Cmentarz ewangelicki - Kamień

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz polny położony około 100 metrów od drogi wojewódzkiej nr 543, która przechodzi przez wieś. Jedziemy z Jabłonowa w kierunku Brodnicy DW nr 543. Cmentarz znajduje się tuż przed gospodarstwem nr 4.

Uwaga: właściciel pobliskiego gospodarstwa nie życzy sobie wizyt na cmentarzu pod pretekstem usiłowania kradzieży jego własności.

Podstawowe informacje

Data założenia	przynajmniej 1783*
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Konojady** (od 1890 r.), przedtem Lisnowo (1722-1890)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,23ha
Nr działki	237
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1882
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	śmieci, odpady budowlane
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

[*] szkoła powstała ok. 1773, osadników sprowadzono w latach 30. XVIII wieku zatem cmentarz zapewne założony został szybciej aniżeli napisano w rubryce. Podano tam najwcześniejszą udowodnioną datę roczną pochówku.
[**] U Harnocha pierwszą siedzibą parafii były Górale

Roślinność

Drzewa	dąb, jesion, świerk, klon, …
Krzewy	lilak, …
Inne	barwinek, bluszcz, …

Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	TAK	23	k. XIX - I poł. XX w.	beton, lastryko
Mogiły obmurowane z postumentem	TAK	13	k. XIX - I poł. XX w.	beton, lastryko, piaskowiec	-
Mogiły ziemne	?	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	1	I poł. XX w.	lastryko	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	1	1887	piaskowiec?
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	>34 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje

---

Galeria zdjęć

fot. Grzegorz Becmer, 2018

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. 32

fot. 33

---

Renowacja

Nie przeprowadzono.

---

Osadnictwo w Kamieniu

Historia

Najwcześniejsza wzmianka o Kamieniu pochodzi z 1322 roku. Według danych z 1414 była to własność rycerska na terenie komturstwa brodnickiego. Ściślej istniały dwie wsie: Duży Kamień (Gross Steyn) i Mały Kamień (Klein Steyn). Już w okresie I Rzeczpospolitej (1570) pojawiła się polska nazwa Kamień, zaś wieś była jednym organizmem bez podziału na część Dużą i Małą. Nadal była własnością prywatną, posiadającą aż 6 właścicieli. Nowy rozdział w dziejach osady napisali grudziądzcy Jezuici kupując Kamień w 1644. Według wizytacji parafialnej z 1743 już od około 10 lat temu sprowadzeniu zostali protestanci. A zatem osadnicy musieli przybyć w latach 30. XVIIII wieku. Jezuci pozostawali właścicielami aż do pierwszego rozbioru, po którym rząd pruski konfiskował majątki kościelne. Pierwsza informacja o istnieniu szkoły ewangelickiej pochodzi z 1773. Wówczas tutejsi protestanci podlegali pod oddalona o 15 km parafię ewangelicką w Lisnowie. Dopiero od 1890 mieli bliżej, gdy założono nową parafie w Konojadach.
Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 ewangelicy stanowili 41% mieszkańców. Przed pierwszą wojną światową dominowali we wsi. Było ich w granicach 80%. Najstarszy poświadczony przez księgi kościelne pochówek odbył się w 1783. Zmarła wówczas Elisabeth Stoike. Rodzina o tym nazwisku była obecna w Kamieniu do końca II wojny światowej.

Ludzie

Najstarsze narodziny w Kamieniu: Eva Karau (1745)

Najstarsze zgony odnotowane na cmentarzu w Kamieniu (na podstawie Westpreussen.de):
Johannes Stoike (1771)*, Andreas Drawert (1777)*, Elisabeth Stoike (1783), Johann Bukowski (1784), George Stoike (1784), Johann Klettke (1785), Christoph Paszkowitz (1785), George Engelmann (1786), Christina Friedel (1786), Andreas Stoike (1786), Heinrich Stoike (1786), Jakob Zobel (1786), Erdmann Fiedler (1787), Jakob Denzer (1788), Elisabeth Schielke (1788), Frosina Engelmann (1789), Katharina Schielke (1789), Marianna Aured (1798), Frosina Stoike (1789)
[*] - brak miejsca pochówku na podstawie księgi zmarłych parafii ewangelickiej w Lisnowie

Nauczyciele: Christoph Paszkowitz (przed 1785), Johann Chall (1796-1803)

Lista strat z I wojny światowej: Adams, Berg, Brandt, Brunst, Daley, Dombrowski, Fedde, Figurski, Foth, Fodde, Gogolin, Goretzki, Gorny, Hagenau, Hirsch, Kawski, Klein, Klimek, Kruger, Laabs (Labs), Lange, Lehrmann, Maliszewski, Pawlitz, Pruszynski, Ross, Schielke, Stoyke (Stoike), Thom, Waselski, Wengelewski, Werner

Nauczyciel w 1925: Franciszek Jettka

Księga adresowa Polski z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Donner (zajazd), Carl Holatz (właściciel ziemski, 66ha), Lubowiejski (kowal), Murawski (kołodziej), Erwin Stoyke (właściciel ziemski, 311ha), Johann Stoyke (właściciel ziemski, 214ha), R. Stoyke (wiatrak), Uzarski (rzeźnik), Wasilewski (artykuły ogrodnicze)

Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Donner (zajazd, sklep), Murawski (stelmach)

---

Źródła i opracowania:

1. 2681 Lemberg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911.
2. S. Bilski, Region brodnicki. Historia, zabytki, krajobraz, Toruń: TTK, 1985, s. 71.
3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 98.
4. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 89.
5. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 540-541.
6. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 182-183.
7. Kalendarz nauczycielski na 1925, 1924, s. 25.
8. Kamień na stronie Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=937&q=kamie%C5%84&d=0&t=0
9. Księga adresowa Polski, 1928, s. 1168.
10. H. Plehn, Geschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, 1900, s. 53, 94, 217, 274,
11. H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 57.
12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 3.
13. Sulimierski F., Chlebowski B., Walewski W. i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III., s. 740.

---

Lapidaria » powiat brodnicki » gmina Jabłonowo Pomorskie » Kamień