| Data założenia |
II poł. XIX w. |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Osówka (od 1838), Lipno (1799-1838), Białowieżyn (1783-1798) |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,59 ha |
| Nr działki |
Nie wyodrębniono, na terenie działki 2299/3 - obszar wydzielony "k" w obszarze leśnym nr 299 |
| Kształt |
prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek z inskrypcją |
k. XIX/ p. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja |
Karta cmentarza Brzeźno I/87, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987 |
| Zagrożenia |
śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania |
ZŁY, Typ III |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji |
?, -, - |
| Forma ochrony |
rejestr zabytków, nr rej. 347/A z 29.06.1994 |
| Stan prawny |
własność Lasów Państwowych (Nadleśnictwo Dobrzejewice), Lzr-RV |
| Drzewa |
dąb, akacja, klon, sosna, świerk… |
| Krzewy |
lilak, … |
| Inne |
bluszcz, konwalia… |
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
10 |
I poł. XX w. |
beton |
|
| Mogiły obmurowane z postumentem |
TAK |
10 |
k. XIX - I p. XX w. |
beton, piaskowiec |
- |
| Mogiły ziemne |
? |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
TAK |
1 |
I p. XX w. |
beton |
- |
| Krzyże |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Postumenty |
TAK |
12 |
I poł. XX w. |
beton, piaskowiec, lastryko |
- |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| RAZEM |
> 33 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
NIE |
- |
- |
- |
istniało żeliwne ogrodzenie |
| Brama |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
istniał drewniany krzyż w południowej stronie cmentarza według zdjęcia z 2006 |
W 2016 roku z inicjatywy Fundacji AriAri dzieci ze szkoły podstawowej w Maliszewie przeprowadziły prace inwentaryzacyjne na terenie cmentarza. Odbyło się także nabożeństwo ekumeniczne. Trudno jednak twierdzić wzorem przekazu prasowego, że doszło do odrestaurowania cmentarza.
Historia
Najstarsze informacje o istnieniu Brzeźna pochodzą z 1321 roku. Młyn powstał w 1435. Był to majątek prywatny w rękach m. in. Brzezińskich (poł. XVI w), Rościszewskich (poł. XVIII w. - p. XX w.), Skibińskich (p. XX - 1917), Tymienieckich, którzy byli ostatnimi właścicielami. W okresie okupacji hitlerowskiej do końca 1941 zarządzał baron von Rosen wywodzący się z Niemców bałtyckich.
Niemieccy koloniści przybyli do Brzeźna na zaproszenie Rościszwskich w 1792. Nieco wcześniej własnym sumptem postawili we wsi kościół katolicki (1789) będący filią parafii w Bobrownikach. Właściciele postawili sobie ambitny cel, przekształcić majątek w lokalny ośrodek przemysłowy, a kto wie może nawet miasteczko. Dlatego pierwszymi osadnikami prócz rolników byli sukiennicy i tkacze. Niestety plany utworzenia warsztatów tkackich spełzły na niczym. Co prawda uruchomiono tu hutę szkła w 1832, która działała jeszcze w 1853, lecz ostatecznie nie udało się rozwinąć przemysłu, a rzemieślnicy pozostali na łasce właściciela. Ten nakazał wyrąbać część lasu, by dać im w dzierżawę ziemię i przekształcić w rolników. Uwłaszczenie nastąpiło w 1864. Ziemia była dość nieurodzajna, a wielu gospodarzy nie posiadało nawet 1 konia.
Pierwsza szkoła ewangelicka rozpoczęła funkcjonowanie w 1801 roku. Jeszcze w 1867 roku był to kantorat łączony Brzeźno-Gnojno. Najprawdopodobniej był to budynek drewniany, który już w XX wieku przebudowano na ceglany. Mieściła się tam klasa, sala do modlitwy oraz dwupokojowe mieszkanie dla nauczyciela. Obok stała dzwonnica. Dzwony uruchamiano na nabożeństwa i przy każdym pogrzebie. Brzeźno do 1838 podlegało pod parafie ewangelicką w Lipnie, a od 1838 pod Osówkę. Raz bądź dwa razy w miesiącu przyjeżdżał pastor Lewandowski z Osówki wyprawić nabożeństwo. W 1934 powstała orkiestra puzonistów. Kantorat był dość liczny. W 1930 należało do niego 158 rodzin, co z pewnością daje wynik powyżej 600 osób. Choć według pierwszego spisu powszechnego w 1921 roku ewangelicy w Brzeźnie stanowili niecałe 38% mieszkańców to w okoliczne rumunki: Banachy, Celiny, Czarnarola, Jeziorne Łąki, Konstantynów, Lipowiec, Oparczyska, Olszowe Błoto, Trzciniak i Wilczyska były w całości zamieszkane przez protestantów. Nic więc dziwnego, że cmentarz liczy 0,6 ha.
Ludzie
Kantorzy w kolejności: Johann Leppert, Andreas Krause, Daniel Krause, Karl Tews, Ludwig Rase, Wilhelm Kelm, Otto Rangenau, Paul Kollath, Hermann Tomm, Adolf Mann
Kościelny: Julius Werner
Nazwiska z okesu międzywojennego: Beiersdorf, Bonkowski, Bretzke, Brudnicki, Dorn, Feld, Fagin, Friedrich, Gablicke, Harbart, Hauk, Hein, Jabs, Janke, Kieselbach, Klatt, Krampitz, Kuhnke, Lenz, Mann, Mielke, Muller, Pankratz, Peplau, Pflugardt, Pomerenke, Reck, Rindfleisch, Rossol, Runkehl, Schmidt, Utke, Witt, Zabel
Nazwiska ewangelików z Brzeźna (okres okupacji): Kutz, Kruger, Muller, Witt, Kunke, Ebner, Steinke, Ott, Heise, Schmidt, Kieselbach, Krampitz, Tober, Klatt, Harbart
Nazwiska ewangelików z kolonii Komorowo, Stawiska, Czarna Rola i Banachy (okres okupacji): Friedrich, Brandenburg, Rossol, Sommer, Dreiter, Batke, Gablitzke, Dobslaf, Braun, Reck, Gertz, Pieck, Werner, Schmidt, Janke, Eggert, Pomerenke, Gahr, Bottcher
Internowani w 1939: Gustav Ladzik, August Schmidt, Artur Block, Adolf Kutz, August Friedrich, Eduard Ott, Adolf Witt
