Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony ok. 800 m. od centrum wsi. Stojąc przy dawnej szkole z głową zwróconą w kierunku Wąbrzeźna wybieramy drogę w prawo (na południowy wschód) w kierunku Małych Radowisk. Po ok. 800 m. skręcamy w lewo. Po ok. 350 m. po lewej stronie widzimy cmentarz. Od północy sąsiaduje z lasem i polem uprawnym, od wschodu z drogą i lasem, od południa z obszarem leśnym, a od zachodu z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. (na mapie z 1874 jest). Najprawdopodobniej cmentarz stał się własnością komisji osadniczej i stąd dokument o założeniu cmentarza z 1903 r. Możliwe, ze przed 1903 był to cmentarz gminny o charakterze komunalnym |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wąbrzeźno (od 1854), kościół już w 1836 jako filia parafii w Radzyniu Chełmińskim (od 1795) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,25 ha |
| Nr działki | 85 |
| Kształt | zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I ćw. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn. 9/59/0/1547 Die Anlegung eines Begräbnisplatzes in Czystochleb, 1903 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia | 1945?, - |
W 1898 r. powołano parafię ewangelicką w Ryńsku. Zgodnie z tym co napisał B. Heym, Czystochleb powinien zostać włączony do tej parafii jednak leksykony miejscowości oraz almanachy parafialne tego nie potwierdzają. W leksykonach z 1905, 1910 i almanachu z 1913 r. Czystochleb nadal należy do parafii ewangelickiej w Wąbrzeźnie.
Roślinność
| Drzewa | dąb, lipa, kasztanowiec |
| Krzewy | lilak, głóg |
| Inne | barwinek, bluszcz, konwalia, |
Starodrzew w większości zachowany. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Dwie aleje (jedna lipowa) przecinają się pod kątem prostym dzieląc cmentarz na 4 kwatery. Wzdłuż zachodniej, wschodniej i południowej krawędzi cmentarza rośnie żywopłot z głogu.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ok. 9 | I poł. XX w. | lastryko, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 1 | I poł. XX w. | lastryko | |
| Postumenty | TAK | 4 | I poł. XX w. | piaskowiec | nawiązujące do uciętego pnia dębu. 1 przy mogile, pozostałe osobno |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ok. 13 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje - fot. Anna i Michał Chabros, 2014;
Galeria zdjęć
fot. Anna i Michał Chabros, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Czystochlebie.
Historia
Pierwsze udokumentowane wzmianki o Czystochlebiu pochodzą z 1409 r. aczkolwiek osadnictwo na tym terenie było dużo wcześniejsze (znaleziono kolka wczesnośredniowiecznych stanowisk). W okresie Zakonu Krzyżackiego należał do komturstwa kowalewskiego. Była to własność rycerska. We wspomnianym 1409 r. właścicielem był niejaki Nitsche zwany także Mikołajem z Czystochlebia. Podczas tzw. wojny głodowej króla polskiego z krzyżakami w 1414 r. wieś doznaje dużych strat. Za czasów Rzeczpospolitej szlacheckiej stanowił część tzw. klucza ryńskiego, jako folwark. Wśród właścicieli folwarku zanotowano rody: von Leibchen, Rackin, Tenk, Maryckich (profesor Akademii Jagiellońskiej w Krakowie Szymon Marycki ożenił się z Anną Tenk), Czystoglebscy, Heinrichson (biskup toruński), Działyńscy, Wilxyccy, Sumińscy. W 1886 r. wieś zostaje zakupiona przez pruską komisję osadniczą i rozparcelowana. Opracowania podają, że pierwsi koloniści zjawili się w 1899 r., a nazwa Czystochleb wprowadzona w 1603 r. zmieniona na Schonbrod w 1905 r.
Tuż przed wykupieniem wsi przez komisję kolonizacyjną mieszkali w niej w przytłaczającej większości katolicy, w 1921 r. zanotowano 73% ewangelików i 7 baptystów. Ewangelicy należeli do parafii ewangelickiej w Wąbrzeźnie. Choć jedno z opracowań podaje, że z chwilą powołania parafii w Ryńsku Czystochleb podlegał właśnie pod nią to przeczą temu późniejsze almanachy parafialne i leksykony miejscowości, które w rubryce przynależności parafialnej ewangelików notują Wąbrzeźno. W 1900 r. we wsi istniał zajazd, leśniczówka i szkoła ewangelicka, która w 1930 r. stała się polską szkołą powszechną. Nauka w szkole trwała do 1993 r.
W skład sołectwa Czystochleb wchodzi kolonia Młynik. W 1757 r. Działyński kazał wybudować tu młyn wodny i wydzierżawić go wraz z ziemią.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Berendt, Borsikowski (Bosykowski), Dolecki, Jasinski, Kasprowski, Lewandowski, Lobitz, Malinowski, Naß, Sankiewicz, Sierminski, Wierzbowski
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Lange (gospodarz ziemski, młockarnia), Jahnke (stolarz), Wiśniewski (zakład utylizacyjny), Marasiński (zajazd)
W księdze adresowej z 1941 r. figurują nazwiska: Rybski (dekarz), Lange (zajazd), Jahnke (stolarz)
Inne:
Jan Rybski (właściciel przetwórni padlin)
Bibliografia:
- 2779 Briesen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1547 Die Anlegung eines Begräbnisplatzes in Czystochleb, 1903.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 20, 40, 284-288.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 141.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 474-475.
- R. Heling, Die Evangelischen Kirchengemeinden in Ostpreussen und Westpreussen in den Pfarr-Almanachen von 1912 und 1913. Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 2000, s. 46.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 124, 234-235.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1145.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 219-221.
- B. Nagel, Ziemia Chełmińska. Monografia ze wstępem do regionalizmu, Toruń, 1935, s. 122-123.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 63
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 134.
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 337.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 886.