Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza




Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym pośrodku wsi przy drodze. Po przejechaniu mostu kierujemy się na drogę wojewódzką nr 207 w stronę Wielkiego Lubienia. Około 600 m. za "Białą Karczmą" widzimy drogę na lewo i przystanek PKS po lewej stronie. Tam zjeżdżamy w lewo i po ok. 350 m. po prawej stronie mamy cmentarz. Sąsiaduje od północy z polem uprawnym, od wschodu i południa z terenem gospodarstwa domowego, a od zachodu z drogą.
Podstawowe informacje
Data założenia | przynajmniej XVIII w. (prawdopodobnie powstał już po zasiedleniu przez menonitów k. XVI w.) |
Wyznanie | menonicko-ewangelicki |
Ówczesna parafia | Górna Grupa (od 1854), Grudziądz (przed 1854); mennonici - zbór w Grupie |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~ 0,22 ha |
Nr działki | 113 |
Kształt | czworokąt nieforemny |
Najstarszy zachowany nagrobek | prawdopodobnie poł. XIX w. |
Istniejąca dokumentacja | |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VIa |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Cmentazr uporządkowany i ponownie zdewastowany.
Roślinność
Drzewa | dąb, kasztanowiec, … |
Krzewy | - |
Inne | trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obejścia | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | ? | IV ćw. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | ? | poł. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | ok 100 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | 2003 | siatka ogrodzeniowa | pozostałości po słupach z dawnego ogrodzenia |
Brama | TAK | 1 | 2003 | - | brak furtki |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
Renowacja
Renowację dokonano w 2003 roku w ramach realizacji programu "Kultura bliska 2002" organizowanego przez Fundację Wspomagania Wsi. Organizatorem i koordynatorem akcji porządkowo-renowacyjnej był ówczesny dyrektor GOKSIRu w Górnej Grupie, Pan Jan Kalinowski. Akcja nie byłaby możliwa bez pomocy UG Dragacz. Wykarczowano zbędną roślinność, dzięki czemu cmentarz "wyszedł" na światło dzienne, dokonano oprysku biobójczego, część nagrobków odkopano i postawiono na swoim miejscu, utworzono ogrodzenie. W programie wspomniano także o tablicy informacyjnej jednak nie zastaliśmy jej.
Niestety cmentarz padł ofiarą dewastacji w 2009. Zniszczono wówczas wiele nagrobków, w tym stelę Johanna Bartela z ok. 1850 i nagrobek starszego gminy menonickiej Wilhelma Tyarta i jego syna Heinricha poległego w I wojnie światowej.
Osadnictwo w Dragaczu
Historia
Najstarszy wzmianki o Dragaczu znajdziemy w kronikach kościelnych z Ii połowy XVI w. Była to królewszczyzna podlegająca pod starostwo grudziądzki, choć leżała na terenie ówczesnego województwa pomorskiego. Pierwszy olęder, menonita Dreier otrzymał przywilej w 1591, kolejni podpisali kontrakt dzierżawny w 1592 na 50 lat. Kolejne znane nam kontrakty spisano w 1640 i 1740.
Menonici posiadali we wsi własna szkołę i uczęszczali do zboru w Grupie należąc do menonickiej gminy Mątawy-Grupa. W okresie międzywojennym ich społeczność liczyła w Dragaczu ponad 30 osób. Ewangelicy od 1854 należeli do parafii ewangelickiej w Górnej Grupie. Niedaleko cmentarza funkcjonowała także kaplica ewangelicka. Pierwszy spis powszechny z 1921 podaje, że stanowili 36% populacji wsi. W drugim spisie z 1931 było ich prawie 14%. W tym okresie w Dragaczu mieszkało dużo ludności robotniczej, pracującej w Grudziądzu.
W wyniku powodzi znaczne szkody w Dragaczu zanotowano w 1635, 1651, 1663, 1708, 1713, a także w 1924.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Amsel, Arndt, Dietrich, Dirks, Dombrowski, Jankowski, Kieper, Linder, Mielcke, Salewski, Schlacht, Schonwald, Tolksdorf, Vogler, Werner, Wollert
Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Andrzejewski (zajazd), Bayer (krawiec), Deręgowski (wyszynk), Kasper (szewc), Klass (rzeźnik), Kopper (gospodarz), Kuhn (kowal, piekarz), Leszka (kowal), Tyart (gospodarz), Wiśniewski (wyszynk)
Księga telefoniczna z 1939 r. wymienia następujące nazwiska: Berent, Brzeziński, Ewert, Kikulski (wójt), Schulz, Tyart
Bibliografia:
- 2478 Feste Coubiere, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1900.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532-533.
- J. Kalinowski, Realizacja programu "Ratujmy cmentarze naszych przodków", 2003, http://goksirggrupa.republika.pl/fototeka_pliki/cmentarze.htm
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1147.
- Z. Ludkiewicz, Osady holenderskie na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń-Warszawa, 1934, s. 12, 16, 19, 22, 31, 48, 50, 51, 73, 75, 76, 78, 79, 84, 88, 95, 105, 126, 128.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 183-184.
- A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 81.
- K. Mikulski, Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem woj. bydgoskiego), "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu", 1996, z. 1, s. 107.
- M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 17, 18, 30, 32, 34, 46, 49, 50, 53, 68, 71, 84, 89, .
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 48.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów, Bydgoszcz, 1939, s. 73, 74, 75, 78, 79.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 442.
- Dragacz w Katalogu zabytków osadnictwa olęderskiego, http://holland.org.pl/art.php?kat=obiekt&id=488
- Zdjęcia cmentarza w Dragaczu na Marienburg.pl, http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=7661