Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza



Położenie
Cmentarz polny położony ok. 170 m. na północny wschód od głównej drogi asfaltowej biegnącej przez wieś łączącej Górale z Jabłonowem Pomorskim. Jadąc od strony wsi Górale na wysokości jeziora Gorzechówko skręcamy w prawo w drogę wzdłuż której jest szpaler drzew i po ok. 170 m. tuż przy drodze widzimy cmentarz. Nekropolia od północy, wschodu i południa graniczy z polami uprawnymi natomiast od wschodu z drogą bitą.
Podstawowe informacje
Data założenia | pocz. XIX w. |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Konojady (od 1891 r.), przedtem Lisnowo (od 1722) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,38ha |
Nr działki | 196 |
Kształt | zbliżony do prostokąta |
Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, odpady budowlane |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Roślinność
Drzewa | klon, ? |
Krzewy | grochodrzew, lilak |
Inne | bluszcz |
Układ cmentarza czytelny. Dająca się wyodrębnić aleja poprzez szpaler drzew. Wymiary cmentarza ograniczone drzewostanem. Brak pomników przyrody. Istniejąca tabliczka informująca o zakazie śmiecenia została zniszczona (Fot. 2)
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | TAK | 1 | XXI | drewno, metal | współczesny krzyż pamiątkowy |
Mogiły obmurowane | TAK | >10 | I poł. XX w. | lastryko, sztuczny kamień | |
Obejścia | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 10 | k. XIX w - I. poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, sztuczny kamień | 5 postumentów tzw. "dąbków" (fot. 2, 2013, fot. 1, 2014) , 3 postumenty lastrykowe (INS. 1, 5, 6), 2 destrukty (INS. 2, 3) |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | rzeźba anioła prawdopodobnie z piaskowca, którego w 2014 już nie było |
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Anna i Michał Chabros, 2013; Łukasz Maurycy Stanaszek, 2014;
Galeria zdjęć
fot. Anna i Michał Chabros, 2013
fot. Łukasz Maurycy Stanaszek, 2014
Renowacja
Nie przeprowadzono. Nie wiadomo, czy cmentarz podlegał wycince roślinności. Tabliczka informująca o miejscu pochówku i zakazie śmiecenia został zniszczona, lecz na cmentarzu nie znaleziono skupisk odpadków. Na zdjęciu z 2013 r. widzimy postać anioła, który najwyraźniej w 2014 r. ulotnił się. Plan Odnowy Miejscowości Buk Góralski uchwalony w 2014 r. nie przewiduje żadnych działań związanych z cmentarzem.
Osadnictwo w Buku Góralskim.
Historia
Według legendy nazwa wsi wzięła się stąd, że w przeszłości jej tereny były całkowicie porośnięte lasami bukowymi. Przymiotnik "góralski" najpewniej od bliskości wsi Górale. W lustracji królewszczyzn z 1664 r. wspomniany jest Buk Brodnicki, w którym dzierżawca dóbr Rywałd - Maciej Bukowski posiada przywilej darmowego rąbania drewna. Wówczas znajdowały się tam 3 chałupy, w tym jedna zamieszkała. Nie wiemy jednak, czy Buk Brodnicki jest tożsamy z Bukiem Góralskim, o którym po raz pierwszy wspomina lustracja z 1738 r. Został założony na pustkach należących do wsi Górale, tzn. najprawdopodobniej na surowym korzeniu i zasiedlony przez 10 gospodarzy. Wizytacja kościelna z 1756 r. podaje, że osada została dopiero co zagospodarowana i mieszka w niej 14 gospodarzy, w tym połowa to protestanci. Jak informuje kolejna lustracja z 1765 r. Buk Góralski był wówczas nową kolonią należącą do starostwa brodnickiego. Powyższe informacje i fragment drzewa genealogicznego rodziny Stahnke pozwala stwierdzić, że miejscowość powstała ok. 1730 r. Jako królewszczyzna, wieś została została zasiedlona osadnikami na prawie olęderskim.
Szkoła ewangelicka została założona już w 1772 albo 1773 r. Protestanci uczęszczali do parafii ewangelickiej znajdującej się w Lisnowie, a od 1891 r do parafii w Konojadach. W latach 80. XIX w. naliczono 81% ewangelików natomiast w spisie z 1921 r. zanotowano 65% ludności ewangelickiej.
Niemiecka nazwa była przez długi czas zapożyczona z polskiego i brzmiała Buggoral, w 1904 r. zniemczono ją na Leinefelde. Ta ostatnia nazwa obowiązywała również podczas okupacji hitlerowskiej, podczas której 21 września 1939 r. Niemcy zamordowali 12 polskich rolników z Buku Góralskiego.
Po wojnie we wsi wybudowano szkołę "tysiąclatkę" w 1968 r.
Ludzie
Nazwiska osiedlonych gburów z lustracji z 1765 r.: Cholc, Chrystyjan, Kanela, Kardynałek, Klimek, Krygier, Kryniewicz, Luboński, Niderblat, Olszyński, Stanka, Tadajewski, Wichert
Lista strat z I wojny światowej: Ambrosius, Anger, Babel, Bartel, Bastian, Block, Choinowski, Foedde, Gesch, Grabowski, Grönke (Grünke), Heymann, Jahnke, Jankowski, Klabuhn, Komnick, Kurzhals, Lemke, Libutzki, Mierau, Reich, Riemer, Schimanski, Schindler, Schlaak, Schultz, Stahnke, Strohschein, Templin, Wagner, Woelke, Wunsch, Zarski, Zarth, Zauszniewski
Księga adresowa Polski z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Graff (murarz, kowal), Lewandowski (murarz), Uszler (Krawiec)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Miłoszewski (szewc), Thielmann (cegielnia)
Inne:
August Rosenau - gospodarstwo ponad 50 ha w 1929 r.
Melania Kurkielewicz (ur. 1903) - ofiara zbrodni stalinowskich, zm. 1945 r. w Charkowie
Jan Szynkielewicz (ur. 1888) - ofiara zbrodni stalinowskich, zm. 1945 r. w Charkowie
Florian Mytnik (ur. 1916) - jeden z rozstrzelanych w Buku Góralskim w 1939 r.
Emma Kickel i Edward Schulz - sprzedający gospodarstwo w 1926 r.
Źródła i opracowania:
- 2581 Gr. Plowenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, po 1904.
- S. Bilski, Region brodnicki. Historia, zabytki, krajobraz, Toruń: TTK, 1985, s. 38, 71.
- S. Bilski, B. Schuetz, Ofiary zbrodni stalinowskich z byłego powiatu brodnickiego, [w:] Szkice Brodnickie, t. 2, pod. red. K. Grążawskiego, Brodnica: TMZM, 1993, s. 388, 391.
- Buk Góralski na stronie Atlasu Wsi Polskich
[dostęp: 18.04.2013]
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 108.
- J. Dygała, Lustracja województw Prus Królewskich 1765. Tom Ii Województwo c,
- Fragment drzewa genealogicznego rodziny Stahnke nadesłanego przez Ł. M. Stanaszka.
- "Gazeta Grudziądzka" z 16.02.1926 r., nr 20, s. 3.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 480-482.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1137-1138.
- Księga gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 68-69.
- A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 435.
- Plan odnowy miejscowości Buk Góralski, 2014, http://www.biuletyn.net/nt-bin/_private/jablonowo/3835.pdf [dostęp: 23.02.2015]
- H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 35.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 3.
- Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I., s. 457.