Cmentarz ewangelicki - Górsk

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

gurske.JPG

Opis cmentarza

church.pngszkolny.png Znak_Zabytkowy.jpg mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony był na terenie poewangelickiego kościoła, obecnie parafii rzymskokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, zlokalizowanego w południowo-wschodnim skraju wsi, u zbiegu ulic: Szerokiej, Nadwiślańskiej i Ks. Markiewicza. Od północy i wschodu sąsiadował z drogą (dziś odpowiednio ul. Szeroka i trakt prowadzący na wał), od południa z budynkiem kościoła, a od zachodu z polami i budynkiem dawnej szkoły ewangelickiej, która będzie pełnić część Centrum Edukacji Młodzieży im. ks. J. Popiełuszki.

Podstawowe informacje
Data założenia 1615!
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Górsk (od 1614 r.)
Status zlikwidowany
Powierzchnia ~0,33 ha
Nr działki na terenie działek nr 408/2 i 408/3
Kształt wielobok, nieforemny siedmiokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1904, patrz (INS. 4)
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia -
Stan zachowania ZLIKWIDOWANY, Typ V (Adaptacja)
Data zamknięcia, likwidacji 1946, ?

Data zamknięcia odnosi się do cmentarza, jako ewangelickiego.
Obiekt wpisany do rejestru zabytków, nr rej. A/218 z 06.09.1990 r. wraz z kościołem.

Roślinność
Drzewa ?
Krzewy -
Inne -

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza oraz aleje były prawdopodobnie takie same jak współcześnie.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski TAK 3 I ćw. XX w. granit -
Mogiły obmurowane TAK 2 I poł. XX w. beton być może są jeszcze inne pozostałości
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome TAK 1 2012 lastryko (INS. 7)
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK 2 1909, 194? granit, beton, lastryko pomnik nagrobny pastora Putziga zwieńczony krzyżem (INS. 1), tablica Bernharda Berendta (INS. 6)
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 8 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - XIX w. cegła, tynk mur ograniczający jednocześnie teren kościoła
Brama TAK 2 XIX i XX w cegła, żelazo murowana brama główna od północy i żelazna współczesna od strony południowej
Kościół TAK 1 1661-1687 - obecnie parafia rzymskokatolicka, pierwszy budynek w 1613 r.
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 2 XX, XXI w. drewno, granit drewniany krzyż oraz granitowa tablica pamiątkowa w kształcie krzyża (INS. 5)

Przy północnej ścianie kościoła stworzono lapidarium w postaci 4 nagrobków i jednej zachowanej tablicy inskrypcyjnej z dawnego cmentarza ewangelickiego. W 2001 r. zamontowano tablicę pamiątkową w kształcie krzyża. Do tego dostawiono w 2012 r. poziomą tabliczkę Erwina Heise. Całość odgrodzono za pomocą słupków połączonych łańcuchami. Wśród ocalałych nagrobków znajduje się należący do Johannesa Putziga, jednego z pastorów kościoła.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013

{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13

Renowacja

Niemożliwa ze względu na likwidację nagrobków i stworzenie lapidarium. Trzy nagrobki znalezione na cmentarzu na pewno pochodzą z czasów przed 1945 r. Niewykluczone, że jest ich więcej. Znaleziono też jeden nagrobek przekuty. W 2001 r. odbyło się na cmentarzu nabożeństwo ekumeniczne połączone z montażem tablicy pamiątkowej w kształcie krzyża.


Osadnictwo w Górsku.

Historia

Jest to jedna z najstarszych miejscowości na ziemi chełmińskiej, wzmiankowana już w 1233 r jako kępa na Wiśle. Oficjalnie wieś lokowana w 1346 r. przez Krzyżaków. Po ich ustąpieniu została nadana miastu Toruń w 1457 r. Osadnictwo typu olęderskiego zaistniało w 1594 r. Potwierdza je również wilkierz wystawiony przez miasto Toruń z 1605 r. m. in. dla Górska i pobliskiego Starego Torunia. Należy tu przytoczyć informację, że po synodzie w Toruniu z 1595 r. władze Torunia przestały tolerować mennonitów w swoich wsiach i odnawiały kontrakty osadnicze tym, którzy przeszli na kalwinizm lub luteranizm. Znane są też kolejne przywileje z lat 1636, 1678, 1723, 1755 i 1790. Kluczowym wydarzeniem dla wsi było wybudowanie tu kościoła protestanckiego w latach 1612-1614. Początkowo był to zbór kalwiński, którego celem było nie tylko umocnienie na okolicznych ziemiach protestantyzmu, ale także wyparcie nietolerowanych mennonitów. Kościół został zniszczony podczas potopu przez oddziały litewskie i odbudowany w latach 1661-1687. Od 1661 r. pieczę nad nim przejęli luteranie (od 1817 r. jako kościół ewangelicko-unijny) i posiadali go aż do 1946 r. W pierwszym spisie powszechnym z 1921 r. 79% deklarowało wyznanie ewangelickie jednak w późniejszych latach nastąpił znaczny odpływ wiernych.

Ludzie


Bibliografia:

  1. 2976 Pensau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. R. Heuer, Die Holländerdörfer in der Weichselniederung um Thorn, "Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst", Heft 42, 1934, s. 122-155. comp.jpg
  3. H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 273-285 comp.jpg
  4. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57 comp.jpg
  5. Strona Centrum Edukacji Młodzieży im. Ks. J. Popiełuszki, http://www.gorsk.org.pl/ [dostęp: 30.04.2014].
  6. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 724. comp.jpg
  7. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na dzień 31 grudnia 2013 r., woj. kujawsko-pomorskie, s. 99 [dostęp: 30.05.2014]. comp.jpg
  8. A. Walczyński, Górsk i okolice. Od prehistorii do połowy XX w., Toruń: Adam Marszałek, 2005.
  9. Wspólna modlitwa, "Nowości" z 3 września 2001 r.
  10. Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zławieś Wielka. Część I - Uwarunkowania, Warszawa: Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, 2007, s. 44.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License