Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu przy cmentarzu rzymskokatolickim w Chełmioniu. Będąc przy kościele kierujemy się w stronę Kowalewa Pomorskiego ok. 300 metrów, a następnie skręcamy w lewo przy dawnej szkole w drogę na Lipienicę. Po 500 m. docieramy do cmentarza katolickiego po prawej stronie. Obok bramy cmentarnej mamy lipę i ścieżkę, która prowadzi na cmentarz ewangelicki. Od północy, południa i zachodu otoczony przez pole, od wschodu sąsiaduje z zakrzaczonymi nieużytkami i cmentarzem katolickim.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1861 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Kowalewo Pomorskie (od 1853), przedtem Golub (od 1785) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,33 ha (część powierzchni cmentarnej została zaorana) |
| Nr działki | 111 |
| Kształt | trapez |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn. 9/59/0/1546, Der evangelische Begräbnisplatz in Colmansfeld, 1861-1899 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia | 1945?, - |
Część powierzchni cmentarnej (od południa) została zaorana. Przed 1945 r. działka cmentarna liczyła 0,50 ha. Jednak nie oznacza to, że była zajęta przez nagrobki gdyż znajdziemy tam fundamenty ogrodzenia i resztki po słupkach od płotów. Wschodnia i południowo-wschodnia część również wydaje się nie być zajętą przez groby przed 1945 r.
Roślinność
| Drzewa | klon, dąb, lipa, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, pokrzywy, bluszcz, barwinek, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Od południowego wschodu na cmentarz wprowadza aleja.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ok. 25 | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 2 | I poł. XX w. | lastryko | - |
| Postumenty | TAK | ok. 10 | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton | przy mogiłach obmurowanych i nie tylko |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | > 25 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
fot. Bartosz Potęga, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Chełmoniu.
Historia
Najstarsze informacje o wsi pochodzą z 1222 roku, lecz początki osadnictwa są starsze, gdyż niegdyś leżało tu grodzisko. W czasach krzyżackich wieś należała do komturii kowalewskiej i po krótkim okresie własności kościelnej stała się własnością zakonu krzyżackiego, który nadawał w jej obrębie ziemię rycerzom. W okresie staropolskim była własnością szlachecką. Od 1570 podzielona na dwie, a od 1682 r. na trzy części należące do różnych właścicieli. Około 1765 r. wieś została scalona przez Jana Białobłockiego. Potem właścicielami byli Lipińscy i Paliszewscy. W 1839 r. Chełmonie objął Theodor Rumker, a po nim (w 1894) córka Ida Hempel. W 1898 bank ziemski z Berlina kupił od niej Chełmonie w celu zasiedlenia go niemieckimi kolonistami. W 1903 r. zmieniono status administracyjny wsi z majątku na wieś gminną. Od początku XX w. właścicielem majątku został Paul Troitsch, który zapisał je córkom Idzie i Jadwidze. Jadwiga w 1936 r. stała się jedynym właścicielem. W czasie okupacji, w 1941 r. majątek zakupił Guido von Kriess. Po II wojnie światowej został znacjonalizowany.
Prawdopodobnie ewangelicy pojawili się we wsi wraz z I zaborem. Można przypuszczać, że większa grupa pojawiła się w 1839 r. wraz z objęciem majątku przez Rumkera (majątek stał się domeną). Kolejna grupa kolonistów przybyła w 1898 r. po wykupieniu ziemi przez berliński bank ziemski. Protestanci nie stanowili większości. W latach 80. XIX w. było ich ok. 30%, w 1921 r. 19%. Dzieci do czasu wybudowania szkoły ewangelickiej w 1899 r. uczęszczały do placówki w Bielsku.
Kościół rzymskokatolicki parafialny pw. Św. Bartłomieja założono w w początku XIV w. W skład majątku kościelnego wchodził także niewielki folwark.
Ludzie
W księgach strat z I wojny światowej figurują nazwiska: Bonk, Friese, Jankowski, Karaczkiewicz, Kittkiewicz, Kołodziński, Kowalski, Kubiak, Malinowski, Monk, Rutkowski, Scheffs, Wiśniewski, Wierzbicki, Wolski, Wróblewski, Żółtowski
Inne: Heimann, Johann, Treichel
Mieszkańcy w okresie międzywojennym: Beyger, Puk, Trowski, Witkowski
Bibliografia:
- 2879 Schönsee, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- "Gazeta Toruńska" z 02.10.1903 r., nr 226, s. 2.
- Gminny program opieki nad zabytkami dla Gminy Kowalewo Pomorskie na lata 2013-2017, Kowalewo Pomorskie, 2014, s. 42-44. [dostęp: 24.09.2014]
- Handbuch des Grundbesitzers im Deutschen Reiche. Provinz Westpreussen, Berlin, 1909, s. 130-131.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 552.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 228-230.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 212-215.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 63
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 283.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 568.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 72-73.