Cmentarz ewangelicki - Czarże

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

czarze.PNG

Opis cmentarza

zabudowany.png mennonici.png renowacja.png
Położenie

Cmentarz położony we wschodniej części wsi. Ok. 1100 m. przed rozjazdem dróg na Dębowiec i Borki, pomiędzy sklepem, a remizą znajduje się chodnik prowadzący na cmentarz. Od północy i zachodu sąsiaduje z terenem zabudowanym, od wschodu i południa z polami.

Podstawowe informacje
Data założenia XVIII w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Kokocko (od 1834), przedtem Chełmno
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,27 ha
Nr działki 312
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1851
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza z 1985 r.
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania UPORZĄDKOWANY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa sosna, jesion, lipa, klon, wiąz,
Krzewy -
Inne trawa,…

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza zatarty. Brak informacji o istnieniu alei.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? k. XIX w- I poł. XX w. piaskowiec, lastryko, sztuczne odlewy, beton
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 5 k. XIX w. - I poł. XX w. żeliwo 5 mniej lub bardziej fragmentarycznie zachowanych obejść żeliwnych; w 1985 r stwierdzono 7
Postumenty TAK ? k. XIX w. - I poł. XX w. piaskowiec, lastryko, sztuczne odlewy, beton -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ok. 90 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - 2007 siatka ogrodzeniowa -
Brama TAK 1 2007 cegła, żeliwo brama z fragmentów obejść żeliwnych, pierwotnie wejście znajdowało się od strony wschodniej
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. M. Lewandowski, 2015


Brakuje tablicy Juliusa Fehlnenera zm. w 1872 r. (zaginęła?)


Galeria zdjęć

fot. Marek Lewandowski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16

fot. Marek Lewandowski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36

Renowacja

W 2007 r. cmentarz został uporządkowany z inicjatywy mieszkańców wsi Czarże i UG w Dąbrowie Chełmińskiej. Środki na ten cel pozyskano z Fundacji Wspomagania Wsi w ramach programu Kultura Bliska. Wycięto zarastającą roślinność i okopano większość nagrobków. Ogrodzono teren i wystawiono kamień z tablicą pamiątkową. Bramę stworzono z ukradzionych uprzednio z tego cmentarza kawałków ogrodzenia. Dzięki pracom udało się odnaleźć stelę z 1851 r. jednak brakuje wymienionych w karcie cmentarnej z 1985 r. tablicy Fehlnenera z 1872 r. Uroczystość poświęcenia cmentarza powiązana była z minikonferencją na temat innowierców w Czarżu.


Osadnictwo w Czarżu.

Historia

Najstarsze dokument wspominające Czarże pochodzą z 1222 r. W czasach krzyżackich była to wieś rycerska aczkolwiek już wtedy założono parafię katolicką i zbudowano kościół, który uległ zniszczeniu w czasie wojny polsko-krzyżackiej. W czasach I Rzeczypospolitej, na początku XVII w. nabyli ją Mortęscy, którzy odbudowali kościół. To tu ksieni zakonu Benedyktynek założyła ich klasztor, przeniesiony potem do Chełmna. Po Mortęskich gospodarzami stali się Działyńscy, którzy dokończyli budowę kościoła i osiedlili w Czarżu i okolicy olędrów. Dla nowych osadników powstał wilkierz w 1638 r., aczkolwiek mogli być obecni w Czarżu już od 1626 r. Gdy tylko skończył się potop szwedzki sprowadzono również Niemców wyznania luterańskiego w 1660 r. Wieś podupadła mocno po wielkim pożarze w 1756 r. Ostatnimi polskimi właścicielami byli Czapscy. Po I zaborze ziemie należące do zakonu zostały skonfiskowane przez rząd pruski w celu osiedlenia kolonistów.
Ewangelicy w latach 80. XIX w. stanowili 37% mieszkańców. W 1921 r. - 30%. Poza ewangelikami spis wylicza także 11 osób innego wyznania chrześcijańskiego. Być może byli to mennonici albo baptyści. Zanim powstała parafia w Kokocku protestanci uczęszczali do parafii ewangelickiej w Chełmnie. We wsi istniała szkoła symultana z 1870 r. aczkolwiek tradycje szkolne sięgają jeszcze czasów Benedyktynek. Przez cały okres zaborów istniał podział na Czarże Szlacheckie z kościołem i Czarże Królewskie gdzie mieściła się szkoła.
W 1876 r. nazwę zniemczono na Scharnese jednak w tym wypadku nie można mówić o zniemczeniu gdyż nazwa Czarże jest hybrydą powstałą z nazwy polskiej i niemieckiej. Pierwotna nazwa mogła brzmieć Czarne, a człon See odnosił się do jeziora - rzeczywiście miejscowość ulokowano nad jeziorem i to mogło być powodem pierwotnej nazwy z 1222 r. Scarnese (ryby łac. Scarus w jeziorze See). Zbitka słów zaowocowała 18 nazwami miejscowości na przestrzeni istnienia.
W okresie międzywojennym działała poczta i urząd stanu cywilnego. We wsi urodził się kapral Piotr Konieczka, prawdopodobnie pierwsza ofiara II wojny światowej.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Adamski, Bartoschinski, Bartusinski, Bartz, Benkau, Blumstein, Bromundt, Bubacz, Bukowski, Bulinski, Bohlke, Cerankowski, Cieslinski, Czajkowski, Delikat, Dittmar, Dombke, Fehlauer, Genzki, Gurski, Hallix, Hess, Jankowski, Januszewski, Jasieniecki, Jurkiewicz, Karau, Kasprowitz, Klarkowski, Klotz, Kocieniewski, Kowalkowski, Lau, Muller, Netzel, Noske, Nowakowski, Orlowski, Oslowski, Otto, Palczynski, Pawlikowski, Pawłowski, Piekarski, Piontkowski, Pritzlaff, Putschbach, Reiler, Ribacki, Rigielski, Rosien, Rosinski, Roziński, Sadetzki, Sawadzinski, Sliwinski, Schmiegel, Schube, Schumacher, Siekierkowski, Smolinski, Sobieralski, Sterma, Straszewski, Szalajda, Szaturski, Szczypinski, Szmytkowski, Szulerecki, Taczkowski, Talk, Tarkowski, Tietz, Urbanski, Wardelski, Wasikowski, Wisniewski, Zasadzki, Ziolkowski, Zukierski

