Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony po wschodniej części wsi, w polu ok. 30 m. od drogi. Jedziemy drogą wojewódzką nr 534 z Radomina w stronę Rypina. Mijamy tabliczkę informacyjną oznaczającą koniec Radomina i po ok. 250 m. tuż za przystankiem PKS skręcamy w prawo. Następnie po ok. 1 km po lewej stronie widzimy charakterystyczny zagajnik na polu. To cmentarz ze wszystkich stron graniczący z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XVIII w. (w 1781 na pewno już był) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863), we wsi kantorat od 1720 r. |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,13 ha |
| Nr działki | 16 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
Układ cmentarza czytelny. Brak informacji o alei
Roślinność
| Drzewa | klon, jesion, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | … |
Brak alei albo zatarta. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak starodrzewia.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | TAK | 1 | ? | cegła | w środku pusto |
| Krzyże | TAK | 2 | I poł. XX w. | piaskowiec, beton, … | 2 potłuczone |
| Mogiły obmurowane | TAK | >10 | k. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 3 | k. XIX - p. XX w. | piaskowiec, beton | - |
| Postumenty | TAK | >6 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | przy mogiłach, osobno oraz same cokoły lub destrukty |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >15 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | według jednego z opisów cmentarz posiadał wał ziemisto-kamienny |
| Brama | TAK | 1 | pocz. XX w. | 1 | pozostały słupki |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2014 | beton, granit, marblit | tablica informacyjna |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
Renowacja
Cmentarz uporządkowany został z inicjatywy Urzędu Gminy Radomin w 2014 r. Po wycięciu zalegającej roślinności i zebraniu śmieci odkopano nagrobki jednak nie klejono ich. Wystawiono tablicę pamiątkową (z błędem).
Osadnictwo w Gaju
Historia
Rumunek Gaj należący do dóbr szlacheckich właścicieli majątku w Radominie został założony najprawdopodobniej w 1720 r. Pod tą datą kryje się pierwsza wzmianka o wsi, a mianowicie założenie kantoratu. A zatem możemy przyjąć, że w tym samym roku lub nieco szybciej sprowadzono osadników olęderskich. Zrobili to ówcześni właściciele, zapewne rodzina Balińskich (do końca XVII w. rządzili Radomińscy, Balińscy pojawili się przed 1738).
Należy podkreślić wczesne zorganizowanie protestanckiej placówki oświatowo-religijnej, czyli kantoratu. Wynikało to przede wszystkim z braku formalnej struktury parafialnej w tym okresie i dużej odległości od macierzystej parafii w Michałkach, która oficjalnie zaczęła działać w 1784 r. Istnienie kantoratu oznaczało tym samym własny cmentarz powstały dużo wcześniej niż napisano na tablicy pamiątkowej. Już w wizytacji parafii w Radominie z 1781 r. czytamy, że Podobnym sposobem i na gaju ciż lutrzy nabożeństwa swoje odprawiają, do których się z Rumunków w granicach radomińskich będących na toż nabożeństwo schodzą i tam się na kierchofu chowają od dziedzica pozwolonym. Co oznacza, że cmentarz założony był co najmniej w II poł. XVIII w. Nie mamy absolutnej pewności gdzie stała kantorówka. Jednak kierując się statystyką usytuowania kantoratów można stwierdzić, że to właśnie murowany budynek stojący na przeciwko był dawną szkołą, czyli siedzibą kantoratu. Dane z 1867 r. mówią o drewnianym budynku, w którym uczyło się 15 dzieci. Do 1905 r. Gaj posiadał własnego kantora, w latach 1905-1914 obsługiwał go kantor z Trąbina, a po 1918 r. wieś została włączona do kantoratu w Trąbinie. Na krótko gdyż w 1919 r. placówka została zamknięta, a dzieci niemieckie przydzielono do szkoły w Trąbinie. W 1921 r. 53% mieszkańców stanowili ewangelicy, wszyscy z nich definiowali się jako Polacy.
Od co najmniej 1866 r. istniał w Gaju folwark. To największe gospodarstwo należało do rodziny Dickau i w 1946 r. zostało rozparcelowane. jeszcze po II wojnie światowej w rumunku Gaj wydzielano mniejsze Gaj pod Bachórz i Gaj pod Wilczewo jednak z czasem nazwy te zanikły.
Ludzie
Kantorzy:
Christian Harbart,
Gottfried Treichel (1858-1889) - nauczyciel zmarły w Gaju
Michael Ratzlaff
Edmund Liedtke
Mieszkańcy z 1781 r.: Krystof Gierka, Jędrzej Maron, Hertmann Grapatyn
Najbogatszy gospodarz: rodzina Dickau
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michałki-Rypin, wersja elektroniczna, 2008, s. 21.
- 2981 Reddemin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1940.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 22,
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 192.
- P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, Rypin, 1997, s. 48.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. [c. d.] Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1985, t. 13, s. 290.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 59.
- E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Winsen an der Luhe: Selbstverlag, 1964, s. 45.
- R. Kowalski, Gmina Radomin. Zarys dziejów i walory turystyczno-krajoznawcze, Toruń-Radomin, 2004, s. 80-83.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 161.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 438.
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 91.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1943, s. 27, 31, 39, 41, 45, 60, 61, 62, 80.