Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
![zabudowany.png="teren](https://lh6.googleusercontent.com/-cHxv_V_GWWc/Te986zSj-LI/AAAAAAAACCE/SUxAXxr4jhA/s32/zabudowany.png="teren)
Położenie
Cmentarz położony w zachodnim krańcu wsi, na tyłach Zakładu Gospodarki Komunalnej gminy Lubiewo. Jedziemy DW240 w stronę Tucholi, mijamy po lewej stronie kościół, cmentarz, tuż za zakrętem w prawo mamy ostatnie gospodarstwo po tej stronie naprzeciwko ZGK Lubiewo. Dojeżdżamy do samego końca zakładu (od strony Tucholi) i skręcamy w lewo, po czym jedziemy aż za bramę zakładu. Po lewej mamy cmentarz sąsiadujący od północy i wschodu z zakładem, od południa z polem, a od zachodu z drogą, którą dojechaliśmy.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej 1861 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Iwiec (od 1893), Tuchola (1774-1893) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,31ha |
| Nr działki | 53 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, Rejencja Kwidzyńska, sygn. 1947, Der Begräbnisplatz in Gross Bislaw, 1861-1861 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | lipa, kasztanowiec, … |
| Krzewy | grochodrzew, … |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 15 | k. XIX w. - I poł. XX w. | beton, lastryko, cegła | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 3 | k. XIX w. - I poł. XX w. | piaskowiec, granit | granitowa podstawa pod krzyż przy mogile i 2 postumenty |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
|
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Bysławiu
Historia
Najwcześniejsza wzmianka pochodzi z 1301. W okresie krzyżackim Bysław był wsią włościańską należącą do zakonu i podlegającą komturstwu tucholskiemu. Wolnymi od opłat było 2 sołtysów i proboszcz - historia parafii sięga 1325 roku. Po 1466 Bysław stał się królewszczyzną podlegającą starostwu tucholskiemu. Duże straty, jak w każdej innej osadzie, zanotowano podczas potopu szwedzkiego. Prócz folwarku istniały we wsi liczne zakłady rzemieślnicze. W okresie międzywojennym aż 18, w tym 2 mleczarnie i prywatny wiatrak.
Protestanci, stanowili nieliczny odsetek mieszkańców. W latach 80. XIX w było ich 15%, a u progu polskiej niepodległości, w 1921 tylko 4%. Cmentarz istniał od co najmniej 1861. W tych samych latach (1865) założono szkołę ewangelicką. Od 1893 parafia ewangelicka dla Bysławia mieściła się w Iwcu, aczkolwiek akta archiwalne mówią o parafii Iwiec-Bysław. Szczegóły pozostają nieznane aczkolwiek watpliwym jest, by we wsi istniały jakieś struktury kościoła ewangelickiego. Być może było takie zamierzenie.
Ludzie
Gospodarze z 1865: Mertens, Czyżmowski, Chechła, Meyer, Główczewski, Rydelek, Bonk, Dusler, Minikowski, Bonna, Donarski, Rosynek, Rzyduchowski, Jędryski, Nowacki, Jankowski, Parszyk, Witkowski, Meyer, Grugel, Urban, Szweda, Marasz, Skaja, Spica, Myszka, Glazik, Kuffel, Głomski, Szweda, Burchardt, Łapka, Grzimski, Talaśka, Cichocki, Kleibor, Prądzyński
Właściciele folwarku: Friedrich August (1865), Ulrich Stolzenberg (1903),
Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Babinski, Bagniewski, Barwyna, Beliński, Belter, Błazejewicz, Bonk, Born, Brugmann, Buchholz, Chechla, Cichocki, Czarnowski, Drzycimski, Ende, Ferdinand, Fritza, Gabenski, Gaca, Gebhardt, Gierszewski, Glaczik, Głowczewski, Goretzki, Gorka, Grabowski, Grzymski, Grutte, Gwizdalla, Heizerski, Iwitzki, Janycke, Jaroch, Juhnke, Kamrowski, Kempa, Kleybor, Kniecinski, Kobus, Koslowski, Kossewski, Kruczynski, Kuhlau, Kurczewski, Kwasigroch, Lapka, Liedke, Manthei, Maschlewski, Mayka, Modzinski, Molinski, Muchowski, Muschinski, Muziol, Myk, Ochedahl, Osowski, Papierowski, Passot, Piotrowski, Pochozka, Reinowski, Remenzykowski, Ritzkowski, Roszczintala, Rykowski, Schiefelbein, Schreiber, Schulz, Schwanke, Schwartz, Schweda, Skwakowski, Sobiechowski, Steuschke, Trumpf, Tuchler, Weilandt, Wierschutzki, Wilkowski, Will, Wisocki, Woytinek, Ziebinski, Zielinski, Zieminski, Ziętkowski
Księga adresowa z 1928: Ciżmowska (właściciel ziemski), Rozentreter (właściciel ziemski), Rutkiewicz (właściciel ziemski), Sterz (właściciel ziemski), Kropiński (bławaty), Kobierowski (galanteria), Kraja (artykuły kolonialne), Kobierowski (kołodziej), Głowiński (kowal), Schemel (kowal), Stachowicz (kowal), Brugmann (krawiec), Podlewski (krawiec), Sobacki (krawiec), Steppa (mleczarnia), Behrent (piekarz), Marasz (piekarz), Krzyżelewska (towary różne), Kozłowski (rzeźnik), Kuklau (rzeźnik), Błażejewicz (stolarz), Dudzik (stolarz), Gaboński (stolarz), Banaszek (szewc), Kaczkowiak (szewc), Krakowiak (szewc), Kamiński (zajazd), Steppa (zajazd), Talarowski (zajazd)
Bibliografia:
- 2473 Tuchel, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
- APE Malbork, Rejencja Kwidzyńska, sygn. 1947, Der Begräbnisplatz in Gross Bislaw, 1861-1861
- Bysław na stronie genealogicznej Williama Remusa, http://remus.shidler.hawaii.edu/genes/WPrussia/gross%20byslaw/home.htm
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, 1885, s. 146-147.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 506.
- W. Kozłowski, Tucholskie wsie, Tuchola, 2009, s. 147-154.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1138.
- A. Mańkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, 1938, s. 195-196.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 60.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 506.