1922 rok : Kowalski (posterunkowy), Pankanin (drogomistrz), Finger (prezes niemieckiej kasy oszczędności), Talkowski (sołtys), Pałczyński (wójt Gzina, zam. Czarże, urząd stanu cywilnego, komisja oświatowa), Zukierski (rozjemca), Sosnowska (akuszerka), Sosnowski (badacz mięsa), Świeczkowski (komisja oświatowa), Chrzanowski (młyn motorowy)

Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Sosnowska (akuszerka), Bergier (bławaty), Szulaczewski (dekarz), Siódmiak (kołodziej, zajazd), Zieliński (kołodziej, koszykarz, murarz), Berent (koszykarz), Brucki (koszykarz), Rżeniek (koszykarz), Gardzielewski (kowal), Szmiegel (kowal), Falkowski (krawiec), Świniarski (malarz), Chrzanowski (młyn), Podlasiński (murarz), Bekier (piekarz), Zukierski (rzeźnik), Majewski (sklep), Hertzel (szewc), Pałczyński (szewc), Lipski (wiatrak), Babiński (Zajazd), Wiesjahn (zajazd)

Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Buckner (piekarz), Kalaschinski (rzeźnik, szewc), Harthun (sklep), Wiesjahn (sklep), Brandt (młyn), Nalaskowski (kowal), Schringel (kowal), Talkowski (krawiec), Habucki (szewc), Hertzel (szewc)


Bibliografia:

  1. 2775 Rasmushausen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906. comp.jpg
  2. Cmentarz ewangelicki w Czarżu, http://dabrowachelminska.lo.pl/index_pl.php?cid=83 [dostęp: 09.04.2015]
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 139. comp.jpg
  4. Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin, 1928, s. 647. comp.jpg
  5. J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografia krajoznawcza. Chełmno: F. Tyszkiewicz, 1923, s. 18, 25, 27, 29, 32, 34, 57, 92, 104, 109, 155, 172, 185. comp.jpg
  6. Folder turystyczny Czarża, http://dabrowachelminska.lo.pl/files/File/folderek%20Czarze.pdf [dostęp: 09.04.2015]
  7. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 479-480. comp.jpg
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1144. comp.jpg
  9. K. Perkowska, Ożywili cmentarz, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 15.12.2007 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20071215/REPORTAZ/71213064 [dostęp: 09.04.2015]
  10. Z. Raszeja, Ostromecko i okolice, Bydgoszcz: Margrafsen, 2002, s. 353-355.
  11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 7 comp.jpg
  12. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego, Dąbrowa Chełmińska, 2005, http://www.bip.dabrowachelminska.lo.pl/?cid=151&bip_id=587 [dostęp: 17.03.2015]
  13. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 775. comp.jpg
  14. Wilkierz miasteczka Czarża, "Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu", 1938, t. XI, nr 2 (118), s. 54-58. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License