Cmentarz ewangelicki - Dębowo I (gm Sadki)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

dembowo1.jpg

Opis cmentarza

polny.png chronione.png
Położenie

Cmentarz położony w polu, na zachód od centrum wsi, przy ul. Krakowskiej. Będąc przy kościele przy ul. Bohaterów kierujemy się na północ ku skrzyżowaniu z ul. Krakowską gdzie skręcamy. Od cmentarza leżącego po lewej stronie dzieli nas ok. 720 m. Ze wszystkich stron graniczy z polem.

Podstawowe informacje
Data założenia XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Sadki (od 1870), Dębionek-Radzicz (1862-1870), przed 1862 Łobżenica
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,12 ha
Nr działki 159
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945, -
Roślinność
Drzewa klon,…
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, pokrzywy, bluszcz, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieczytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK 5 I poł. XX w. lastryko, beton częściowo destrukty
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 2 II poł. XIX - I poł. XX w. żelazo obejścia żeliwne
Postumenty TAK 1 I poł. XX w. lastryko bez mogiły
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 8 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Franciszek Otto, 1996;


Galeria zdjęć

fot. Sławomir Sikorski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

fot. Sławomir Sikorski, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8

Renowacja

W 2016 cmentarz został odkrzaczony z inicjatywy prywatnej pod nadzorem leśniczego.


Osadnictwo w Dębowie

Historia

Pierwotnie własność klasztoru w Byszewie, wymieniana w 1288 r. Już w 1372 istniała parafia katolicka. Wtedy wieś miała dwóch właścicieli, klasztor oraz Sędzioja Pałukę (fundatora kościoła). Wieś w okresie staropolskim często zmieniała właścicieli i dzierżawców. Byli nimi m. in. Jan Zaremba, rodzina Latalskich, Krotoskich, Dembińskich, Wałdowskich i Broniewskich, w rękach których Dębowo było także tuż po I rozbiorze. Ostatnim polskim właścicielem był Jan Łakiński (od 1804 r.) Ufundował pierwszy murowany kościół, w 1806 r. pierwsze nabożeństwo. Niestety majątek popadł w długi i w połowie XIX w. zakupił go Friedrich August von Hohmeier. Nie pobył długo gdyż w 1857 r. sprzedał go rodzinie Martini, która przebywała w Dębowie do 1945 r. Rodzina Martini rozwinęła folwark budując gorzelnię, spichlerz, lodownię, wieżę ciśnień i in.
W latach 1932-1933 Skarb Państwa uszczuplił teren majątku o 600 ha, który rozparcelował pomiędzy chłopów. Również w latach 30. XX w. doszło do rozbudowy świątyni. Stary kościół stał się kaplicą boczną. Konsekracja nastąpił w 1938 r. Wraz z nadejściem II wojny światowej Polaków wysiedlono, a ich miejsce zajęli Niemcy z Besarabii. W 1945 r. musieli uciekać wraz z właścicielami folwarku. Dwór został spalony przez Armię Czerwoną i rozebrany. Podobno w kolekcji właściciela znajdowały się eksponaty zrabowane z muzeum miejskiego w Bydgoszczy. Na jego miejscu jest teraz budynek mieszkalny.
Istniejący do dziś budynek szkoły ewangelickiej wybudowano w 1889 r. Działała do 1936. Zlikwidowano ją i powołano w jej miejsce polską szkołę powszechną łącząc ją z dawną szkołą katolicką. Dzieci niemieckie również do niej uczęszczały. Ewangelicy głównie mieszkali w kolonii zwanej Amfluss, choć i w samym Dębowie jeszcze w 1921 r. było ich blisko 40%. Sytuacja zmieniła się po wspomnianej parcelacji z lat 30. XX w.

Ludzie

Patrz: cmentarz ewangelicki - Dębowo II


Bibliografia:

  1. 2870 Sadke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. Archiwum domowe Franciszka Otto, 1996.
  3. Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 2. comp.jpg
  4. Dębowo na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/8721/Debowo/ [dostep: 27.08.2014]
  5. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1291. comp.jpg
  6. S. Łaniecki, Nadnoteckie pałace, dwory, folwarki Krajny i Pałuk, Toruń, 2013, s. 87-105.
  7. H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 301-303.
  8. Plan odnowy miejscowości Dębowo, Sadki, 2011. comp.jpg
  9. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 124. comp.jpg
  10. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 28. comp.jpg
  11. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 324-325. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License