Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy ul. Smętnej. Jadąc od strony Tesco przy skrzyżowaniu Toruńskiej z Nowotoruńską jedziemy dalej Toruńską (wzdłuż torów tramwajowych), po ok. 400 m (druga w lewo) skręcamy w ul. Smętną i jedziemy aż do końca. Ujrzymy maszt antenowy oraz przepompownię ścieków, a na lewo od niego krzaki oraz dom. W krzakach znajduje się cmentarz.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Małe Bartodzieje (od 1901), Bydgoszcz (od 1772-1901) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,08 ha, dawniej 0,15 ha |
| Nr działki | 17/1, dawniej także niemal całą 18/2 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. (ostatni pochówek w 1938 r.) |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, likwidacja cmentarza |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1964, - |
Roślinność
| Drzewa | … |
| Krzewy | lilak,… |
| Inne | trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >10 | I poł. XX w. | lastryko, beton, cegła | destrukty |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | >2 | I poł. XX w. | lastryko | destrukty |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ? | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Podobno w 1999 r. naliczono ok. 40 nagrobków.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Podobno ostatni pochówek miał miejsce w 1938 r. W okresie powojennym ten obszar przeznaczono na tereny zakładowe w związku z czym wytyczono drogę likwidując pół cmentarza. Na pozostałej części znajduje się mnóstwo śmieci. Cmentarz nie jest ujęty w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, co stwarza zagrożenie całkowitej likwidacji cmentarza. Ujęty w obszarze zakwalifikowanym jako zieleń urządzona ogólnodostępna gdzie dopuszcza się montaż elementów informacji turystycznej, a zatem sugeruje się postawienie tablicy informacyjnej.
Osadnictwo w Zimnych Wodach
Historia
Na pewno wieś Zimne Wody istniała już w 1577 r. i należała do patrymonium miejskiego miasta Bydgoszczy podlegającego starostwu bydgoskiemu. W 1724 r. wójt Bydgoszczy Stanisław Poniatowski nadał kontrakt osadniczy sprowadzonym na teren wsi olędrom. Związane zapewne było to z zamiarem ponownego rozwoju gospodarczego terenów, które uległy wyludnieniu z powodu wojny północnej. Warto spojrzeć na stare mapy i sprawdzić dokładnie jaki obszar historycznie nosił nazwę Zimne Wody (Kaltwasser). Otóż była to wieś założona bezpośrednio nad Brdą na jej prawym brzegu. Według mapy z 1857 r. wschodnią granicę stanowiły dzisiejsze tereny działkowe za Tesco na północ od ul. Toruńskiej, zachodnią dzisiejszy most im. Kazimierza Wielkiego, północną Brda, a południową niemal ul. Toruńska. Na tej samej mapie widzimy, że nazwą Colonie Kaltwasser oznaczono obszar dziś leżący pomiędzy Al. Wojska Polskiego a ul. mjr Hubala-Dobrzańskiego, a rozpostarty między końcem parku leśnego na Kapuściskach, a bramą Zachemu. Co najmniej od 1860 do 1945 r. istniała leśniczówka Zimnawoda zlokalizowana na terenie dzisiejszych działek za pętlą tramwajową przy Al. Wojska Polskiego. Za czasów zaboru pruskiego sąsiednia wieś Kapuściska Wielkie rozwijała się na tyle intensywnie, że wchłonęła pierwotne Zimne Wody. W spisie z 1905 r. Zimne Wody stanowią już część Kapuścisk Wielkich. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę nazwa Zimne Wody służy do oznaczenia obszaru zarówno Kapuścisk Wielkich jak i dawnych Zimnych Wód w księgach adresowych z 1922 i 1923 r., potem zostaje zastąpiona przez Kapuściska Wielkie.
W spisie statystycznym z 1833 r. ewangelicy stanowili 87% mieszkańców i do 1920 stanowili zdecydowaną większość. Szkoła ewangelicka mieściła się w położonych na zachód Bartodziejach Małych, podobnie powołana w 1901 r. parafia ewangelicka. Przedtem protestanci uczęszczali do kościoła w Bydgoszczy.
Od 1.04.1920 r. w granicach administracyjnych miasta Bydgoszcz.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Bohlmann, Fisch, Floter, Fuhrmann, Lorusch, Marohn, Neumann, Taubi, Webert
Bibliografia:
- 2874 Bromberg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1916.
- E. Alabrudzińska, Mniejszości wyznaniowe w Bydgoszczy w latach 1920-1939, Toruń: Wydawnictwo UMK, 1995, s. 27
- Dziennik Urzędowy Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej 1920, nr 8, poz. 62.
- K. Bartkowski, Udział starostwa i wójtostwa bydgoskiego w kolonizacji holenderskiej, "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i okolic", 1996, z. 1, s. 109.
- K. Błażejewski, Co kryje ziemia pod Bydgoszczą?, "Express Bydgoski", wyd. internetowe z 30.10.2008 r., http://express.bydgoski.pl/118593,Co-kryje-ziemia-pod-Bydgoszcza.html [dostęp: 30.01.2015]
- Gemeindelexikon für das Königreich Preussen… H. 5. Provinz Posen, 1908, s. 20.
- Z. Guldon, Rozwój urbanistyczny i przemiany ludnościowe w latach 1466-1772, [w:] Historia Bydgoszczy. Tom I. Do roku 1920, pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz: BTN, 1999, s. 156
- Z. Guldon, R. Kabaciński, Zarys dziejów osad miejskich oraz miejscowości przyłączonych do Bydgoszczy do 1939 roku, [w:] Historia Bydgoszczy. Tom II, cz. I 1920-1939, pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz: BTN, 1999, s. 852, 857, 866-867.
- Karta cmentarza nr 2376, oprac. K. Ferucka, 1990
- R. Kuczma, Ewangelicki na Kapuściskach, "Express Bydgoski" z 22.01.2001 r., s . 11.
- Lustracje województw wielkopolskich i kujawskich 1765 pod red. Z. Górskiego, R. Kabacińskiego i R. Mietza, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW, 2011, s. 48.
- Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego "Fordońska - Brda - Toruńska" w Bydgoszczy na podstawie uchwały Rady Miasta Bydgoszczy nr XLVII/1038/13 z 30 października 2013 r., s. 11.
- Rysunek miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego "Fordońska - Brda - Toruńska" w Bydgoszczy stanowiący załącznik nr 1 do uchwały Rady Miasta Bydgoszczy nr XLVII/1038/13 z 30 października 2013 r.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 616.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 10.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 10-11.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 36-42.