Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w lesie. Jadąc od strony Borzyszkowa dojeżdżamy do skrzyżowania z krzyżem przydrożnym gdzie jedziemy dalej prosto. Po ok. 300 metrów dojeżdżamy do rozwidlenia na skraju lasu gdzie dalej jedziemy prosto. Cmentarz znajduje się po lewej stronie na skraju lasu. Od północy sąsiaduje z polem uprawnym, od wschodu i południa z lasem, a od zachodu z drogą, którą dojechaliśmy.
Podstawowe informacje
| Data założenia | jeszcze w XVIII w. (kaplica szkolna w 1767 zwykle oznaczała istnienie cmentarza) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Runowo Krajeńskie (od 1889), przedtem Mrocza (od 1787). Na miejscu istniała kaplica ewangelicka już w 1767 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,38 ha |
| Nr działki | 89 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, ? |
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, sosna, brzoza, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | bluszcz, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >30 | I poł. XX w. | lastryko, beton, cegła | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | ? | ? | ? | - |
| Postumenty | TAK | >3 | I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | >30 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Sławomir Sikorski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
W 2015 wycięto krzaki na cmentarzu nie przeprowadzając działań na nagrobkach.
Osadnictwo Czarmuniu
Historia
Najstarsza wzmianka o Czarmuniu pochodzi z 1430 roku. Była to wieś szlachecka, która od XVII wieku wchodziła w skład dóbr runowskich. Zatem właścicielami jej byli w tym okresie wpierw Działyńscy, a potem rody skoligacone: Potuliccy i Szołdrscy. Prawdopodobnie Teofila Szołdrska-Potulicka z domu Działyńska nakazała sprowadzić protestanckich osadników około 1744 roku. Być może stało się to jeszcze w wcześniej. Najstarsza data urodzenia ewangelika z Czarmunia to 1742 rok (Johann Frank). Wizytacja kościelna z 1767 Archidiakonatu Kamieńskiego wymienia ewangelicką kaplicę szkolną w Czarmuniu. W latach 80. XIX w. ewangelicy stanowili 96% mieszkańców, a w 1921 98%. Mając na uwadze prawie monoreligijną społeczność oraz dane z wizytacji przypuszczamy, że cmentarz mógł powstać jeszcze w XVIII w. Wspomniany Johann Frank miał zostać pochowany w Czarmuniu w 1814. Kataster fryderycjański potwierdza istnienie kuźni i karczmy w 1773.
Według opracowań protestanci podlegali pod parafię ewangelicką w Runowie Krajeńskim, a przed 1889 pod parafię w Mroczy.
W 1945 tuż przed ewakuacją Czarmuń zamieszkiwało 188 osób w 35 gospodarstwach. Istniała szkoła i kuźnia
Ludzie
Najstarsze rodziny: Frank, Mews, Reetz, Schlaak, Schwanz, Ziesemer
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Janke, Pickgut, Weiland
Księga adresowa z 1928 zawiera następujące nazwiska: Henke (murarz), Frase (kowal)
Nazwiska mieszkańców w 1945: Abraham, Bottcher, Brandt, Henke, Janke, Juhnke, Jaster, Kaats, Kemnitz, Klawitter, Mahlke, Marks, Muller, Rotzoll, Rux, Schlaak, Sommer, Steffer, Tabatt, Taube, Zaster,
Bibliografia:
- 2770 Dembno, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1876.
- Czarmuń na stronie powiatu sępoleńskiego, http://www.powiat-sepolno.pl/184,czarmun.html [dostęp: 15.11.2015]
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1286.
- A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 92.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 218-220.
- Plan Odnowy Miejscowości Czarmuń, 2008, http://www.bip.wiecbork.pl/bip_download.php?id=1448 [dostęp: 15.11.2015]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 121.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 763-764.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 154-155.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 322-323.