Cmentarz ewangelicki - Brzoza (gm. Wielka Nieszawka)

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony na niewielkim wzniesieniu, w lesie pomiędzy drogą krajową nr 91, a bardzo wysoką skarpą, poniżej której znajduje się wieś. Od północy, wschodu i południa sąsiaduje z lasem, od zachodu w odległości niecałych 20 m. przebiega wspomniana droga. Cmentarz znajduje się na wysokości słupka 199,8 km DK91 w kierunku Torunia.

Podstawowe informacje

Data założenia	1820
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Rudak-Stawki (od 1904), Otłoczyn (1897-1904), Podgórz-Otłoczyn (1891-1897), Toruń (przed 1891, parafia staromiejska)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,19ha
Nr działki	151
Kształt	zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek	1867 r.
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	dewastacja
Stan zachowania	UPORZĄDKOWANY, typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

Roślinność

Drzewa	dąb, klon, lipa, jesion, sosna, …
Krzewy	lilak, robinia akacjowa, …
Inne	?

Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Brak alei lub zatarte. Brak zarejestrowanych pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	TAK	25	IV ćw. XIX w.-I poł. XX w.	lastryko, beton, cegła	w tym 12 dziecięcych
Mogiły obmurowane z postumentem	TAK	19	IV ćw. XIX w.-I poł. XX w.	lastryko, beton, granit	w tym 4 dziecięce
Mogiły ziemne	TAK	3	?	-	-
Pola grobowe	TAK	4	?	-	wyłącznie fundamenty po słupkach ogrodzeniowych
Krzyże	TAK	2	k. XIX w. . pocz. XX w.	żeliwo	2 fragmenty - 1 ażurowy i 1 pełny (oba bez konkretnego stanowiska) - nie wliczane
Postumenty	TAK	5	1867 - I poł. XX w.	piaskowiec, beton	w tym 4 postumenty pod krzyż i 1 dziecięcy
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	1	1880	żeliwo	tabliczka żeliwna
RAZEM	57 (50 nagrobków i 7 form ziemnych)
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	> 5	?	żelazo	małe tyczki ograniczające działkę cmentarną

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2017;

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2017

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

^{fot. 44}

^{fot. 45}

^{fot. 46}

^{fot. 47}

^{fot. 48}

^{fot. 49}

^{fot. 50}

^{fot. 51}

^{fot. 52}

^{fot. 53}

^{fot. 54}

^{fot. 55}

^{fot. 56}

^{fot. 57}

^{fot. 58}

^{fot. 59}

^{fot. 60}

^{fot. 61}

^{fot. 62}

^{fot. 63}

^{fot. 64}

^{fot. 65}

^{fot. 66}

^{fot. 67}

^{fot. 68}

^{fot. 69}

^{fot. 70}

^{fot. 71}

^{fot. 72}

^{fot. 73}

^{fot. 74}

^{fot. 75}

^{fot. 76}

^{fot. 77}

^{fot. 78}

^{fot. 79}

^{fot. 80}

^{fot. 81}

^{fot. 82}

^{fot. 83}

^{fot. 84}

^{fot. 85}

^{fot. 86}

^{fot. 87}

^{fot. 88}

^{fot. 89}

^{fot. 90}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2017

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^fot.10

^fot.11

^fot.12

^fot.13

^fot.14

^fot.15

^fot.16

^fot.17

^fot.18

^fot.19

^fot.20

Renowacja

Pozwolenie na prace porządkowe zostało wydane 13 lutego 2017 roku. Organizatorem akcji jest stowarzyszenie Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw. Oficjalnie porządki rozpoczęły się w kwietniu 2017, ale już 18 lutego odbyły się pierwsze prace w postaci częściowego odkrzaczania. Do końca kwietnia udało się odkrzaczyć cały obszar cmentarza i odkryć kilka nowych tablic inskrypcyjnych. W maju przystąpiliśmy do etapu okopywania cmentarza. Ostatecznie odkryto 57 stanowisk: 50 nagrobków i 7 form ziemnych (3 mogiły ziemne i 4 pola grobowe), w tym 17 dziecięcych. Osiem z nagrobków posiada sygnatury toruńskoich wytwórców (Irmer - 6, Uebrick - 2). Największym wyzwaniem okazało się być wydobycie i/lub ustawienie nagrobków w pierwotnym położeniu albowiem kilka mogił obmurowanych mocno zmieniło swoje położenie. Prócz poziomowania obmurówek i postumentów sklejano znalezione tablice inskrypcyjne oraz marblitowe elementy ozdobne. Wszelkie napisy zostały uczytelnione.
Prace na cmentarzu stanowiły jeden z elementów przedsięwzięcia o nazwie Wisła 717 realizowanego wspólnie przez stowarzyszenie Lapidaria. Zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw, Grupę Turystyczno-Krajoznawczą działająca przy Miejskim Centrum Kultury w Aleksandrowie Kujawskim i Gminną Biblioteką Publiczną w Służewie. Środki na ten cel zostały pozyskane z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w konkursie "Inicjuj z FIO bis".
Nabożeństwo ekumeniczne z udziałem pastora Michała Walukiewicza z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Toruniu i księdza Rafała Kreczmana z parafii rzymskokatolickiej pw Matki Boskiej Łaskawej i Św. Josemarii Escrivy w toruńskich Czerniewicach odbyło się 21.10.2017. Gościem specjalnym był pastor Helmut Brauer z Lubeki.
W maju 2019 roku zamontowano żeliwną tabliczkę Idy Haupt.

