Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na terenie zalesionym ok. 250 metrów od głównego skrzyżowania dróg we wsi (drogi Kowal – Smolnik i leśniczówka Przyborowo – Goreń Duży). Z Kowala wyjeżdżamy ulicą Dobiegniewską kierując się na Telążnię i Smólnik. Po niecałych 3 km docieramy do skrzyżowania dróg opisanych powyżej (po prawej kapliczka, a przed nami ściana lasu i znaki informujące o wjeździe na teren Gostynińsko-Włocławskiego Parku Narodowego. Tu zawracamy i cofamy się na wysokość przystanku PKS. Po prawej stronie przy przystanku widzimy ścieżkę dzielącą dwa obszary lasu. Idziemy nią 100 metrów, następnie skręcamy w lewo i idziemy przed siebie niecałe 40 metrów. Dojedziemy w ten sposób do cmentarza. Obiekt ze wszystkich stron sąsiaduje z lasem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I dekada XX w. |
| Wyznanie | ewangelicko-augsburski |
| Ówczesna parafia | Chodecz (od 1856), Kowal jako filiał Chodcza (1838-1856), Kowal (1800-1838) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,10 ha |
| Nr działki | nie wydzielona katastralnie, na terenie nr 578 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek z inskrypcja | 1919 |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987; Dębniaki. Cmentarz ewangelicko-augsburski, oprac. M. Wiśniewski, 2019 |
| Zagrożenia | śmieci, splantowanie terenu |
| Stan zachowania | ZŁY, typ III |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji | ?, -, - |
| Ewidencja zabytków | WEZ, WUOZ Toruń, delegatura we Włocławku |
| Stan prawny | własność Lasów Państwowych, Nadleśnictwo Włocławek, Leśnictwo Przyborowo, wydzielenie "i" w oddziale leśnym nr 304, Bz |
Roślinność
| Drzewa | sosna, klon, jesion |
| Krzewy | lilak, czeremcha, podrost dębu |
| Inne | trawa, mech, jagoda |
Układ wewnętrzny całkowicie zatarty. Brak pomników przyrody. Jedna z sosen wg Banku Danych o Lasach ma 87 lat.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 2 | I poł XX w. | beton | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 2 | I poł XX w. | beton, piaskowiec, lastryko | - |
| Postumenty | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton, piaskowiec | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 7 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Budynek sakralny | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
fot. Michał P. Wiśniewski, 2019
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2019
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
Działania porządkowo-remontowe, upamiętnienia
W 2009 roku z inicjatywy Fundacji AriAri przeprowadzono prace porządkowo-dokumentacyjne w ramach projektu „I nastała cisza… Rakutowo na Kujawach”.
Osadnictwo w Dębniakach
Historia
Trudno jednoznacznie ustalić rok powstania wsi Dębniaki oraz jej założyciela. Najwcześniejsza wzmianka o jej istnieniu pochodzi z mapy Gilly-Crona z 1796 roku, na którą powołują się autorzy "Materiałów do osadnictwa powiatu kowalskiego w XVII-XVIII wieku". Pod nazwą Dembiaki Hollendry zaznaczono ją na wydanej kilka lat potem mapie Gilly’ego z 1803 roku. Wcześniejsze dostępne źródła, tzn. spis miejscowości w poszczególnych województwach Polski autorstwa A. Büschinga z 1788 roku, wizytacja dekanatu kowalskiego przeprowadzona w 1786 roku oraz mapa województwa brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z 1785 roku nie wzmiankują istnienia Dębniaków. Zatem należy założyć, iż Dębniaki powstały najprawdopodobniej w pierwszej połowie lat 90. XVIII wieku. Toponimy, którymi opisano miejscowość w pierwszym spisie powszechnym (1921 r.) - Dębniaki Majorackie i o wiele mniej zasiedlone Dębniaki Poduchowne - sugerują, że istniała niegdyś część prywatna i część kościelna. Niestety nie udało się znaleźć nazwisk właścicieli. Dane z 1827 roku mówią o osadzie złożonej z 30 domów i zamieszkałej przez 274 mieszkańców. Tymczasem pochodzący z 1839 roku wykaz płatników składki na rzecz filiału parafii ewangelickiej w Kowalu wykazał, że mieszkało tu 9 płatników, co łącznie stanowiło 38 protestantów. Oznacza to, że ówczesny odsetek ewangelików w Dębniakach nie przekraczał 14% ludności. Eduard Kneifel podaje, że właściwa placówka edukacyjna dla dębniackich luteran mieściła się w Kowalu (od 1841 roku). Pierwotnie to właśnie miasto Kowal zostało siedzibą parafii ewangelickiej (w 1800 roku), do której należały Dębniaki. Na skutek zawirowań politycznych, a przede wszystkim względów demograficznych (zbyt mała ilość ewangelików w stosunku do Chodcza i okolic), i w ich efekcie przegranej rywalizacji o miejsce budowy kościoła, kowalscy luteranie musieli uznać wyższość Chodcza i zadowolić się od 1838 roku tytułem filiału. Naddany tytuł wcale nie rozwiązał kluczowego problemu zbyt małej ilości wiernych przynależnych pod Kowal. Zwłaszcza parafianie z oddalonych ośrodków woleli związać się z sąsiednimi parafiami w Chodczu, Gostyninie i Nowej Wsi. Dlatego od 1856 roku rozwiązano filiał w Kowalu, a wiernych włączono do sąsiednich parafii. Odtąd luteranie z Dębiaków musieli należeć do parafii ewangelickiej w Chodczu, oddalonej o około 25 km. Niewiele dalej było do Gostynina, niewiele bliżej do Nowej Wsi. Nie znamy powodów, dla których nie przypisano ich do parafii we Włocławku (ok. 17 km).
