| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Krzyże |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Obeliski |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
? |
k. XIX w- I poł. XX w. |
piaskowiec, lastryko, sztuczne odlewy, beton |
|
| Mogiły ziemne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty pionowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
TAK |
5 |
k. XIX w. - I poł. XX w. |
żeliwo |
5 mniej lub bardziej fragmentarycznie zachowanych obejść żeliwnych; w 1985 r stwierdzono 7 |
| Postumenty |
TAK |
? |
k. XIX w. - I poł. XX w. |
piaskowiec, lastryko, sztuczne odlewy, beton |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| ŁĄCZNIE |
ok. 90 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
TAK |
- |
2007 |
siatka ogrodzeniowa |
- |
| Brama |
TAK |
1 |
2007 |
cegła, żeliwo |
brama z fragmentów obejść żeliwnych, pierwotnie wejście znajdowało się od strony wschodniej |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
W 2007 r. cmentarz został uporządkowany z inicjatywy mieszkańców wsi Czarże i UG w Dąbrowie Chełmińskiej. Środki na ten cel pozyskano z Fundacji Wspomagania Wsi w ramach programu Kultura Bliska. Wycięto zarastającą roślinność i okopano większość nagrobków. Ogrodzono teren i wystawiono kamień z tablicą pamiątkową. Bramę stworzono z ukradzionych uprzednio z tego cmentarza kawałków ogrodzenia. Dzięki pracom udało się odnaleźć stelę z 1851 r. jednak brakuje wymienionych w karcie cmentarnej z 1985 r. tablicy Fehlnenera z 1872 r. Uroczystość poświęcenia cmentarza powiązana była z minikonferencją na temat innowierców w Czarżu.
Historia
Najstarsze dokument wspominające Czarże pochodzą z 1222 r. W czasach krzyżackich była to wieś rycerska aczkolwiek już wtedy założono parafię katolicką i zbudowano kościół, który uległ zniszczeniu w czasie wojny polsko-krzyżackiej. W czasach I Rzeczypospolitej, na początku XVII w. nabyli ją Mortęscy, którzy odbudowali kościół. To tu ksieni zakonu Benedyktynek założyła ich klasztor, przeniesiony potem do Chełmna. Po Mortęskich gospodarzami stali się Działyńscy, którzy dokończyli budowę kościoła i osiedlili w Czarżu i okolicy olędrów. Dla nowych osadników powstał wilkierz w 1638 r., aczkolwiek mogli być obecni w Czarżu już od 1626 r. Gdy tylko skończył się potop szwedzki sprowadzono również Niemców wyznania luterańskiego w 1660 r. Wieś podupadła mocno po wielkim pożarze w 1756 r. Ostatnimi polskimi właścicielami byli Czapscy. Po I zaborze ziemie należące do zakonu zostały skonfiskowane przez rząd pruski w celu osiedlenia kolonistów.
Ewangelicy w latach 80. XIX w. stanowili 37% mieszkańców. W 1921 r. - 30%. Poza ewangelikami spis wylicza także 11 osób innego wyznania chrześcijańskiego. Być może byli to mennonici albo baptyści. Zanim powstała parafia w Kokocku protestanci uczęszczali do parafii ewangelickiej w Chełmnie. We wsi istniała szkoła symultana z 1870 r. aczkolwiek tradycje szkolne sięgają jeszcze czasów Benedyktynek. Przez cały okres zaborów istniał podział na Czarże Szlacheckie z kościołem i Czarże Królewskie gdzie mieściła się szkoła.
W 1876 r. nazwę zniemczono na Scharnese jednak w tym wypadku nie można mówić o zniemczeniu gdyż nazwa Czarże jest hybrydą powstałą z nazwy polskiej i niemieckiej. Pierwotna nazwa mogła brzmieć Czarne, a człon See odnosił się do jeziora - rzeczywiście miejscowość ulokowano nad jeziorem i to mogło być powodem pierwotnej nazwy z 1222 r. Scarnese (ryby łac. Scarus w jeziorze See). Zbitka słów zaowocowała 18 nazwami miejscowości na przestrzeni istnienia.
W okresie międzywojennym działała poczta i urząd stanu cywilnego. We wsi urodził się kapral Piotr Konieczka, prawdopodobnie pierwsza ofiara II wojny światowej.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Adamski, Bartoschinski, Bartusinski, Bartz, Benkau, Blumstein, Bromundt, Bubacz, Bukowski, Bulinski, Bohlke, Cerankowski, Cieslinski, Czajkowski, Delikat, Dittmar, Dombke, Fehlauer, Genzki, Gurski, Hallix, Hess, Jankowski, Januszewski, Jasieniecki, Jurkiewicz, Karau, Kasprowitz, Klarkowski, Klotz, Kocieniewski, Kowalkowski, Lau, Muller, Netzel, Noske, Nowakowski, Orlowski, Oslowski, Otto, Palczynski, Pawlikowski, Pawłowski, Piekarski, Piontkowski, Pritzlaff, Putschbach, Reiler, Ribacki, Rigielski, Rosien, Rosinski, Roziński, Sadetzki, Sawadzinski, Sliwinski, Schmiegel, Schube, Schumacher, Siekierkowski, Smolinski, Sobieralski, Sterma, Straszewski, Szalajda, Szaturski, Szczypinski, Szmytkowski, Szulerecki, Taczkowski, Talk, Tarkowski, Tietz, Urbanski, Wardelski, Wasikowski, Wisniewski, Zasadzki, Ziolkowski, Zukierski
1922 rok : Kowalski (posterunkowy), Pankanin (drogomistrz), Finger (prezes niemieckiej kasy oszczędności), Talkowski (sołtys), Pałczyński (wójt Gzina, zam. Czarże, urząd stanu cywilnego, komisja oświatowa), Zukierski (rozjemca), Sosnowska (akuszerka), Sosnowski (badacz mięsa), Świeczkowski (komisja oświatowa), Chrzanowski (młyn motorowy)
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Sosnowska (akuszerka), Bergier (bławaty), Szulaczewski (dekarz), Siódmiak (kołodziej, zajazd), Zieliński (kołodziej, koszykarz, murarz), Berent (koszykarz), Brucki (koszykarz), Rżeniek (koszykarz), Gardzielewski (kowal), Szmiegel (kowal), Falkowski (krawiec), Świniarski (malarz), Chrzanowski (młyn), Podlasiński (murarz), Bekier (piekarz), Zukierski (rzeźnik), Majewski (sklep), Hertzel (szewc), Pałczyński (szewc), Lipski (wiatrak), Babiński (Zajazd), Wiesjahn (zajazd)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Buckner (piekarz), Kalaschinski (rzeźnik, szewc), Harthun (sklep), Wiesjahn (sklep), Brandt (młyn), Nalaskowski (kowal), Schringel (kowal), Talkowski (krawiec), Habucki (szewc), Hertzel (szewc)