Fotorelacje z prac:

Osadnictwo w Brzozie

Historia

W 1737 r. biskup kujawski Szembek osadził olędrów we wsi Brzoza. W 1788 r. kontrakt odnowiono, a podpisali się pod nim biskup Józef Rybiński (grunty należały do diecezji włocławskiej) oraz olędrzy o nazwiskach: Modrzejewski, Kunkowicz, Wunderlich i Kowalski. W przypadku karczmy Wydrzygrosz zawarto osobny kontrakt w 1796. Jednak niewykluczone, że pierwsi osadnicy dotarli do Brzozy już wcześniej, lecz ze względu na nieczytelny do końca dokument nie możemy tego stwierdzić - w 1606 jeden z olędrów z Brzozy występuje w aktach ewangelickiej gminy nowomiejskiej. Na pobliskim ostrowi (Wilcza Kępa Górna) pojawili się w 1615 r., a w 1631 osiedlono ich we wsi. Zgadzałoby się to z czasem, w którym osadnicy przybywali na wsie położone wzdłuż lewego brzegu Wisły, na południe od Torunia (Rudak (1603), Słońsk (1605), Wołuszewo (1628)).
Wieś początkowo podlegała toruńskiej parafii nowomiejskiej, potem pod parafię ewangelicką w Podgórzu, potem pod Otłoczyn, by od 1904 podlegac pod parafię Rudak-Stawki. Szkoła ewangelicka istniała przynajmniej od I ćw. XIX wieku i najpierw miesciła się niecałe 50 metrów od cmentarza. W 1866 liczyła 42 uczniów pochodzących z Brzozy i Czerniewic. Tuz przed I wojną światową ewangelicy liczyli 73% mieszkańców. Pierwszy polski spis powszechny z 1921 roku zanotował, że w Brzozie mieszkało 37% ewangelików.

Ludzie

Księga adresowa z 1897: Bigalke, Jeczierski, Liedtke, Waszkowski, Kroning F., Janke, Troyke, Kroning S.

Księga adresowa z 1908: Bigalke, Brickey, Brock (pomocnik dróżnika), Finger (emeryt), Fritz (pomocnik dróżnika), Guhse, Kohnert, Kroning, Liedtke, Meyer, Moede, Polanowski, Sonnenberg, Thiemer, Troyke, Wendland (właściciel zajazdu), Wolatz (nauczyciel), Zimmerli (dzierżawca serowarni)

Lista strat w I wojnie światowej: Gohlke, Gorsch, Guhse, Janke, Kroning, Liedtke, Lilenthal, Modede, Rosener, Sznorkowski, Troyke, Wolatz

Księga adresowa z 1928: Fryderyk Dobslaff (właściciel ziemski, 77ha), Jan Kroening (właściciel ziemski, 108ha), Józef Kroening (właściciel ziemski, 78ha), Steinegger (nabiał), Wendland (zajazd)

Księga adresowa z 1941: Alex Grams (stelmach), Johann Lach (kowal), Kurt Schostag (zajazd)

Bibliografia:

3178 Schillno, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940.
Adressbuch der Stadt Thorn, Podgórz u. Mocker sowie des Landkreises Thorn fur das Jahr 1897, 1897, s. 180.
Deutsche Reiches Adressbuch, 1941, s. 2.
R. Heuer, Die Holländerdörfer in der Weichselniederung um Thorn, "Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst", Heft 42, 1934, s. 122-155.
Z. Guldon, R. Guldon, Osadnictwo województwa inowrocławskiego w latach 1775-1789, “Ziemia Kujawska” 1981, t. 6, s. 99-113.
H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 210-211, 714-715.
Księga adresowa Polski, 1928, s. 1137.
K. Lietz, Stary cmentarz w Brzozie został uporządkowany, "Nowości", wyd. internetowe z 31.10.2017, http://www.nowosci.com.pl/region/wokol-torunia/a/stary-cmentarz-w-brzozie-zostal-uporzadkowany,12628312/
Nabożeństwo ekumeniczne w Brzozie, blog "Kamień na kamieniu", https://kamiennakamieniu.wordpress.com/2017/10/22/nabozenstwo-ekumeniczne-w-brzozie/
Prace na cmentarzu ewangelickim w Brzozie, blog "Kamień na kamieniu", https://kamiennakamieniu.wordpress.com/2017/10/15/prace-na-cmentarzu-ewangelickim-w-brzozie/
Renowacja cmentarza ewangelickiego w Brzozie, blog "Kamień na kamieniu", https://kamiennakamieniu.wordpress.com/2017/09/17/renowacja-cmentarza-ewangelickiego-w-brzozie/
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57.
O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 284, 338.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 423.
Strona poświęcona Brzozie Toruńskiej, http://brzoza-torunska.cba.pl/ [dostęp: 06.01.2014]
Wiślaność w Brzozie, blog "Kamień na kamieniu" (07.01.2014), http://kamiennakamieniu.wordpress.com/2014/01/07/wislanosc-w-brzozie/ [dostęp: 16.02.2014].

Lapidaria » powiat toruński » gmina Wielka Nieszawka » Brzoza

2017 2019 brzoza cmentarz ewangelicki mennonici oledrzy uporzadkowany

wersja strony: 77, ostatnia edycja: 20 May 2019 09:43

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Podstawowe informacje

Roślinność

Nagrobki i inne elementy

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2017;

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2017

fot. Michał P. Wiśniewski, 2017

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014;

Renowacja

Osadnictwo w Brzozie

Historia

Ludzie

Bibliografia: