Cmentarz ewangelicki - Gnojno

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

gnojno.PNG

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony przy głównej drodze biegnącej przez wieś, ok. 470 metrów na zachód od przydrożnego krzyża przy skrzyżowaniu dróg na Krzyżówki, Lisek i Popiółkowo - kierujemy się od krzyża na Popiółkowo. Od północy graniczy z polem i laskiem, od wschodu i zachodu z polem, a od południa z drogą.

Podstawowe informacje
Data założenia k. XVIII w. / I poł. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Osówka (od 1838), Lipno (1793-1838), Białowieżyn (1782-1799), we wsi kantorat od k. XVIII w.
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,25 ha
Nr działki 74
Kształt czworokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1927
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
Zagrożenia dewastacja, śmieci, zatarcie
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji po 1945 r., -
Roślinność
Drzewa dąb, sosna, …
Krzewy lilak, robinia akacjowa, …
Inne trawa, konwalia, …

Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak danych o alei, brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK 4 IV ćw. XIX w. - 2 dekada XX w. żeliwo 1 z tablicą, 1 żeliwny, 1 ażurowy i podstawa po uciętym krzyżu
Mogiły obmurowane TAK > 15 I poł. XX w. lastryko, cegła, beton ?
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome TAK 1 1941 beton
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 1 I poł. XX w. beton bez ogrodzenia
Postumenty TAK > 5 I poł. XX w. beton, lastryko -
Przyścienne NIE - - - -
RAZEM > 16 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 I poł. XX w. drewno krzyż - leży na ziemi
Inskrypcje - fot. Grzegorz Becmer, 2016;


Brakuje inskrypcji Ludwiga Timma (zm. 1928) i Roberta Tobera (zm. 1917)

Galeria zdjęć

fot. Grzegorz Becmer, 2016;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18

fot. WUOZ w Toruniu, Oddział we Włocawku, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6

Renowacja

W 2013 roku Fundacja AriAri dokonała prac inwentaryzacyjnych, a w 2014 wystawiła tablicę informacyjną.
Karta cmentarza z 1987 stwierdza istnienie ok. 50 mogił.

Osadnictwo w Gnojnie

Historia

Osada o nazwie Gnojno znana była już w czasach staropolskich i podlegała pod starostwo bobrownickie. Na podstawie lustracji z 1565 wiemy, że zamieszkiwana była przez bartników i smolarzy. Z kolei lustracja z lat 1659-1665 przynosi informacje, że dopiero co osadził się 1 chałupnik. Z powodu nieścisłości trudno wskazać roczną datę osiedlenia olędrów w Gnojnie. Elfriede Eichelkraut podaje rok 1760 jednocześnie wskazując, że działo się to za czasów starosty Kajetana Sierakowskiego. W innym fragmencie podaje, że pierwsza szkoła kantoralna powstała kilka lat po 1776, co pokrywałoby się z latami sprawowania urzędu starosty przez Sierakowskiego: 1780-1787. Być może w tekście tkwi błąd i prawidłową data jest rok 1780? Breyer przytacza, że Gnojno powstało w tym samym czasie co m. in. Jackowo, Dębowiec, Czarne co sugerowałoby rok 1770.
Ewangelicy najpierw podlegali pod parafię ewangelicką w Lipnie, potem od 1838 pod parafię w Osówce. Spis statystyczny kościoła ewangelicko-augsburskiego podaje, że w 1867 istniał kantorat Brzeźno-Gnojno. Kolejny budynek szkoły wraz z salą do modlitwy został wybudowany w 1856 przez mieszkańców natomiast stojący do dziś pochodzi z 1908. W spisie powszechnym z 1921 zanotowano 83% ewangelików - mieszkańców Gnojna. W okresie międzywojennym trwał tu dwutygodniowy strajk ponieważ mieszkańcy domagali się nauczania w języku niemieckim, co nie było na rękę polskim władzom. Ostatecznie pozwolono uczyć niemieckiego jako przedmiotu zachowując wykładowy język polski.
W czasie II wojny światowej Gnojno zmieniło nazwę na Pohlsdorf na cześć właściciela dóbr bobrownickich Pawła Gottfrieda Pohla (kupił majątek starostwa bobrownickiego i władał nim od 1801 do co najmniej 1827), założyciela pobliskich Osin w 1818. Do przynajmniej połowy lat 90. XX w. dawna szkoła z salą modlitewną służyła jako rzymskokatolicka kaplica pw Św. Stanisława Biskupa podlegająca parafii Św. Anny w Bobrownikach. Obecnie wiernym służy nowa kaplica pw. NSPJ wybudowana przy drodze na Lisek, stary budynek zdaje się, że jest własnością prywatną.

Ludzie

Nauczyciele uczący w szkole: Mantei, Janetzki, Bunn, Braun, Sierp, Rentz, Purat, Jabs, Klepper, Elbe, Kelbert, Grunberg, Bendlin, Scherling, Tews, Tonn, Lange, Tussowy, Rangenau, Schultz, Oertel, Riedelbauch

Nazwiska gospodarzy z czasów II wojny światowej: Adams, Albrecht, Bantz, Bottcher, Bonkowski, Bretzke, Cibusch, Elgert, Hammermeister, Hank, Hellwig, Komm, Krampitz, Kreschner, Kruger, Krzesiński, Kutz, Ladzik, Pflugradt, Radke, Sichau, Stockmann, Tschense

Inni : August Bohnke (ur. 1883)

Bibliografia:

  1. 3280 Helmsee, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944. comp.jpg
  2. A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, wersja online z 2006, s. 20, 22. comp.jpg
  3. E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 183-184.
  4. Cmentarz w Gnojnie, http://www.szlakewangelicki.pl/miejsca/item/17-cmentarz-w-gnojnie.html
  5. Cmentarz w Gnojnie - część I. Fotorelacja z prac inwentaryzacyjnych. comp.jpg
  6. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Teil I. Wuppertal, 1996, s. 6, 27-29, 142-144.
  7. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Teil II. Wuppertal, 2000, s. 131.
  8. Gnojno na forum Tradytora. Zdjęcia z 2010. comp.jpg
  9. Gnojno na UpstreamVistula.org. Zdjęcia z 2006. comp.jpg
  10. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, cz. II, 1963, s. 265-268.
  11. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616-1620, cz. I, 1994, s. 308.
  12. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. III, 1967, s. 61.
  13. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659-1665, cz. II, 1996, s. 294.
  14. Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987.
  15. M. Krajewski, A. Mietz, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek, 1996, s. 42, 114. (jako Osiny)
  16. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 62-63.
  17. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 58. comp.jpg
  18. Stanęły nowe tablice!, Kujawski Szlak Ewangelicki, http://www.szlakewangelicki.pl/wydarzenia/item/30-stan%C4%99%C5%82y-nowe-tablice.html
  19. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 57. comp.jpg
20132014cmentarzewangelickignojnooledrzy
wersja strony: 4, ostatnia edycja: 16 Jun 2016 16:34
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License