Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy drodze biegnącej przez wieś w stronę Łopatek, w odległości 1 km od drogi wojewódzkiej nr 534, tuż za gospodarstwem, na wzniesieniu. Od północy sąsiaduje z terenem gospodarstwa i drogą, od wschodu z polem uprawnym, od południa z gospodarstwem domowym, a od zachodu z drogą.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej 1785 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Radzyń Chełmiński (od 1796), Grudziądz (przed 1796), we wsi kościół filialny z 1785 (pierwsza szkoła w 1691) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,11 ha |
| Nr działki | 287 i częściowo na 286 |
| Kształt | zbliżony do trójkąta prostokątnego z przeciwległą w kształcie odcinka elipsy |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia | 1945?, - |
Cmentarz mógł istnieć już przynajmniej w 1691 gdy założono pierwszą szkołę ewangelicką. Całkiem możliwe, że był większy i miał przynajmniej 0,12 ha. Najstarszym istniejącym jeszcze w 2003 nagrobkiem był żeliwny krzyż (INS. 1) z 1840 (niewykluczone, że powstał kilka lat później)
Roślinność
| Drzewa | jesion, lipa, klon, kasztanowiec |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | trawa, pokrzywy, fiołek, glistnik jaskółcze ziele… |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o istnieniu alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | ? | II poł. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton | w tym destrukty |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | ? | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | > 60 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje - B. Borysowski, 2003
Brakuje inskrypcji Jakoba Hermanna (1846-1892).
Galeria zdjęć
fot. Grzegorz Becmer, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Według relacji z 2003 jedna z mieszkanek gospodarstwa sąsiadującego z cmentarzem dokonywała regularnego oprysku.
Osadnictwo w Jarantowicach
Historia
Najwcześniejsza wzmianka o Jarantowicach pojawia się w dokumencie z 1251 i potwierdza, że miejscowość jest własnością biskupstwa chełmińskiego. Równo 100 lat później wieś należała do Zakonu Krzyżackiego, leżała w komturstwie radzyńskim, a miejscowy sołtys otrzymał od wielkiego mistrza 4 łany. Za niemal następne 100 lat, w 1446 część Jarantowic stała się majątkiem rycerskim. Już wówczas funkcjonowała tu parafia rzymskokatolicka, lecz kościół został zniszczony wskutek wojny 13letniej. Struktury kościelne nigdy już nie zostały odbudowane. W czasach I Rzeczpospolitej Jarantowice są królewszczyzną administracyjnie podległą starostwu radzyńskiemu. Natomiast wspomniany wcześniej majątek był lemaństwem. W 1580 posiadał je Maciej Kretkowski. Dwa największe katastrofy w dziejach wsi to epidemia dżumy w 1568, gdy wymarła cała wieś oraz potop szwedzki, po którym lustracja z 1664 stwierdziła, że wieś była całkowicie spalona i wyludniona. Sposobem na wyjście z kryzysu okazali się być osadnicy olęderscy. Protestantów zaproszono pod koniec XVII wieku. W roku 1691 wybudowali swoją pierwszą szkołę pełniącą funkcję domu modlitwy. Najstarszy kontrakt z nimi podpisał Piotr Czapski w 1718. Powtórny zawarł Tomasz Czapski w 1750. Ewangelicy podlegali początkowo pod parafię ewangelicką w Grudziądzu, a od 1796 pod parafię ewangelicką w Radzyniu Chełmińskim. Nieco wcześniej, bo w 1785 wybudowali istniejący do dziś drewniany kościół będący potem filiałem gminy radzyńskiej. Kolejna szkoła w innym miejscu została wybudowana w 1829, a w 1898 w tym samym miejscu wybudowaną nowszą.
