Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był na terenie poewangelickiego kościoła, obecnie parafii rzymskokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, zlokalizowanego w południowo-wschodnim skraju wsi, u zbiegu ulic: Szerokiej, Nadwiślańskiej i Ks. Markiewicza. Od północy i wschodu sąsiadował z drogą (dziś odpowiednio ul. Szeroka i trakt prowadzący na wał), od południa z budynkiem kościoła, a od zachodu z polami i budynkiem dawnej szkoły ewangelickiej, która będzie pełnić część Centrum Edukacji Młodzieży im. ks. J. Popiełuszki.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1615! |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Górsk (od 1614 r.) |
| Status | zlikwidowany |
| Powierzchnia | ~0,33 ha |
| Nr działki | na terenie działek nr 408/2 i 408/3 |
| Kształt | wielobok, nieforemny siedmiokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1904, patrz (INS. 4) |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY, Typ V (Adaptacja) |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1946, ? |
Data zamknięcia odnosi się do cmentarza, jako ewangelickiego.
Obiekt wpisany do rejestru zabytków, nr rej. A/218 z 06.09.1990 r. wraz z kościołem.
Roślinność
| Drzewa | ? |
| Krzewy | - |
| Inne | - |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza oraz aleje były prawdopodobnie takie same jak współcześnie.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obejścia | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | TAK | 3 | I ćw. XX w. | granit | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 2 | I poł. XX w. | beton | być może są jeszcze inne pozostałości |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | TAK | 1 | 2012 | lastryko | (INS. 7) |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 2 | 1909, 194? | granit, beton, lastryko | pomnik nagrobny pastora Putziga zwieńczony krzyżem (INS. 1), tablica Bernharda Berendta (INS. 6) |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 8 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | XIX w. | cegła, tynk | mur ograniczający jednocześnie teren kościoła |
| Brama | TAK | 2 | XIX i XX w | cegła, żelazo | murowana brama główna od północy i żelazna współczesna od strony południowej |
| Kościół | TAK | 1 | 1661-1687 | - | obecnie parafia rzymskokatolicka, pierwszy budynek w 1613 r. |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 2 | XX, XXI w. | drewno, granit | drewniany krzyż oraz granitowa tablica pamiątkowa w kształcie krzyża (INS. 5) |
Przy północnej ścianie kościoła stworzono lapidarium w postaci 4 nagrobków i jednej zachowanej tablicy inskrypcyjnej z dawnego cmentarza ewangelickiego. W 2001 r. zamontowano tablicę pamiątkową w kształcie krzyża. Do tego dostawiono w 2012 r. poziomą tabliczkę Erwina Heise. Całość odgrodzono za pomocą słupków połączonych łańcuchami. Wśród ocalałych nagrobków znajduje się należący do Johannesa Putziga, jednego z pastorów kościoła.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
Renowacja
Niemożliwa ze względu na likwidację nagrobków i stworzenie lapidarium. Trzy nagrobki znalezione na cmentarzu na pewno pochodzą z czasów przed 1945 r. Niewykluczone, że jest ich więcej. Znaleziono też jeden nagrobek przekuty. W 2001 r. odbyło się na cmentarzu nabożeństwo ekumeniczne połączone z montażem tablicy pamiątkowej w kształcie krzyża.
Osadnictwo w Górsku.
Historia
Jest to jedna z najstarszych miejscowości na ziemi chełmińskiej, wzmiankowana już w 1233 r jako kępa na Wiśle. Oficjalnie wieś lokowana w 1346 r. przez Krzyżaków. Po ich ustąpieniu została nadana miastu Toruń w 1457 r. Osadnictwo typu olęderskiego zaistniało w 1594 r. Potwierdza je również wilkierz wystawiony przez miasto Toruń z 1605 r. m. in. dla Górska i pobliskiego Starego Torunia. Należy tu przytoczyć informację, że po synodzie w Toruniu z 1595 r. władze Torunia przestały tolerować mennonitów w swoich wsiach i odnawiały kontrakty osadnicze tym, którzy przeszli na kalwinizm lub luteranizm. Znane są też kolejne przywileje z lat 1636, 1678, 1723, 1755 i 1790. Kluczowym wydarzeniem dla wsi było wybudowanie tu kościoła protestanckiego w latach 1612-1614. Początkowo był to zbór kalwiński, którego celem było nie tylko umocnienie na okolicznych ziemiach protestantyzmu, ale także wyparcie nietolerowanych mennonitów. Kościół został zniszczony podczas potopu przez oddziały litewskie i odbudowany w latach 1661-1687. Od 1661 r. pieczę nad nim przejęli luteranie (od 1817 r. jako kościół ewangelicko-unijny) i posiadali go aż do 1946 r. W pierwszym spisie powszechnym z 1921 r. 79% deklarowało wyznanie ewangelickie jednak w późniejszych latach nastąpił znaczny odpływ wiernych.
Ludzie
…
Bibliografia:
- 2976 Pensau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940.
- R. Heuer, Die Holländerdörfer in der Weichselniederung um Thorn, "Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst", Heft 42, 1934, s. 122-155.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 273-285
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57
- Strona Centrum Edukacji Młodzieży im. Ks. J. Popiełuszki, http://www.gorsk.org.pl/ [dostęp: 30.04.2014].
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 724.
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na dzień 31 grudnia 2013 r., woj. kujawsko-pomorskie, s. 99 [dostęp: 30.05.2014].
- A. Walczyński, Górsk i okolice. Od prehistorii do połowy XX w., Toruń: Adam Marszałek, 2005.
- Wspólna modlitwa, "Nowości" z 3 września 2001 r.
- Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zławieś Wielka. Część I - Uwarunkowania, Warszawa: Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, 2007, s. 44.