Cmentarz ewangelicki - Czaple (gm. Świecie nad Wisłą)
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w centrum wsi przy głównym skrzyżowaniu. Jadąc od strony Świecia docieramy do głównego skrzyżowania z drzewem i kapliczką na środku. Gdy stoimy naprzeciwko kapliczki i odwrócimy się w lewo (a nawet bardziej niż w lewo) to widzimy ławeczki, niewielkie wzgórze oraz drewnianą tablice z nazwą wsi. Tam znajduje się cmentarz. Od północy sąsiaduje z terenem prywatnym i resztą wzgórza, od wschodu z drogą, od południa z terenem prywatnym, od zachodu także z terenem prywatnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
?* |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Świecie (od 1795) |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,11 ha |
| Nr działki |
nie wyodrębniona, na terenie 48/2, 49 i 50 |
| Kształt |
wielokąt nieforemny |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
? |
| Istniejąca dokumentacja |
APE Malbork, ARK, sygn. 1818, Die Erweiterung des Begräbnisplatzes in Gross Zappeln, 1906-1912; Karta cmentarza, oprac. B. Sądowski, WUOZ Toruń, delegatura w Bydgoszczy, 1987 |
| Zagrożenia |
śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania |
UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1945?, - |
[*] Sądząc po informacji o utrzymywaniu własnych nauczycieli, którzy pełnili rolę niższych kapłanów, a także osadnictwie typu olęderskiego od IV ćw. XVII wieku możemy zakładać, że cmentarz istniał już przynajmniej w 1733 roku. Z tego roku pochodziła wzmianka o szkole aczkolwiek właściciel wsi w kontrakcie z 1701 roku pozwolił na dowolne praktyki religijne. Zatem przypuścić można, że powstać mógł na samym początku XVIII wieku.
Roślinność
| Drzewa |
lipa, kasztanowiec, wiąz… |
| Krzewy |
… |
| Inne |
… |
Brak informacji o alei. Układ zewnętrzny cmentarza częściowo czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
20 |
k. XIX - I poł. XX w. |
beton, cegła |
- |
| Mogiły obmurowane z postumentem |
TAK |
4 |
k. XIX - I poł. XX w. |
beton, piaskowiec |
- |
| Mogiły ziemne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Krzyże |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Postumenty |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| RAZEM |
>24 stanowiska |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Brama |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
Brak danych o pochowanych tu osobach.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
Karta cmentarza, oprac. B. Sądowski, 1987
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
Renowacja
Przeprowadzono porządkowanie terenu cmentarza z krzaków i śmieci nie ruszając nagrobków. Nie wiadomo nam kiedy do tego doszło.
Osadnictwo w Czaplach
Historia
Wieś istniała już przed Krzyżakami. W 1320 właścicielem miał być niejaki Hanusz. Od co najmniej końca XVI wieku Czaple należały do właścicieli Sartowic, tzn. posiadaczami byli Bąkowscy, Wierzbowscy, Koryzińscy, Stanisław Szczuka (1701-1710). Po nim majątek wraz z wsią przejęli Potoccy (1710-1780) na drodze koligacji rodzinnych i byli ostatnimi polskimi właścicielami. Od nich Sartowice z przyległościami nabył warszawski bankier Peter Ferguson-Tepper, który dzierżył je do 1792, gdy sprzedał majątek Antonowi Andreasowi Ernstowi Sartorius von Schwanenfeld. Czaple zostały uwłaszczone po 1820 roku. Schwanenfeldowie posiadali tu jeszcze w 1872 jedynie jeziora, a mały nadział ziemi wdowa Techow z Morska.
Autor monografii o dziejach powiatu świeckiego, Hans Maercker, twierdzi, że osadnicy olęderscy pojawili się w Czaplach jeszcze w XVI wieku wymieniając miejscowość jako przykład niewielu lokalizacji nie leżących bezpośrednio w dolinie Wisły. Trudno przyjąć to za wiarygodny fakt, tym bardziej, że nie odwołuje się do żadnego ze źródeł, często to czyniąc. Na podstawie nazwisk gospodarzy z 1676 roku możemy stwierdzić, że przypuszczalnie zdecydowana większość ich była protestantami. Pierwszy znany nam kontrakt emfiteutyczny dotyczący Czapel pochodzi z 1701 roku. Spisał go ówczesny właściciel wsi Stanisław Szczuka. Wydzierżawił innowiercom wieś i majątek i co ciekawe pozwolił na wolne praktyki religijne z wyłączeniem menonitów, a nawet zgodził się na to by gospodarze również mogli polować na dziczyznę i ptactwo. Skądinąd wiadomo, że Szczuka uchodził za zagorzałego katolika niecierpiącego kalwinów. Nurt kontrreformacyjny dał znać o sobie w 1733, gdy katolickie duchowieństwo bydgoskie wytoczyło sprawę sądową nauczycielom utrzymywanym nielegalnie przez protestantów w Świętym, Marzach i Czaplach. Karą było ich aresztowanie i kara w wysokości 200 marek rozłożona na mieszkańców. Odmowa uiszczenia miało skutkować jej podwojeniem i nałożeniem ekskomuniki.
Tuż przed wybuchem I wojny światowej ewangelicy stanowili 85% mieszkańców Czapel. Tuż po odzyskaniu niepodległości ich odsetek wynosił 73%. Szkoła ewangelicka była na miejscu i musiała istnieć od przynajmniej 1733. Parafia ewangelicka mieściła się w Świeciu aczkolwiek przez pewien czas działała kaplica w Świętem będąca filią parafii ewangelickiej w Grupie.
Ludzie
1676: Christian Klaun, Christian Tryloph, Christoph Retz, Franz Zemke, Christian Czersk, Jacob Krus, Joachim Kanko, Christoph Matei, Johann Schymann, Johan Tritz, Johan Wojahn, Paul Netzelmann, Peter Homtz, Martin Dams, Michal Kabat, Martin Jan.
Nazwiska z kontraktu z 1801: Jahnke, Klavon (6x), Kruger, Lenzer, Schmidt, Schotzau, Schulz (3x), Ziebarth (2x), Ziroth (2x), Zude (3x)
Lista strat z I wojny światowej: Kronke, Kuhn, Neumann, Nitz, Piehl, Piegersmann, Rahn, Reincke, Styrbicki, Ziebarth
Bibliografia:
- 1173 Sartowitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1900.
- APE Malbork, ARK, sygn. 1818, Die Erweiterung des Begräbnisplatzes in Gross Zappeln, 1906-1912
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 22, 26.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 58-59.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 263.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 537-539.
- Karta cmentarza, oprac. B. Sądowski, WUOZ Toruń, delegatura w Bydgoszczy, 1987
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 6, 44, 50, 54, 73, 352-354.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 48.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 733.
