Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony przy ul. Leśnej prowadzącej w kierunku Zbytowa, tuż przy cmentarzu ewangelickim. Będąc na rynku kierujemy się DK262 na Orchowo i przy pierwszym skrzyżowaniu gdzie DK262 skręca w prawo jedziemy prosto, czyli ul. Leśną. Po nieco ponad 300 metrach, po lewej stronie, widzimy bramę cmentarza ewangelickiego, a nieco wyżej ceglane mauzoleum. To tutaj. Od północy sąsiaduje z polem uprawnym, od wschodu z terenem cmentarza żydowskiego, od południa z ul. Leśną, a od zachodu z nieużytkami.
Podstawowe informacje
Data założenia | I ćw. XIX w. |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Kwieciszewo (od 1856), Strzelno-Kwieciszewo (1788-1856) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | 0,26 ha |
Nr działki | 184 i część 185 (nieoddzielone od cmentarza żydowskiego) |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | IV. ćw. XIX w. ? |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | splantowanie terenu, śmieci, dalsza dewastacja |
Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Pomimo wybudowania w latach 1911-1914 w Gębicach kościoła ewangelickiego z pomocą pruskiej komisji kolonizacyjnej nigdy nie było tu osobnej parafii. Gębice przez cały czas podlegały pod parafię ewangelicką w Kwieciszewie.
Roślinność
Drzewa | jesion, klon, lipa, … |
Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
Inne | bluszcz, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Występuje fragment alei. Układ wewnętrzny cmentarza nieczytelny.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | TAK | 1 | IV ćw. XIX w./ p. XX w. | cegła | mauzoleum |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 12 | k. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko, beton | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 3 | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec | 2 przy mogile, 1 osobno |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 14 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | I poł. XX w. | metal, beton | ogrodzenie w postaci płotu fragmentarycznie |
Brama | TAK | 1 | I poł. XX w. | metal | brak większej furty |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2017
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Ewangelicy w Gębicach
Historia
Pierwsi osadnicy niemieccy (teoretycznie wiary ewangelickiej) przybyli do Gębic w czasie kolonizacji fryderycjańskiej, w latach 80. XVIII wieku. Zgodnie z danymi statystycznymi wynika, że tylko jedna rodzina przybyła z głębi dzisiejszych Niemiec (z Ratyzbony), a cztery były z Wielkopolski. Głowy rodzin były przedstawicielami zawodów rzemieślniczych, głównie tkacze. W tym samym czasie w okolicznych wsiach osiedlano rolników ze Szwabii. Domyślamy się, że z nich i ich potomków wzięli się późniejsi protestanci w Gębicach. Wówczas (od 1788) najbliższą parafią ewangelicką była ta w Strzelnie, która połączona była z gminą ewangelicką w Kwieciszewie. Dopiero od 1856 Kwieciszewo stanowiło odrębną parafię ewangelicką pod którą podlegali ewangelicy z Gębic.
Społeczność ewangelików nie była zbyt liczna. Spis z 1833 mówi o 25% mieszkańców. Potem ten odsetek powoli spada. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w Gębicach mieszkało ok. 16% ewangelików. Ich ilość zmniejszyła się do 12% w 1921. Pierwsze informacje o szkole pochodzą już z 1789 roku. W późniejszym okresie istniała szkoła partytetowa.
Nie udało się ustalić dokładnego roku budowy kościoła w Gębicach. Nastąpiło to na pewno po 1911 i przed 1914. Nie oznaczało to jednak, że w Gębicach funkcjonowała odrębna parafia ewangelicka. Aż do 1945 protestanci podlegali pod Kwieciszewo, choć posiadali własną świątynie. Kościół zwany kryplem (od przyjęcia nazwy Kripplein Christi, Kościół pw. Żłóbka Chrystusowego) został zburzony w 1970. Obecnie w tym miejscu stoi pomnik powstańców wielkopolskich zamontowany w 2013.
Ludzie
Pierwsi niemieccy osadnicy w Gębicach: Peter Briese (1783, kowal), Johann Buettner (1780, garbarz), Stanisław Doering (1786, tkacz), Loose (1786, tkacz), Gottlieb Pokrandt (1786, tkacz)
Księga adresowa z 1906: dostępna na WBC.
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: ponad 300 osób; nazwiska dostępne pod adresem http://des.genealogy.net/eingabe-verlustlisten/search/index (wpisać Gembitz w Ort)
Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Jan Draheim (burmistrz), Adamski (ślusarz), Baliński (stolarz), Bernard (komendant straży pożarnej, ślusarz), Bittner (rzeźnik), Bratkowski (ubezpieczenia), Burzewicz (sklep bławatny), Częszczak (rzeźnik), Galewski (szewc), Gałęzewski (karczma), Gaziński (pantofle, wiatrak), Goth (sklep bławatny, szewc), Grządziela (szewc), Gust (kowal), Hemmerling (zboże), Itzig (handel bydłem), Jaeger (rymarz), Jahns (akuszerka), Jankowski (krawiec, naczynia kuchenne, meble), Kamiasty (rymarz), Karow (tartak), Kaszyńska (artykuły kolonialne), Kościelski (handel nierogacizną), Kowalski (murarz), Kozłowski (kołodziej), Kraśna (akuszerka), Kubiak (zegarmistrz), Listing (rymarz), Łagiewski (kawiarnia, piekarnia, karczma), Łakomski (krawiec), Ławecki (kominiarz), Łuczak (piekarnia), Majerowicz (karczma), Malendowicz (cieśla), Mazgaj (krawcowa), Mednel (handel bydłem, galanteria), Michaelis (wiatrak), Mroczyński (murarz), Nest (kołodziej), Noak (rzeźnik), Oborski (rymarz), Obudziński (stolarz), Ostrowski (handel bydłem, krawiec, maszyny do szycia, stolarz), Pankowski (garncarz, malarz, meble), Płaczek (karczma), Reinke (szewc), Rinner (rymarz), Rólski (rzeźnik), Saja (kowal), Sobierajski (zajazd), Stranz (towary różne), Szmidt (kowal), Vetter (murarz), Walkowski (fryzjer), Wicza (krawiec), Wiese (murarz), Wojciechowski (obuwie), Wrzesiński (opał, zajazd), Żurawski (cieśla)
Księga adresowa Polski z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Henke (rzeźnik), Nest (tartak w zarządzie komisarycznym, stelmach), Petzhold (sklep, zajazd), Reinke (szewc), Schmiede (kowal), Weideman (sklep, zajazd)
Bibliografia:
- 3474 Gembitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1895.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 197.
- Gmina ewangelicka w Kwieciszewie, 2014, http://www.mogilno.in/5791/gmina-ewangelicka-w-kwieciszewie
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 94.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1298.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 48.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 540.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 84.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 112-113.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 394-395.
- Zdjęcia cmentarza ewangelickiego w Gębicach z 2013, http://fotoexploracje.manifo.com/gebice-k--moglina-woj-kujawsko-pomorskie