Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza



Położenie
Cmentarz polny położony około 100 metrów od drogi wojewódzkiej nr 543, która przechodzi przez wieś. Jedziemy z Jabłonowa w kierunku Brodnicy DW nr 543. Cmentarz znajduje się tuż przed gospodarstwem nr 4.
Uwaga: właściciel pobliskiego gospodarstwa nie życzy sobie wizyt na cmentarzu pod pretekstem usiłowania kradzieży jego własności.
Podstawowe informacje
Data założenia | przynajmniej 1783* |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Konojady** (od 1890 r.), przedtem Lisnowo (1722-1890) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,23ha |
Nr działki | 237 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | 1882 |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, odpady budowlane |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
[*] szkoła powstała ok. 1773, osadników sprowadzono w latach 30. XVIII wieku zatem cmentarz zapewne założony został szybciej aniżeli napisano w rubryce. Podano tam najwcześniejszą udowodnioną datę roczną pochówku.
[**] U Harnocha pierwszą siedzibą parafii były Górale
Roślinność
Drzewa | dąb, jesion, świerk, klon, … |
Krzewy | lilak, … |
Inne | barwinek, bluszcz, … |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mogiły obmurowane | TAK | 23 | k. XIX - I poł. XX w. | beton, lastryko | |
Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 13 | k. XIX - I poł. XX w. | beton, lastryko, piaskowiec | - |
Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
Pola grobowe | TAK | 1 | I poł. XX w. | lastryko | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 1 | 1887 | piaskowiec? | |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
RAZEM | >34 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Grzegorz Becmer, 2018
fot. 10 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Kamieniu
Historia
Najwcześniejsza wzmianka o Kamieniu pochodzi z 1322 roku. Według danych z 1414 była to własność rycerska na terenie komturstwa brodnickiego. Ściślej istniały dwie wsie: Duży Kamień (Gross Steyn) i Mały Kamień (Klein Steyn). Już w okresie I Rzeczpospolitej (1570) pojawiła się polska nazwa Kamień, zaś wieś była jednym organizmem bez podziału na część Dużą i Małą. Nadal była własnością prywatną, posiadającą aż 6 właścicieli. Nowy rozdział w dziejach osady napisali grudziądzcy Jezuici kupując Kamień w 1644. Według wizytacji parafialnej z 1743 już od około 10 lat temu sprowadzeniu zostali protestanci. A zatem osadnicy musieli przybyć w latach 30. XVIIII wieku. Jezuci pozostawali właścicielami aż do pierwszego rozbioru, po którym rząd pruski konfiskował majątki kościelne. Pierwsza informacja o istnieniu szkoły ewangelickiej pochodzi z 1773. Wówczas tutejsi protestanci podlegali pod oddalona o 15 km parafię ewangelicką w Lisnowie. Dopiero od 1890 mieli bliżej, gdy założono nową parafie w Konojadach.
Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 ewangelicy stanowili 41% mieszkańców. Przed pierwszą wojną światową dominowali we wsi. Było ich w granicach 80%. Najstarszy poświadczony przez księgi kościelne pochówek odbył się w 1783. Zmarła wówczas Elisabeth Stoike. Rodzina o tym nazwisku była obecna w Kamieniu do końca II wojny światowej.
Ludzie
Najstarsze narodziny w Kamieniu: Eva Karau (1745)
Najstarsze zgony odnotowane na cmentarzu w Kamieniu (na podstawie Westpreussen.de):
Johannes Stoike (1771)*, Andreas Drawert (1777)*, Elisabeth Stoike (1783), Johann Bukowski (1784), George Stoike (1784), Johann Klettke (1785), Christoph Paszkowitz (1785), George Engelmann (1786), Christina Friedel (1786), Andreas Stoike (1786), Heinrich Stoike (1786), Jakob Zobel (1786), Erdmann Fiedler (1787), Jakob Denzer (1788), Elisabeth Schielke (1788), Frosina Engelmann (1789), Katharina Schielke (1789), Marianna Aured (1798), Frosina Stoike (1789)
[*] - brak miejsca pochówku na podstawie księgi zmarłych parafii ewangelickiej w Lisnowie
Nauczyciele: Christoph Paszkowitz (przed 1785), Johann Chall (1796-1803)
Lista strat z I wojny światowej: Adams, Berg, Brandt, Brunst, Daley, Dombrowski, Fedde, Figurski, Foth, Fodde, Gogolin, Goretzki, Gorny, Hagenau, Hirsch, Kawski, Klein, Klimek, Kruger, Laabs (Labs), Lange, Lehrmann, Maliszewski, Pawlitz, Pruszynski, Ross, Schielke, Stoyke (Stoike), Thom, Waselski, Wengelewski, Werner
Nauczyciel w 1925: Franciszek Jettka
Księga adresowa Polski z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Donner (zajazd), Carl Holatz (właściciel ziemski, 66ha), Lubowiejski (kowal), Murawski (kołodziej), Erwin Stoyke (właściciel ziemski, 311ha), Johann Stoyke (właściciel ziemski, 214ha), R. Stoyke (wiatrak), Uzarski (rzeźnik), Wasilewski (artykuły ogrodnicze)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Donner (zajazd, sklep), Murawski (stelmach)
Źródła i opracowania:
- 2681 Lemberg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911.
- S. Bilski, Region brodnicki. Historia, zabytki, krajobraz, Toruń: TTK, 1985, s. 71.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 98.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 89.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 540-541.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 182-183.
- Kalendarz nauczycielski na 1925, 1924, s. 25.
- Kamień na stronie Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=937&q=kamie%C5%84&d=0&t=0
- Księga adresowa Polski, 1928, s. 1168.
- H. Plehn, Geschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, 1900, s. 53, 94, 217, 274,
- H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 57.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 3.
- Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III., s. 740.