Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy drodze na Stolno. Na głównym skrzyżowaniu w Brzozowie przy szkole stojąc w kierunku Chełmna skręcamy w prawo (na wschód) na Stolno. Po ok. 250 metrach widzimy przy drodze cmentarz, na terenie którego stanęła kaplica rzymskokatolicka pw Podwyższenia Krzyża Świętego. Od północy i zachodu cmentarz sąsiaduje z polem uprawnym, od wschodu z kaplicą, a od południa z drogą.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1782 albo 1852 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Chełmno |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,37ha |
| Nr działki | 77 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1867 |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork sygn. 9/59/0/1713 Die Anlegung eines evangelische Begräbnisplatzes in Brosowo, 1852 |
| Zagrożenia | dewastacja |
| Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ VIa |
Według napisu na tablicy pamiątkowej cmentarz powstał w 1782 roku. Natomiast według akt archiwalnych w Malborku cmentarz powstał w 1852 roku. Albo za datę założenia przyjęto rok sprowadzenia kolonistów niemieckich albo od 1852 cmentarz posiadał status parafialnego.
Roślinność
| Drzewa | dąb, jesion, iglaki, kasztanowiec … |
| Krzewy | grochodrzew, … |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza czytelny. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 2 | 1867 | granit, marmur | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >30 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 3 | I poł. XX w. | lastryko, beton | bez ogrodzeń |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 6 | I poł. XX w. | lastryko, beton | przy mogiłach i osobno, destrukty |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | > 35 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | nasadzono iglaki |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | TAK | 1 | 1984 r. | beton, gips | rzymskokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego |
| Inne | TAK | 1 | 2011 | kamień, kostka brukowa | kamień pamiątkowy z tablicą i dojściem z kostki brukowej |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. K. Pleskot, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
 |
| fot. 33 |
 |
| fot. 34 |
 |
| fot. 35 |
 |
| fot. 36 |
 |
| fot. 37 |
 |
| fot. 38 |
 |
| fot. 39 |
 |
| fot. 40 |
 |
| fot. 41 |
 |
| fot. 42 |
 |
| fot. 43 |
fot. Dariusz Pawelec, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
fot. Zbigniew Dykiel, 2012
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
Renowacja
Przeprowadzono w 2011 roku przez mieszkańców Brzozowa i Gminę Kijewo Królewskie. Widać, że najstarsze krzyże były sklejane, a teren pozbawiony krzaków i regularnie koszony. Całość sfinansowano ze środków mieszkańców oraz pozyskanych w konkursie "Dziedzictwo kulturowe naszego sołectwa". W akcje czynnie włączył się ks. prob. Zbigniew Walkowiak z chełmińskiej fary.
Nie da się jednak nie zauważyć, że kaplicę zbudowano na terenie cmentarza, a nie jak przeważnie jest napisane, że obok.
Osadnictwo w Brzozowie
Historia
Brzozowo w czasach krzyżackich było własnością rycerską wzmiankowaną w 1423 po raz pierwszy, leżącą na terenie komturstwa starogrodzkiego. W okresie I Rzeczpospolitej było własnością zakonu Benedyktynek. Istniało Brzozowo Wielkie i Małe. W jednym z nich znajdował się folwark. Po I zaborze ziemia należąca do kościoła przechodziła na własność państwa pruskiego. W zawiązku z tym do Brzozowa napłynęli pierwsi koloniści niemieccy wiary ewangelickiej. W 1781 przybyło 100, a w 1782 39 nowych osadników, którzy założyli Colonie Brosowo.
W latach 80. XIX w. ilość ewangelików przekraczała 95%. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę ich ilość zmniejszyła się do 60% w 1921. Podlegali parafii ewangelickiej w Chełmnie.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Beger, Bitau, Bitzer, Blenkle, Blum, Bodamer, Braun, Chilarecki, Eisenberger, Eisenhardt, Fischer, Frey, Haberer, , Heinrich, Jung, Keller, Kordowski, Lanowski, Liedtke, Lutz, Meichle, Muller, Olszewski, Prapart, Pasinski, Piasecki, Piatkowski, Priegann, Reiwer, Reller, Richter, Ruff, Salewski, Sauter, Schittenhelm, Schmautz, Schulz, Steppke, Tauchert, Theurer, Thiemann, Urbanski, Urtnowski, Valentowicz, Weiss, Wirth, Zabel, Ziedtke, Zielinski
1923: Ciesliński (posterunkowy), Knopp (akuszerka), Pawski (taksator bydła, zastępca sędziego rozjemczego), Schmautz (wiatrak), Śliwiński (badacz mięsa, sędzia rozjemczy)
Ksiega adresowa z 1928: Eisenberger (zajazd), Górski (kowal), Grzeja (szewc), Hubner (kowal), Knopp (akuszerka), Muller (rzeźnik), Piątkowski (kołodziej), Schmautz (wiatrak)
Księga adresowa z 1941: Hillmeister (zajazd), Kaczmarek (szewc), Muller (zajazd), Piontkowski (kołodziej), Piorkowski (malarz), Schmautz (wiatrak)
Źródła:
- 2676 Culm, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906.
- APE Malbork sygn. 9/59/0/1713 Die Anlegung eines evangelische Begräbnisplatzes in Brosowo, 1852.
- M. Beheim-Schwarzbach, Hohernzollernsche Colonisationen. In Beitrag zu der Geschichte des preußischen Staates und der Colonisation des östlichen Deutschlands, Leipzig : Duncker & Humblot, 1874, s. 615.
- Brzozowo w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=479&q=brzozowo&d=0&t=0
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 15.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 27, 29, 32, 35, 37, 38, 104, 108, 172.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 484.
- Kaplica Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzozowie, http://www.wnmpchelmno.pl/koscioly-i-kaplice/kaplica-podwyzszenia-krzyza-swietego-w-brzozowie
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1137.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 7.
- M. Smól, Brzozowo. Zadbają o nagrobki i ogrodzą cmentarz, Gazeta Pomorska z 12.06.2011 r. [dostęp 21.05.2012 r.]
- M. Smól, Brzozowo. Chełmno. Brzozowianie uporządkowali cmentarz ewangelicki, Gazeta Pomorska z 06.08.2011 r. [dostęp 21.05.2012 r.]
- M. Smól, Brzozowo. Ten kamień ocali od zapomnienia, Gazeta Pomorska z 11.08.20122 r. [dostęp 21.05.2012 r.]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 427.
- Zdjęcia cmentarza ewangelickiego w Brzozowie (i Watorowie) z 2010, http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=8316;
- K. Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacya rolna na ziemiach polskich. T.2, Poznań, 1915, s. 17, 328.