Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu, na terenie częściowo zalesionym w sąsiedztwie toru motocrossowego. Jedziemy DW557 łączącą Lipno z Rypinem w kierunku na Rypin. W miejscowości Stary Kobrzyniec docieramy do skrzyżowania z drogą łączącą Obory z Rogowem. Skręcamy w lewo na Obory. Po ok. 2,4 km wjeżdżamy na most na rzece Ruziec. Podróz kontynuujemy przez następne 1,8 km i dojeżdżamy do skrzyżowania z kierunkowskazem Brzuze 8. Skręcamy w prawo i po niecałych 400 metrach kończy się pole po prawej stronie. Należy teraz iść na pieszo wzdłuż krawędzi pola i dalej ok. 250 metrów. Ostatni odcinek do dawna aleja prowadząca na cmentarz. Od północy sąsiaduje z torem motocrossowym, a z pozostałych stron z nieużytkami.
Podstawowe informacje
| Data założenia | k. XVIII w. / p. XIX w.* |
| Wyznanie | ewangelicko-augsburski |
| Ówczesna parafia | Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863)[**] |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,34 ha |
| Nr działki | 46 i troszkę 78/11 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | pocz. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, splantowanie |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY |
[*] - data przypuszczalna
[**] - Kantorat znajdował się początkowo w Radzynku (od 1750), w 1869 przeniesiono go do Somsior gdzie funkcjonował do 1945.
Roślinność
| Drzewa | dąb, brzoza, |
| Krzewy | lilak, , … |
| Inne | barwinek, … |
Układ zewnętrzny częściowo czytelny, układ wewnętrzny nieczytelny. Brak alei albo zatarta. Aleja prowadząca na cmentarz zatarta. Brak zarejestrowanych pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 7 | I poł. XX w. | beton | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton | jeden postument zwieńczony krzyżem (fot. 4) |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 7 | I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko, kamień polny | w tym 3 destrukty, w tym (INS. 5) i (INS. 3), (INS. 1), (INS. 2) |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 17 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | krzyż drewniany widziany ostatnio w 2015 |
Brak danych o osobach zasłużonych spoczywających na cmentarzu
Inskrypcje - fot. Tymoteusz Słowikowski, 2017;
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2017;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. W Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami napisano Brak jakichkolwiek danych o pozostałościach cmentarza ewangelickiego w Hucie-Chojno pozwala przypuszczać, iż nie zachowały się do dziś żadne jego pozostałości. Jak widzimy na zdjęciach jest to informacja nieprawdziwa.
Osadnictwo w Hucie-Chojno
Historia
Historia Chojna sięga przynajmniej XIV wieku. Istniała tu niegdyś (przed II poł. XVIII w.) parafia rzymskokatolicka. Właścicielami majątku byli Żawscy, Kosobudzcy, Sumińscy. W 1680 Rutkowscy herbu Pobóg nabyli Chojno. Tomasz Kazimierz Rutkowski zmarł w 1699, a po nim wszystko odziedziczył syn Wojciech (zm. 1760), który w 1730 sprzedał dobra Franciszkowi Pląskowskiemu. Po nim Chojno odziedziczyły córki Dioniza i Kandyda Pląskowskie. W Słowniku Geograficznym… czytamy, że po zaborze pruskim siostry osadziły kolonistów na terenie po wyciętym lesie. Musiały jednak uczynić to prędzej gdyż administracja pruska rozpoczęła się na ziemi dobrzyńskiej w 1793, podczas gdy siostry sprzedały majątek kuzynowi Ksaweremu Pląskowskiemu w 1789. Od niego przed 1807 majątek przejął właściciel Ugoszcza Ludwik Borzewski.
Wizytacja parafii rzymskokatolickiej w Różu, pod którą podlegało Chojno po utracie kościoła nie wspomina w wizytacji z 1782 o luteranach zamieszkujących tę miejscowość.
Pewne jest, że osadnicy niemieccy pojawili się w pobliskim Radzynku w 1750, gdy założono tam kantorat. Za ich sprowadzeniem najprawdopodobniej stali Przeciszewscy będący właścicielami majątku przed 1789. Wizytacja parafii rzymskokatolickiej Żałe z 1782 nie potwierdza obecności luteran wymieniając jedynie Kleszczyn oraz Hutę. Zapewne chodzi o Hutę wchodzącą w skład majątku Nadróż. Mapa Prus Południowych Gilly'ego pokazuje Hutę Chojeńską oraz Budy Radzyńskie, na gruncie których powstaną Somsiory. Do tej miejscowości przeniesiono kantorat, w którym zgodnie ze spisem z 1867 uczyło się 14 dzieci zaś za klasę służyła izba w domu prywatnym. Uroczyste otwarcie nowej szkoły nastąpiło 02.07.1869. W Hucie-Chojno kantorat nigdy nie istniał natomiast założono tu cmentarz ewangelicko-augsburski kantoratu Somsiory. Nieznane są nam okoliczności dlaczego tak postąpiono. Trudno jednoznacznie orzec kiedy powstał cmentarz. Opracowania są niezgodne. Według autorów Zabytków ziemi dobrzyńskiej powstał pod koniec XVIII wieku z inicjatywy kolonistów sprowadzonych do Radzynka i Somsior (Somsiory jako odrębna wieś wówczas nie istniała). Z kolei Gminny Program Opieki nad Zabytkami przytacza, że powstał pod koniec XIX w. (zapewne przepisując informację z karty cmentarza). Szkoła ewangelicka w Somsiorach przetrwała jako jedna z nielicznych, w których uczono po niemiecku aż do 1939 roku. Ostatnim kantorem był August Nikolai, czarna postać z historii okupacji ziemi dobrzyńskiej, dowódca rypińskiego Selbschutzu.
Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 roku ewangelików w osadzie Huta Chojno nie było (sic!). Największe skupisko tworzyli w sąsiednich Ławkach (65%). W Somsiorach stanowili 72%, a w Radzynku 8%.
Ludzie
Kantorzy: David Gorning, Samuel Bindrin, Paul Treychel (zm. 13.01.1868), Johann Steinhagen, Johann Baar, Karl Friedrich Schlag, Stephan Schulz, August Nikolai
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michałki-Rypin, wersja elektroniczna, 2008, s. 9, 14, 15.
- 3728 C Chrostkau, 1:25 000, OKH/G StdH, 1941.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 193.
- A. F. Busching, Verzeichniss aller adelichen, geistlichen und koniglischen Oerter in Polen nach den Woiewodschaften und Districten und mit Bemerkung der Anzahl der Rauchfange in jedem Orte, "Magazin für die neue Historie und Geographie", t. 22, 1788, s. 144.
- P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, Rypin, 1997, s. 136.
- P. Gałkowski, R. Piotrowski, Rogowo i okolice, 2000, s. 48, 230, 232, 295
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- Gminny Program Opieki nad Zabytkami gminy Rogowo na lata 2013-2017, 2017, s. 21, 26, 29
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. [c. d.] Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1986, t. 14, s. 274, 305.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 60.
- M. Krajewski, A. Mietz, Zabytki ziemi dobrzyńskiej, 1996, s. 47.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 157, 166.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 621.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1943, s. 28, 32, 38, 39, 40, 45, 49, 60, 61, 62, 63, 80.