Majątek, czyli lemaństwo wraz z sołectwem miał dzierżawić w 1754 Józef Wielopolski jednak nie obyło się bez sprawy sądowej ze starostą Tomaszem Czapskim roszczącym sobie tytuł do dzierżawy. Ostatecznie sąd ukarał starostę. W momencie zaboru w 1772 majątek dzierżawiła pani Schmidt z domu Jurgielewicz. Przez pewien czas dobrami zarządza urząd domenalny w Radzyniu. Kolejnymi właścicielami są: Gnusske (1829), Florkowski (1830), Ruben (1832), Schmelzer (1839), Geisler (1844), Grundmann (1856), von Wege (1864), Schulz (1875). Ostatni właściciel Fritz Peitsch przejął go w 1898 i w 1908 sprzedał komisji kolonizacyjnej.
Przez cały wiek XIX ewangelicy stanowią zdecydowaną większość mieszkańców (90%). Pierwszy spis powszechny z 1921 wykazał, że stanowią 84% populacji. Dopiero w latach 30 ich ilość widocznie się zmniejszyła. W 1931 było ich 43%. Do powszechnej trzyklasowej szkoły w 1930 uczęszczali sami Niemcy. Podczas okupacji wszyscy Polacy zostali wywłaszczeni. Po wojnie kościół służył jako magazyn oraz jako sala sportowa. Obecnie jest to parafia filialna pw Św. Maksymiliana Kolbe.
Ludzie
Osadnicy z 1750: Lorenz Pik, Jakob Nikmann, Peter Hoffmann, Hermann Hauptmann, Martin Maron, Peter Krayna, Christian Korthals, Georg Nikmann, Martin Stock, Johann Pietzker, Georg Zeysmer, Jakob Neske, Johann Drawer, Georg Plitt, Georg Rochol, Peter Bucholz, Johann Grienke, Jakob Klizki, Martin Christian, Michael Keyna, Michael Stanke, Georg Drawer, Franz Pik, Jakob Keyna, Heinrich Keyna, Daniel Korzhals, Gehrmann Nipert, Christian Rochalt, Adam Drewer, karczmarz Keyna
Lista strat z I wojny światowej: Andersen, Baumann, Bollwahn, Brock, Buchholz, Burgalewski, Damerau, Dehlau, Diemke, Dombrowski, Drawert, Felske, Fiedler, Franz, Gahr, Gogolin, Gottlass, Hedrich, Hellmer, Herzberg, Heymann, Hollweg, Huse, Izaber, Jaeschke, Kabbe, Kasmierski, Kaufmann, Kirchhoff, Kissau, Koepke, Korthals, Kroll, Krysikowski, Kutkowski, Kuhn, Laabs, Leibrandt, Liebert, Malzahn, Metz, Mischikowski, Muller, Nass, Neumann, Nunrich, Pahnke, Petzke, Pommerenke, Rauch, Rechenberg, Reddmann, Rothacker, Rotzoll, Ross, Schielmann, Schlaak, Schulz, Schon, Sieg, Sonnenberg, Stahnke, Templin, Thoms, Volker, Wilschewski, Wittwer, Zilz
Nauczyciele w 1925: Franciszek Rehmann, Jan Klebs
Nauczyciele: Munchow(1776-1821), Fischer (1821-1827), Farchmin (1827-1842), Willschutz (1842-1857), Gall (1857-1885), Pahnke (1885-1901)
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Bauman (kołodziej), Bazak (szewc), Bohme (krawiec), Damrau (krawiec), Gryza (wyszynk trunków), Korthals (wyszynk trunków), Myśliński (kowal), Reddmann (szewc), Rotzoll (wiatrak), Schlosser (cieśla), Steck (kowal), Więckowski (kołodziej), Zabel (kołodziej), Zilz (właściciel ziemski),
Bibliografia:
- 2679 Rehden, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 291-296.
- X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises. Bd. 1, 1868, s. 168-170.
- "Gazeta Toruńska", 1909, nr 85, s. 2.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 484-485.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 116, 136, 197-200.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 20-21.
- Jarantowice w internetowym słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=916&q=jarantowice
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, 1924, s. 66.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1166.
- Provinz Westpreussen im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz ; bearb. und hrsg. von der Buchstelle der Landwirtschaftskammer für die Provinz Westpreussen, 1909, s. 136.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 63.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 446.