Cmentarz Ewangelicki - Brzozowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

brzozowo.jpg

Opis cmentarza

zabudowany.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony przy drodze na Stolno. Na głównym skrzyżowaniu w Brzozowie przy szkole stojąc w kierunku Chełmna skręcamy w prawo (na wschód) na Stolno. Po ok. 250 metrach widzimy przy drodze cmentarz, na terenie którego stanęła kaplica rzymskokatolicka pw Podwyższenia Krzyża Świętego. Od północy i zachodu cmentarz sąsiaduje z polem uprawnym, od wschodu z kaplicą, a od południa z drogą.

Podstawowe informacje
Data założenia 1782 albo 1852
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Chełmno
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,37ha
Nr działki 77
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1867
Istniejąca dokumentacja APE Malbork sygn. 9/59/0/1713 Die Anlegung eines evangelische Begräbnisplatzes in Brosowo, 1852
Zagrożenia dewastacja
Stan zachowania PRZECIĘTNY, Typ VIa

Według napisu na tablicy pamiątkowej cmentarz powstał w 1782 roku. Natomiast według akt archiwalnych w Malborku cmentarz powstał w 1852 roku. Albo za datę założenia przyjęto rok sprowadzenia kolonistów niemieckich albo od 1852 cmentarz posiadał status parafialnego.

Roślinność
Drzewa dąb, jesion, iglaki, kasztanowiec …
Krzewy grochodrzew, …
Inne trawa, …

Układ cmentarza czytelny. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK 2 1867 granit, marmur -
Mogiły obmurowane TAK >30 I poł. XX w. lastryko, beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Pola grobowe TAK 3 I poł. XX w. lastryko, beton bez ogrodzeń
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK 6 I poł. XX w. lastryko, beton przy mogiłach i osobno, destrukty
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 35 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - nasadzono iglaki
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica TAK 1 1984 r. beton, gips rzymskokatolicka pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Inne TAK 1 2011 kamień, kostka brukowa kamień pamiątkowy z tablicą i dojściem z kostki brukowej

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. K. Pleskot, 2015;


Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43

fot. Dariusz Pawelec, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31

fot. Zbigniew Dykiel, 2012

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8

Renowacja

Przeprowadzono w 2011 roku przez mieszkańców Brzozowa i Gminę Kijewo Królewskie. Widać, że najstarsze krzyże były sklejane, a teren pozbawiony krzaków i regularnie koszony. Całość sfinansowano ze środków mieszkańców oraz pozyskanych w konkursie "Dziedzictwo kulturowe naszego sołectwa". W akcje czynnie włączył się ks. prob. Zbigniew Walkowiak z chełmińskiej fary.
Nie da się jednak nie zauważyć, że kaplicę zbudowano na terenie cmentarza, a nie jak przeważnie jest napisane, że obok.


Osadnictwo w Brzozowie

Historia

Brzozowo w czasach krzyżackich było własnością rycerską wzmiankowaną w 1423 po raz pierwszy, leżącą na terenie komturstwa starogrodzkiego. W okresie I Rzeczpospolitej było własnością zakonu Benedyktynek. Istniało Brzozowo Wielkie i Małe. W jednym z nich znajdował się folwark. Po I zaborze ziemia należąca do kościoła przechodziła na własność państwa pruskiego. W zawiązku z tym do Brzozowa napłynęli pierwsi koloniści niemieccy wiary ewangelickiej. W 1781 przybyło 100, a w 1782 39 nowych osadników, którzy założyli Colonie Brosowo.
W latach 80. XIX w. ilość ewangelików przekraczała 95%. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę ich ilość zmniejszyła się do 60% w 1921. Podlegali parafii ewangelickiej w Chełmnie.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Beger, Bitau, Bitzer, Blenkle, Blum, Bodamer, Braun, Chilarecki, Eisenberger, Eisenhardt, Fischer, Frey, Haberer, , Heinrich, Jung, Keller, Kordowski, Lanowski, Liedtke, Lutz, Meichle, Muller, Olszewski, Prapart, Pasinski, Piasecki, Piatkowski, Priegann, Reiwer, Reller, Richter, Ruff, Salewski, Sauter, Schittenhelm, Schmautz, Schulz, Steppke, Tauchert, Theurer, Thiemann, Urbanski, Urtnowski, Valentowicz, Weiss, Wirth, Zabel, Ziedtke, Zielinski

1923: Ciesliński (posterunkowy), Knopp (akuszerka), Pawski (taksator bydła, zastępca sędziego rozjemczego), Schmautz (wiatrak), Śliwiński (badacz mięsa, sędzia rozjemczy)

Ksiega adresowa z 1928: Eisenberger (zajazd), Górski (kowal), Grzeja (szewc), Hubner (kowal), Knopp (akuszerka), Muller (rzeźnik), Piątkowski (kołodziej), Schmautz (wiatrak)

Księga adresowa z 1941: Hillmeister (zajazd), Kaczmarek (szewc), Muller (zajazd), Piontkowski (kołodziej), Piorkowski (malarz), Schmautz (wiatrak)


Źródła:

  1. 2676 Culm, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906. comp.jpg
  2. APE Malbork sygn. 9/59/0/1713 Die Anlegung eines evangelische Begräbnisplatzes in Brosowo, 1852.
  3. M. Beheim-Schwarzbach, Hohernzollernsche Colonisationen. In Beitrag zu der Geschichte des preußischen Staates und der Colonisation des östlichen Deutschlands, Leipzig : Duncker & Humblot, 1874, s. 615. comp.jpg
  4. Brzozowo w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=479&q=brzozowo&d=0&t=0
  5. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 15. comp.jpg
  6. J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 27, 29, 32, 35, 37, 38, 104, 108, 172. comp.jpg
  7. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 484. comp.jpg
  8. Kaplica Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzozowie, http://www.wnmpchelmno.pl/koscioly-i-kaplice/kaplica-podwyzszenia-krzyza-swietego-w-brzozowie
  9. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1137. comp.jpg
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 7. comp.jpg
  11. M. Smól, Brzozowo. Zadbają o nagrobki i ogrodzą cmentarz, Gazeta Pomorska z 12.06.2011 r. [dostęp 21.05.2012 r.] comp.jpg
  12. M. Smól, Brzozowo. Chełmno. Brzozowianie uporządkowali cmentarz ewangelicki, Gazeta Pomorska z 06.08.2011 r. [dostęp 21.05.2012 r.] comp.jpg
  13. M. Smól, Brzozowo. Ten kamień ocali od zapomnienia, Gazeta Pomorska z 11.08.20122 r. [dostęp 21.05.2012 r.] comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 427. comp.jpg
  15. Zdjęcia cmentarza ewangelickiego w Brzozowie (i Watorowie) z 2010, http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=8316;
  16. K. Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacya rolna na ziemiach polskich. T.2, Poznań, 1915, s. 17, 328. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License