Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
![]() |
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz położony na północ od kościoła. Będąc na głównym trójkątnym skrzyżowaniu w Gąskach wybieramy drogę w stronę Wierzbiczan (mamy wówczas kościół po prawej stronie). Po ok. 550 m dojeżdżamy do żwirowej drogi prowadzącej w środek lasku. Tam znajduje się cmentarz. Cmentarz ewangelicki jest obecnie częścią cmentarza katolickiego. Od strony północnej i zachodniej graniczy z lasem, a od wschodniej i południowej z częścią rzymskokatolicką.
Podstawowe informacje
Data założenia | pocz. XX w. |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Gąski (od 1906), Murzynko (od 1846), przedtem Inowrocław |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,16 ha |
Nr działki | nie wyodrębniono, część 111/1 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, likwidacja nagrobków |
Stan zachowania | ZŁY, Typ IVB Adaptacja częściowa z wydzieleniem |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, |
Roślinność
Drzewa | … |
Krzewy | lilak, grochodrzew, dzika róża |
Inne | … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | TAK | >2 | I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | >50 | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | >20 | I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | >50 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2015; Michał P. Wiśniewski, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
fot. Karolina Falleńczyk, 2015
Renowacja
Nie przeprowadzono. W 1989 r. założono cmentarz parafialny, którego teren obejmuje również dawny cmentarz ewangelicki. Prawdopodobnie na jego miejscu stanie kaplica przedpogrzebowa.
Osadnictwo w Gąskach
Historia
Zanim Gąski stały się niemieckim Eigenheim należały do właścicieli majątku Wierzbiczany. Należy nadmienić, że oprócz dworu Gońsk i Śrubsk w skład Gąsek wchodził folwark Lipionka. W latach 60. XIX w. wszystkie miejscowości stanowiły własność rodu von Roy, właścicieli Wierzbiczan, którzy dzierżawili je. Gońsk i Śrubsk dzierżawił Wilhelm Nobel, a Lipionkę Louise von Baeckmann. Potem stały się domenami, które w 1903 r. zakupiła komisja kolonizacyjna. Rok później rozpoczęło się osiedlanie kolonistów - 70 ewangelików. Po zakończeniu akcji osiedleńczej w 1906 r. z trzech dawnych folwarków komisja kolonizacyjna stworzyła jedną miejscowość o nazwie Eigenheim. W ten sposób liczba ludności wsi przewyższała Dąbrowe Biskupią. Wobec powyższego przystąpiono do wydzielenia Gąsek wraz ze Szpitalem, Parchaniem i Wonorzem z parafii ewangelickiej w Murzynku i założenia w Gąskach osobnej parafii dla wyżej wymienionych. Budowę świątyni sfinansowała komisja kolonizacyjna. Poświęcenie nastąpiło w 1910 r.
Zanim nastały czasy kolonizacji większość mieszkańców była katolikami. Rozrost terytorialny i zasiedlenie protestantami spowodował, że funkcjonowały aż 3 szkoły: 1 katolicka i 2 ewangelickie (w 1911). Kluczową częścią składową dawnego folwarku Gońsk była gorzelnia, na terenie dawnego Śrubska wybudowano jedną z dwóch szkół ewangelickich, funkcjonowała karczma i kuźnia.
Po odzyskaniu niepodległości spis powszechny z 1921 r. wykazał, że ilość protestantów wynosi 72%. Parafia rzymskokatolicka pw. Chrystusa Króla mieszcząca się w dawnym kościele ewangelickim została erygowana w 1945 r.
Ludzie
W księdze adresowej z 1903 r. wymieniono nazwiska: Brandt, Friedrich, Garwe (inspektor), Gerth, Heinrich, Koltoniak, Kopec, Kreiß, Luedtke, Marquardt, Mrozinski, Nikolaus (nauczyciel), Porankiewicz (nauczyciel), Robe (zarządca gorzelni), Ruther, Schreiber, Schumann, Schulz (nauczyciel), Swiercz, Timm (sołtys), Ziegenhagen
Lista strat z I wojny światowej: Balcerak, Bednarek, Bednarski, Borowiak, Chelminiak, Derkowski, Dombek, Dreger, Grajkowski, Gunter, Knuttel, Kowalski, Lewandowski, Marquardt, Ochocki, Nowakowski, Poldmiak, Rauch, Rogozinski, Siminski, Skonieczny, Strzyzewski, Świtalski, Szafrański, Szmagola, Szymkowski, Wesolowski, Vetter, Zimny
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Backer (szewc), Gerhard (krawiec), Jeschke (wiatrak), Jędrzejewski (murarz), Muller (nabiał), Rybczyński (kowal), Rybszleger (wiatrak), Skotarczak (kołodziej),
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Frey (kowal), Pietrzak (fryzjer), Schneider (karczma)
Bibliografia:
- P37 S27 Ciechocinek, Mapa Taktyczna Polski 1:100 000, WIG, 1930.
- Adressbuch für die Stadt Inowrazlaw und die Kreise Inowrazlaw und Strelno, Inowrazlaw: Kujawischer Bote, 1903, s. 158, 168.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 337.
- Die Geschichte, die wirtschaftliche und die kulturelle Entwickelung des Kreises Hohensalza bis zum Jahre 1911, Hohensalza, 1911, s. 84-85, 710-711, 739.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 194-195.
- Dzieje Inowrocławia, t. I (do 1919 r.), pod red. M. Biskupa, PWN, 1978, s. 143, 158.
- Informacje o kościele w Gąskach, http://gniewkowo.dhs.pl/index.php?idm=27&idm2=35 [dostęp: 04.04.2015]
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1298.
- "Orędownik" z 28.08.1906 r., nr 195, s. 3.
- "Postęp" z 20.09.1918 r., nr 216, s. 3.
- Program Odnowy Miejscowości Gąski, http://gniewkowo.bipgmina.pl/jednostki_pomocnicze/1/283/gaski [dostęp: 01.04.2015]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 22.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 683.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 80-81, 96-97, 98-99.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 143.