Historia
Grębocin to jedna z najstarszych osad ziemi chełmińskiej. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1222 r. Dowiadujemy się, że wieś podobnie jak niemal cała ziemia chełmińska zostaje podarowana przez Konrada Mazowieckiego pierwszemu biskupowi Prus Chrystianowi. W czasach zakonu krzyżackiego Grębocin to wieś czynszowa wchodząca w skład komturstwa toruńskiego. Przywilej nadano w 1366 r. Jeszcze wcześniej, bo na początku XIV w. zbudowano kościół pw. Św. Barbary. W 1457 r. zostaje nadany na własność miastu Toruń, czyli staje się patrymonium miejskim. Chodzi dokładnie o wieś i folwark, który do 1830 r. był dzierżawiony, potem stał się własnością prywatną. Oprócz Starego Grębocina (wsi z kościołem) i folwarku Grębocin, w 1788 r. powstaje trzecia część Nowy Grębocin. Współcześnie na tym terenie stoi elektrociepłownia, część dawnej Elany itp.
W okresie zaboru pruskiego wieś intensywnie się rozwija, zwłaszcza w drugiej poł. XIX w. Uwarunkowane jest to powstaniem linii kolejowej łączącej Toruń z Wystruciem w 1871 r. oraz budową linii wąskotorowej z Torunia do Lubicza Dolnego w 1902. Drugim czynnikiem jest zbudowanie największej w pobliżu Torunia cegielni (drugą duża cegielnia mieściła się na Rudaku), która dostarczała cegły m. in. do rozbudowy toruńskich fortyfikacji. Tuż obok dworca kolejowego Papowo Toruńskie sąsiadującego od wschodu z gruntami wsi Grębocin powstaje mleczarnia. Industrializacja wsi i potrzeba rąk do pracy, a także kolonizacja na terenach zaboru pruskiego powodują, że powstają kolejne przysiółki takie jak: Wałdowo (Waldau), Przyłubie (Wiesenthal), Przydatki (Fridrichsthal). Grębocin staje się stosunkowo ludną wsią. W 1905 r. ilość mieszkańców przekracza 1500 osób.
Grębocin to jeden z najwcześniejszych ośrodków protestantyzmu w województwie kujawsko-pomorskim. Już w 1565 r. dawny kościół Św. Barbary został przekazany protestantom. Większość mieszkańców była luteranami jednak miastu Toruń, w którego radzie miejskiej zasiadały wpływowe kalwińskie rody udawało się aż po lata 40. XVII w. powierzać stanowiska pastorskie kalwinom, dość często polskojęzycznym. W czasie objęcia biskupstwa chełmińskiego przez Kazimierza Opalińskiego doszło w Grębocinie do waśni religijnych na tle własnościowym. Otóż biskup wracając z toruńskiej procesji Bożego Ciała zajął kościoły luterańskie w Grębocinie i Rogowie, jako pierwotnie katolickie i usunął duchowieństwo luterańskie. Nieco ponad tydzień później mieszczanie toruńscy odebrali zajęte kościoły katolikom. Początkowo gwałtowna reakcja biskupa i katolickiej szlachty chełmińskiej została stonowana przez mediatorów. W rezultacie kościoły w Grębocinie i Rogowie pozostały nadal luterańskie natomiast Toruń zobowiązał się odbudować dawne kościoły katolickie w Rychnowie i Orzechowie oraz zrezygnował z pełnienia sądu konsystorskiego. W XVII w. z uwagi na wpływ kalwinów mieszkańcy Grębocina pomimo religii protestanckiej używali w większości języka polskiego. Sytuacja zaczęła zmieniać się na przełomie XVII i XVIII w. gdy po zniszczeniach spowodowanych potopem miasto Toruń zaczął sprowadzać do Grębocina osadników z dzisiejszego Pomorza Zachodniego. Wówczas kalwini stracili raz na zawsze swoje wpływy na rzecz luteran. Po II zaborze pruskim gdy zaczęto osadzać w ramach tzw. kolonizacji fryderycjańskiej, a w szczególności po powstaniu kościoła ewangelicko-unijnego w 1817 r. zaczęto używać podczas kazań wyłącznie języka niemieckiego.
