Cmentarz ewangelicki - Brudnowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

brudnowo.jpg

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony dosłownie na północno-wschodnim krańcu wsi na terytorium niegdysiejszych Brudnowo Holendrów. Działka, na której stoi należy do wsi Brudnowo natomiast wszystko na północ, południe i wschód do pobliskiego Józefowa. Znajduje się ok. 280 m. od torów kolejowych. Będąc przy brudnowskim kościele (dawnej kaplicy ewangelickiej i szkole) musimy kierować się na wschód za autostradę A1, następnie ok. 1,2 km prosto (dalej na wschód), aż dojedziemy do skrzyżowania gdzie skręcamy w lewo (a północ). Po ok. 370 m widzimy cmentarz. Od północy, wschodu i zachodu graniczy z polami uprawnymi, a od południa z drogą oraz terenem zajętym pod gospodarstwo rolne.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Nieszawa (od 1838 r.), we wsi kaplica ewangelicka (od 1907 r.)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,40 ha
Nr działki 143
Kształt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek I poł. XX w.
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985
Zagrożenia śmieci
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945, -
Roślinność
Drzewa akacja
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieczytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ok. 20 k. XIX - I poł. XX w. beton, lastryko -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK co najmniej 3 I poł. XX w. piaskowiec, beton przy mogiłach obmurowanych lub wolnostojące
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ?
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2014


Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16

fot. Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1987

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4

Renowacja

Nie przeprowadzono. Zgodnie z informacjami zawartymi na karcie cmentarnej z 1985 najbardziej okazałe nagrobki znajdowały się po stronie zachodniej. Ich fragmenty z pewnością były przenoszone z pierwotnych miejsc położenia. Według zebranych informacji w pierwszej połowie 2014 r. wycięto część krzaków. Dnia 12 lipca 2014 r. z okazji poświecenia nowego dzwonu w brudnowskim kościele (przebudowanej kaplicy ewangelickiej) zamontowano tablicę pamiątkową "Most pamięci i pojednania" ku czci dawnych mieszkańców wsi, w większości niemieckojęzycznych ewangelików, ale także Polaków i Rosjan.


Osadnictwo w Brudnowie.

Historia

Na podstawie spisu powszechnego z 1921 r. wiadomo, że wówczas w Brudnowie odsetek ewangelików wynosił 59%, a w Brudnowie Holendrach mieszkali wyłącznie ewangelicy. Z powodu konfliktu pomiędzy częścią parafian (ponad 100 wiernych) z Brudnowa, a pastorami z kościoła w Nieszawie doszło do secesji i pod przewodnictwem jednego z brudnowskich gospodarzy Karola Biegalke powołano niezależną od kościoła ewangelicko-augsburskiego gminę wyznaniową Wolnego Narodowego Kościoła Lutersko-Ewangelickiego Nieodmiennej Konfesji Augsburskiej (WNKLENKA), który został przypisany do łódzkiego Wolnego Kościoła Lutersko-Ewangelickiego pod przewodnictwem ks. Gustawa Maliszewskiego w 1930 r. Tłem konfliktu miały być zbyt wysokie opłaty za posługi duszpasterskie oraz faworyzowanie zdania bogatych gospodarzy, którzy udzielali się w radzie kościelnej. Nabożeństwa "wolnego kościoła brudnowskiego" odbywały się pod gołym niebem pod przewodnictwem Biegalkego. Wspólnota wolnoluteran funkcjonowała do 1939 r. mimo, że pastor Berthold nie uznał secesji i przestał prowadzić ewidencje kościelną dla członków grupy niepokornych mieszkańców wsi. Musieli oni rejestrować się w księgach kościelnych parafii rzymskokatolickiej w Czernikowie.
Istniejący we wsi kościół, dziś parafia pw. NSPJ, to przebudowany w 1976 r. budynek dawnej szkoły ewangelickiej wybudowanej w 1907 r., który służył ewangelikom za dom modlitwy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego nauka odbywała się zmianowo ze względu na jedno pomieszczenie. Osobno kształcono dzieci polskie i niemieckie. W 1932 r. z pomieszczenia dla nauczyciela stworzono drugą salę szkolną. W czasie II wojny uczyć się mogły wyłącznie dzieci niemieckie.
W Brudnowie istniał w także niemiecki klub sportowy, chór puzonistów, a także organizacja religijna Społeczność Chrześcijańska.

Ludzie

W księdze adresowej z 1941 r. wymienione są osoby o nazwiskach: Buchholtz (sklep), Głowacki (rymarz), Urbański (kowal).
Nauczyciele niemieccy pracujący w szkole (w nawiasach lata pracy) : Hermann Textor (1918-1919), Gustav Rieske (1919-1930), Adolf Bloch (1930-1939).


Bibliografia:

  1. 3179 Nessau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944. comp.jpg
  2. S. Białowąs, Most pamięci i pojednania, artykuł z 13.07.2014 r., http://www.kujawy.media.pl/index.php/powiat-aleksandrowski/14793-brudnowo-most-pamieci-i-pojednania [dostęp: 15.07.2014]
  3. Cmentarz ewangelicki w Brudnowie na stronie Upstreamvistula.org comp.jpg [dostęp: 15.07.2014]
  4. Deutsches Reichs-Adressbuch, Berlin: Buch und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 183 comp.jpg
  5. Informacje o historii szkoły w Brudnowie, http://zsbrudnowo.edupage.org/about/ [dostęp: 18.07.2014].
  6. D. Kaliński, Brudnowo: inicjatywa ekumeniczna - "Most pamięci i pojednania". Informacja z 13.07.2014 r. comp.jpg [dostep: 18.07.2014]
  7. Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985.
  8. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 245-247.
  9. T. Krzemiński, Ewangelicy niemieccy na terenie powiatu nieszawskiego w okresie międzywojennym, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy. Materiały pokonferencyjne pod red. Andrzeja Cieśli. Aleksandrów Kujawski: MBP im. Marii Danilewicz Zielińskiej, 2008, s. 93-99.
  10. T. Krzemiński, Społeczność niemiecka w powiecie nieszawskim, "Ziemia Kujawska" 2004, t. 17, s. 93-113.
  11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 106. comp.jpg
  12. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 385. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License