem pod przewodnictwem Biegalkego. Wspólnota wolnoluteran funkcjonowała do 1939 r. mimo, że pastor Berthold nie uznał secesji i przestał prowadzić ewidencje kościelną dla członków grupy niepokornych mieszkańców wsi. Musieli oni rejestrować się w księgach kościelnych parafii rzymskokatolickiej w Czernikowie.
Istniejący we wsi kościół, dziś parafia pw. NSPJ, to przebudowany w 1976 r. budynek dawnej szkoły ewangelickiej wybudowanej w 1907 r., który służył ewangelikom za dom modlitwy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego nauka odbywała się zmianowo ze względu na jedno pomieszczenie. Osobno kształcono dzieci polskie i niemieckie. W 1932 r. z pomieszczenia dla nauczyciela stworzono drugą salę szkolną. W czasie II wojny uczyć się mogły wyłącznie dzieci niemieckie.
W Brudnowie istniał w także niemiecki klub sportowy, chór puzonistów, a także organizacja religijna Społeczność Chrześcijańska.
Ludzie
W księdze adresowej z 1941 r. wymienione są osoby o nazwiskach: Buchholtz (sklep), Głowacki (rymarz), Urbański (kowal).
Nauczyciele niemieccy pracujący w szkole (w nawiasach lata pracy) : Hermann Textor (1918-1919), Gustav Rieske (1919-1930), Adolf Bloch (1930-1939).
Bibliografia:
- 3179 Nessau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944.
- S. Białowąs, Most pamięci i pojednania, artykuł z 13.07.2014 r., http://www.kujawy.media.pl/index.php/powiat-aleksandrowski/14793-brudnowo-most-pamieci-i-pojednania [dostęp: 15.07.2014]
- Cmentarz ewangelicki w Brudnowie na stronie Upstreamvistula.org [dostęp: 15.07.2014]
- Deutsches Reichs-Adressbuch, Berlin: Buch und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 183
- Informacje o historii szkoły w Brudnowie, http://zsbrudnowo.edupage.org/about/ [dostęp: 18.07.2014].
- D. Kaliński, Brudnowo: inicjatywa ekumeniczna - "Most pamięci i pojednania". Informacja z 13.07.2014 r. [dostep: 18.07.2014]
- Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 245-247.
- T. Krzemiński, Ewangelicy niemieccy na terenie powiatu nieszawskiego w okresie międzywojennym, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy. Materiały pokonferencyjne pod red. Andrzeja Cieśli. Aleksandrów Kujawski: MBP im. Marii Danilewicz Zielińskiej, 2008, s. 93-99.
- T. Krzemiński, Społeczność niemiecka w powiecie nieszawskim, "Ziemia Kujawska" 2004, t. 17, s. 93-113.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 106.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 385.