Pomimo dużej odległości od siedziby parafii, braku szkoły (ostatnia wzmianka o niemieckojęzycznej szkole w Kowalu pochodzi z 1857) i wiążącymi się z wymienionymi powodami zwiększonymi kosztami współuczestnictwa w życiu religijnym, niewielka społeczność ewangelików w Dębniakach postanowiła założyć własny cmentarz. Najprawdopodobniej stało się to w pierwszej dekadzie XX wieku (od 1835 roku zapewne byli chowani na cmentarzu w Grodztwie).
Pierwszy spis powszechny wykazał, że w 1921 roku, w Dębniakach (Majorackie i Poduchowne łącznie) mieszkało 52 ewangelików (na 387 mieszkańców). Niewiele więcej aniżeli wykazał spis płatników składek sprzed 74 lat (40 dusz). W okresie okupacji Dębniaki nosiły nazwę Niederbrück.
Ludzie
Płatnicy składki na rzecz filiału ewangelickiego w Kowalu z 1839 ze wsi Dębniaki: Bogumił Kaps (gospodarz), Karol Lange (gospodarz), Gotlib Kutzmann (gospodarz), Paweł Strzeszeń? (gospodarz), Gotlib Lidka (gospodarz), Frydrych Kops (gospodarz), Efram Weber (wyrobnik), Daniel Heys (wyrobnik), Rozalia Tyrmand (wyrobnik)
Płatnicy składki na rzecz filiału ewangelickiego w kowalu z 1846 ze wsi Dębniaki: Daniel Mantej (gospodarz), Bogumił Kopp (gospodarz), Fryderyk Kobs (gospodarz), August Eszner (gospodarz), Gotfryd Kitzmann (gospodarz), Wilhelm Schmidt (gospodarz), Jan Preiss (wyrobnik), Michał Muller (wyrobnik), Michał Hopp (wyrobnik)
Bibliografia:
- 3838I Rakutowo, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1941.
- Archiwum Główne Akt Dawnych [dalej: AGAD], Centralne Władze Wyznaniowe [dalej: CWW], sygn. 1260, k. 202, 454.
- R. Guldon, Z. Guldon, Materiały do osadnictwa powiatu kowalskiego w XVII–XVIII w. [w:] "Zapiski Kujawski-Dobrzyńskie". Seria C. Oświata i kultura, Włocławek 1980, s. 277, 284.
- „I nastała cisza… Rakutowo na Kujawach”, http://uczycsiezhistorii.pl/projekt/i-nastala-cisza-rakutowo-na-kujawach/ [dostęp: 18.10.2019].
- Karta cmentarza Dębniaki I/87, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987.
- W. Kujawski, Repetytorium ksiąg wizytacji diecezji kujawsko-kaliskiej, przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku. Część 2. Wizytacje XVIII wieku. Zeszyt 4: Wizytacje drugiej połowy XVIIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2003, t. 80, s. 93.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in der Kalischer Diözese. Posen 1937, s. 91–107.
- J. Kłaczkow, Rozwój organizacyjny parafii ewangelickich na Kujawach wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Chodcza i Przedcza, [w:] "Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie", 2000, t. 14, s. 69–87.
- K. Perthéss, Mappa Szczegulna Woiewudztwa Brzesko-Kujawskiego y Inowrocławskiego, 1785.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie, Warszawa 1925, s. 201.
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kowal. Kowal 1999, s. 36.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa 1881, t. II, s. 20.
- M. Wiśniewski, Dębniaki. Cmentarz ewangelicko-augsburski, 2019.
- Zdjęcia cmentarza w Dębniakach na stronie Upstreamvistula.org, fot. J. Dennerlein, 2005,