Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony po wschodniej stronie wsi, przy ul. Poziomkowej, ok. 300 m. na północ od głównego skrzyżowania we wsi - skrzyżowanie DK nr 10 z ul. Owocową i Leśną . Skręcamy na północ w ul Owocową, następnie na pierwszym skrzyżowaniu w lewo (ul. Truskawkowa), a następnie w pierwszą w lewo (ul. Poziomkowa). Od północy, wschodu i zachodu graniczy z gruntami ornymi i nieużytkami, od południa z ul. Poziomkową i leżącymi przy niej domkami jednorodzinnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Brzozówka (od 1928 jako filiał Osówki), przedtem Osówka (od 1838) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,17 ha |
| Nr działki | 67/1 |
| Kształt | kwadrat |
| Najstarszy zachowany nagrobek | lata 20. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | PODCZAS RENOWACJI |
| Data zamknięcia | 1966/1967, - |
Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej podają, że cmentarz czynny był do lat 60. XX w., a najstarszy nagrobek pochodził z 1869 r. Datę ostatniego pochówku udało się potwierdzić przez informacje od mieszkańców. Odbył się w 1966 albo 1967 r. Nieboszczykiem był 19 letni Artur Steniger.
Roślinność
| Drzewa | klon, kasztan, dąb, robinia akacjowa |
| Krzewy | lilak, głóg, śnieguliczka, … |
| Inne | barwinek, konwalia, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Występuje aleja. Drzewa nasadzone wzdłuż krawędzi cmentarza i nie tylko. Układ cmentarza czytelny. Podobno teren pomiędzy wschodnią krawędzią cmentarza, a ul. Truskawkową należał do parafii ewangelicko-augsburskiej i stanowił rezerwę obszaru cmentarnego.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | TAK | 2 | I poł. XX w. | beton, żeliwo | jedno obejście betonowe i i jedno z kraty żeliwnej zachowane w 50% oraz fragment żeliwnego ogrodzenia w innym miejscu cmentarza |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 26 | I poł. XX w. | lastryko, beton | w tym 10 dziecięcych |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 9 | I poł. XX w. | lastryko, beton | w tym jeden postument po krzyżu żeliwnym |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 21 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | TAK | 1 | lata 20. XX w. | żelazo | częściowo zdewastowana |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2013, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
fot. Anna Łoń, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2013
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
Porządkowanie cmentarza przeprowadzono w 2009 r., z inicjatywy miejscowej szkoły podstawowej. Nie dokonano jednak ustawiania nagrobków. Na cmentarzu znaleźć można znicze, co dowodzi pamięci miejscowej społeczności. Akcja porządkową zakończyło nabożeństwo ekumeniczne.
30 czerwca 2015 r. rozpoczęto ponowną akcję renowacyjną z inicjatywy radnej Gminy Obrowo, Pani Anny Łoń. W pracach udział biorą mieszkańcy Brzozówki i gminy Obrowo, straż pożarna z Szembekowa, przedstawiciele TONZ Toruń oraz Lapidaria - zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw. Dotychczas wycięto zarastającą roślinność i okopano nagrobki. W październiku 2016 OSP Szembekowo wraz z mieszkańcami przeprowadzili jesienne porządkowanie.
Fotorelacje z prac porządkowych w 2015:
Osadnictwo w Brzozówce.
Historia
Rumunek Brzozówka był królewszczyzną i powstał najprawdopodobniej w II połowie XVIII wieku, gdy sprowadzono na jego teren osadników olęderskich. Koloniści w znakomitej większości byli protestantami i należeli do parafii ewangelickiej w Osówce. Brzozówka stanowiła kantorat tej parafii. W świetle opracowań kantorat postał w 1769 r. Działała tu szkoła ewangelicka i dom modlitwy. Z opisu z lat 80. XIX w. wynika, że dom modlitwy i jednoklasowa szkoła były osobnymi budynkami. Pierwotne konstrukcje drewniane zostały zastąpione jednym budynkiem murowanym. Prawdopodobnie zbiegło się to z utworzeniem w Brzozówce filiału parafii ewangelickiej w Osówce w 1928 r. Pierwszy spis powszechny z 1921 r. odnotował 52% ewangelików. Do szkoły uczęszczały dzieci ewangelickie nie tylko z Brzozówki, ale także z m. in. Głogowa i Zielonej Puszczy. Po II wojnie światowej szkoła służyła społeczności polskiej aż do 1990 r., gdy wzniesiono nowy gmach.
Ludzie
August Koelber - nauczyciel w Brzozówce z lat 30. XX w.
Eva Elisabeth Litke (ur. 1849)
Gustaw Neumann - nauczyciel w Brzozówce z lat 30. XX w.
Helmut Ott (ur. 1927)
Artur Steniger (1947/48-1966/67)
Bibliografia:
- 2978 Gramtschen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 27,
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 184.
- Brzozówka i Głogowo, http://prusyzachodnie.blogspot.com/2013/10/brzozowka-i-gogowo.html (wpis z 06.10.2013) [dostęp: 26.06.2015]
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band II. Wuppertal, 2000, s. 19, 142-143.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- Historia Zespołu Szkół w Brzozówce, http://spbrzozowka.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=189&Itemid=159 [dostęp: 26.06.2015]
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 64.
- M. Krajewski, Mietz Andrzej, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej. Przewodnik bibliograficzny. Włocławek: WTN, 1996.
- Luthererbe in Polen, 1939 nr 43, s. 339.
- S. Łukaszewicz, Cmentarz ewangelicko-augsburski w Brzozówce, "Rocznik Dobrzyński", 2014, t. 7, s. ???.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 61.
- S. Spandowski, Ekumenicznie i z parasolem, "Nowości" z 17 czerwca 2009 r. [dostęp: 13.10.2013]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 426.
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 95.
- Zdjęcia cmentarza w Brzozówce autorstwa Piotra Jaguckiego, http://www.panoramio.com/user/1207453/tags/cmenatarz [dostęp: 06.08.2014]