Są błędy? Niejasności? Brakuje czegoś? A może chcesz użyć poniższych informacji? - pisz: lp.pw|adytnalta.akcilegnawe#lp.pw|adytnalta.akcilegnawe
Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w lesie na terenie o niewielkiej pochyłości w stronę rzeki. Ze wszystkich stron graniczy z lasem, w tym od wschodu z leśnym traktem. Ok. 60 m na południe znajduje się rzeka Tążyna. Przed 1945 r. przy północno-zachodnim rogu cmentarza funkcjonowała szkoła ewangelicka - obecnie nie istnieje. Od strony zachodniej i południowej krawędzi cmentarza wyraźnie widoczne wyniesienie terenu - prawdopodobnie stanowiące zabezpieczenie przed ewentualnym podtopieniem ze strony rzeki.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II ćw. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Otłoczyn (od 1897), przedtem Toruń (parafia nowomiejska) |
| Status | nieczynny, brak dokumentów potwierdzających urzędowe zamknięcie cmentarza |
| Powierzchnia | ~0,33 ha (wg Karty cmentarza) |
| Nr działki | niewydzialona katastralnie, obręb Popioły na terenie działki nr 3481/1 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek z inskrypcją | P. A. Richard Just (1887) - patrz INS. 1 (postument nie znajduje się na cmentarzu) |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. H. Grecki, WUOZ Toruń, 1994 |
| Zagrożenia | śmieci, likwidacja nagrobków, powtórne zalesienie |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji | ?, -, - |
| Ewidencja zabytków | WEZ, WUOZ Toruń |
| Stan prawny | własność Skarbu Państwa w trwałym Zarządzie Lasów Państwowych - Nadleśnictwa Gniewkowo, Ls |
Roślinność
| Drzewa | dąb, … |
| Krzewy | lilak, śnieguliczka, robinia, … |
| Inne | trawa, pokrzywy, bluszcz, glistnik jaskółcze ziele |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Starodrzew stanowią dęby ustawione w narożach cmentarza
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | TAK | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | - | - | - | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | co najmniej 30 nagrobków | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Budynek sakralny | NIE | - | - | - | przed 1945 rokiem bezpośrednio przy cmentarzu stała szkoła pełniąca funkcję domu modlitwy |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny.
Układ wewnętrzny w większości zatarty. Nagrobki zwrócone w kierunku południowym.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2020
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
fot. WUOZ Toruń, oprac. H. Grecki, 1994
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
Renowacja
Prace porządkowe rozpoczęły się w marcu 2021 roku. Wykonawcami prac są mieszkańcy sołectwa Podgaj (gm. Aleksandrów Kujawski), radni Pani Bożena Świątkowska i Pan Rafał Preczak - inicjator przedsięwzięcia oraz Nadleśnictwo Gniewkowo.
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
Osadnictwo w Brzeczce
Historia
UWAGA - TEKST DO POPRAWIENIA I ROZWINIĘCIA
Pierwsze wzmianki o Brzeczce znajdujemy w przywileju z 1782 r. wydanym dla olędrów osiedlonych na ziemiach należących do dworu w Grabiach. Autorem przywileju był hrabia Stanisław Dąbski z Lubrańca, który wydzierżawił siedmiu Olędrom teren leśny zwany Grabia Holenderskie (lub Grabia Holendry). W dokumencie mowa także o smolarzu z Brzeczki. W 1815 r. osada zostaje wydzielona z rozparcelowanego dworu i objęta ponowną kolonizacją. W 1909 r władze pruskie połączyły Kolonię Brzeczka, Grabia Olędry i osadę młyńską Maciejewo w jedną całość pod nazwą Herzogsfelde. We wsi istniała szkoła ewangelicka, stojąca bezpośrednio przy cmentarzu. Zapewne była wykorzystywana także jako dom modlitwy ze względu na nawet sporą odległość od parafii ewangelickiej mieszczącej się w Otłoczynie, a przed 1897 r. w Toruniu (parafia nowomiejska).
Spis powszechny z 1921 r. wykazał, że miejscowość zamieszkiwana była przez 492 osoby z czego 200 zadeklarowało wiarę ewangelicką. Był to efekt kolonizacji niemieckiej, nieco ponad 100 lat wcześniej 73% stanowili katolicy. W okresie dwudziestolecia międzywojennego spora ilość Niemców, czyli w ogromnej większości ewangelików wyjechała, a na ich miejsce osiedlali się Polacy. Wówczas dawną nazwę Herzogsfelde zmieniono na Brzeczka. Po wybuchu II Wojny Światowej władze okupacyjne powiększyły sąsiadujący poligon artyleryjski w stronę południową o tereny dotychczas zamieszkałe, m. in. o osadę Brzeczka. Mieszkańców wysiedlono, z tym że część Polaków z Brzeczki straciło życie na toruńskiej Barbarce, Niemcom dano gospodarstwa w innych okolicznych wsiach wysiedlając z nich uprzednio Polaków. Bezpośrednia bliskość czynnego poligonu wymusiła zakaz ponownego zamieszkania terenu również po wojnie. Tereny gospodarstw i pola poddane zostały zalesieniu. Dziś w osadzie stoją dwa zamieszkałe gospodarstwa domowe.
Ludzie
Cmentarz służył ewangelickim mieszkańcom wsi Grabia-Holendry, a także protestantom z majątku Grabia, folwarków Brzeczka i Popioły, a także osad Maciejewo, Kuchnia, Pieczenia i Zakręt.
Bibliografia:
- 3177 Neugrabia, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909.
- Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, t. 15/16/17 pod red. ks. S. Kardasza, Toruń: Wydawnictwo Diecezjalne, 1995, s. 271.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 208
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung, Thorn 1866.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 396.