Udokumentowane dane o istnieniu szkół pochodzą z 1674 r. Coraz większa liczba mieszkańców wymuszała powstawanie nowych budynków szkolnych. Budowano je kolejno w 1820, 1851 i 1891. Ta ostatnia szkoła (rozbudowana ok. 1910) stoi do dziś obok cmentarza. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę szkoła ewangelicka stała się polską szkołą powszechną. Dzieci niemieckie uczęszczały od 1928 r. do prywatnej szkoły niemieckiej. Podczas okupacji szkoła czynna była wyłącznie dla dzieci niemieckich. Kościół ewangelicki, przebudowany IV ćw. XVII w., stracił po 1920 r. swoją funkcję sakralną. Po 1945 r. popadł w ruinę mimo, że już w 1930 r. został uznany za zabytek klasy zerowej. Prace konserwatorskie rozpoczęły się 1998 r., gdy obiekt przeszedł w ręce prywatne, a w 2004 r. powołano do życia Muzeum Piśmiennictwa i Drukarstwa działające do w nim do dziś. W latach 1908-1910 pomiędzy cmentarzem, a zbiegiem ul. Szkolnej z Poprzeczną zbudowano przy pomocy środków fundacji Gustava Adolfa nowy kościół ewangelicki służący grębocińskim ewangelikom do 1945 r. Został on rozebrany w 1963 r.
Protestanci przez stulecia dominowali ilościowo nad katolikami. W 1910 stanowili nieco ponad 66% mieszkańców. Sytuacja zmieniła się po 1920 r. Wg pierwszego spisu z 1921 r. było ich 39%, a ich ilość malała do 1939 r. W 1945 r. na zawsze skończyła się trwająca 380 lat epoka protestancka w dziejach Grębocina.
Ludzie
Księga adresowa z 1912 r. zawiera następujące nazwiska: Appold, Bartz (karczma), Berg, Blum (zwrotniczy), Bohlander, Bojanowski (?), Bojarski, Boldt (stelmach), Bott (rzeźnik), Broese, Bucholtz, Burghardt, Chilinski, Czense, Dirksen, Dombrowski, Dopslaff (agent), Dronczkowski (garncarz), Engel (asystent), Erasmus (pastor), Fahr, Felski (karczma), Fiedler (dzierżawca młyna), Filkowski, Fischer, Freiheit (pracownik cegielni), Ganasinski, Gehrtz, Gerlach (strażnik cegielni), Gerschinski, Gierschewski, Golembiewski (emeryt), Gomcz (piekarz), Grashoff, Grimm, Harbarth, Hartmann, Helmecke, Hentschel (urzędnik), Heutger, Hildebrandt, Hinz (kierownik szkoły, nauczyciel), Hoffmann, Hubert, Huse (piekarz), Jabs, Januschewski, Janz, Joch (nauczyciel), Karste, Kauter (karczma), Knof, Koch, Koschinski, Koths, Kowalski, Kruger, Kuhne, Kurowski, Kurtz (listonosz), Lange (listonosz), Lemke (zwrotniczy), Liebelt, Liedtke, Lucke, Luttmann (zarządca cegielni), Mainz, Makowski, Mallon (agent kolejowy), Meister, Mewes, Mielke, Moerser, Motoczynski, Muller (lekarz), Nass, Neumann (stelmach), Newie (emeryt), Nickel, Oellermann (pracownik cegielni), Oesterle, Papendick (pracownik cegielni), Pernack (przedsiębiorca), Pick, Poehlke, Polsfuss (kierownik urzędu), Praetsch (żandarm), Prange, Prohl (nauczyciel), Radtke (siodlarz), Rasper, Reinert (właściciel cegielni), Retmanski (kowal), Retkowski, Riedel, Ritter, Rosenfeld (pracownik cegielni), Rosinski, Ruckenwoldt, Salewski, Schafer, Schauer, Scherz (zarządca mleczarni), Scheubach (przystankowy), Schiller, Schimke (właściciel gościńca), Schmidt, Schulz, Sdunski (szewc), Sich (nauczyciel), Sieg (nauczyciel), Skowronski, Strauch, Strobel, Suchot, Szczepankowski, Triebel, Ulrichs, Walaschinski, Wandel, Weier (właściciel majątku), Wicknig, Wiese (badacz mięsa), Wischniewski, Wustenhagen (stolarz), Zakrzewski (szewc), Zdunski (szewc), Zenker
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Bartz, Bischoff, Biczak, Bonk, Broese, Buczkowski, Böhnke, Czajkowski, Czaske, Czeske, Dickmann, Dykier, Engel, Felske, Fregin, Gaszecki, Gehrke, Gerlach, Gertz, Giepmann, Gierschewski, Gießmann, Gołembiewski, Grabowski, Grimm, Gudopp, Gudowski, Harbarth, Herzke, Hoffmann, Hoppe, Hubert, Huse, Jesgasch, Kilkis (Kiltis), Kohls, Kosiński, Kowalski, Kraft, Krampitz, Krüger, Kuhnert, Kunze, Lege, Leischner, Majewski, Mahlzahn, Meister, Metzger, Meyer, Misok, Motischinski, Murawski, Müller, Neumann, Niklewski, Noweck, Obermüller, Orgacki, Page, Papendick, Peitsch, Pick, Piotrowski, Polsfuß, Prill, Raatz, Radtke, Rakowski, Reinhold, Roeder, Rosenfeldt, Rostkowski, Rothacker, Rozinski, Rozlawski, Salenski, Schmidt, Schultz, Schwanke, Schwarzfeld, Sikorski, Skibicki, Skowroński, Stawski, Steinecker, Szarczewski, Szyczewski, Telke, Torkowski, Uecker, Volkmann, Wache, Warsitz, Wegner, Wichert, Wienzkowski, Wisniewski, Witkowski, Wojke, Wojnowski, Wolf, Wunsch, Zeep (Zeev), Zimmer, Zimmermann, Zutz.
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Haszke (lekarz), Scharnowski (właściciel ziemski), Śmieszny (właściciel ziemski), Marchlewski (agent), Fiszgała (akuszerka), Liedtke (handel bydłem), Chrzanowski (właściciel cegielni), Wolski (właściciel cegielni), Luttman (cieśla), Drążkowski (garncarz), Neumann (kołodziej), Cosnecki (kowal), Karbowski (kowal), Karpicki (kowal), Fabjan (krawiec), Flader (krawiec), Litman (malarz), Skowroński (handel nierogacizną), Chojnacki (piekarz), Hoffmann (piekarz), Katarzyński (rzeźnik), Chrabąszcz (sklep spożywczy), Dudek (szewc), Minc (szewc), Puszakowski (szewc), Rejewski (szewc), Strzelecki (szewc), Schauer (wiatrak), Felske (karczma), Behnke (zajazd), Dzięgiel (zajazd), Schinke (zajazd)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera nastepujące nazwiska: Katarzyński (rzeźnik), Felske (zajazd), Hoffmann (sklep), Kwiatkowski (kowal), Szczepański (kowal), Witt (krawiec), Neumann (kołodziej), Chrzanowski (właściciel cegielni formalny), Gosch (pełniący obowiązki właściciela cegielni), Sochaczewski (właściciel cegielni), Knoph (pełniący obowiązki właściciela cegielni)
Gottlieb Ringeltaube
Gustav Schiller
Inne: Zabell (Cabel), Pankratz, Boensler
