Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu przy drodze prowadzącej z Półwieska Małego do Wąpielska. Będąc na skrzyżowaniu dróg przy krzyżu w Półwiesku Małym prowadzących na Płonne, Zduniec i Wąpielsk kierujemy się na Wąpielsk. Po przejechaniu ok. 2, 3 km będziemy mieli po lewej stronie drogę prowadzącą do gospodarstwa, a przy niej dość duży zagajnik leśny. Cmentarz znajduje się po prawej stronie tego zagajnika. Ze wszystkich stron sąsiaduje z nieużytkami bądź polami uprawnymi.
Uwaga: z powodu zmiany granic administracyjnych miejscowości cmentarz de facto położony jest na terenie wsi Wąpielsk, a jeszcze dokładniej na terenie dawnej kolonii Lisiny będącej częścią Kierza Półwieskiego dokąd sprowadzono osadników niemieckich.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XVIII w. (w 1780 na pewno już był) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863), we wsi kantorat od 1720 r. |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,31 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie działki nr 219 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | FATALNY, Typ III |
Układ cmentarza nieznany czytelny. Brak informacji o alei.
Roślinność
| Drzewa | klon, jesion, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | … |
Brak alei albo zatarta. Brak zarejestrowanych pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | TAK | 1 | ? | cegła | w środku pusto |
| Krzyże | TAK | 2 | I poł. XX w. | piaskowiec, beton, … | 2 potłuczone |
| Mogiły obmurowane | TAK | >10 | k. XIX - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 3 | k. XIX - p. XX w. | piaskowiec, beton | - |
| Postumenty | TAK | >6 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | przy mogiłach, osobno oraz same cokoły lub destrukty |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >15 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | według jednego z opisów cmentarz posiadał wał ziemisto-kamienny |
| Brama | TAK | 1 | pocz. XX w. | 1 | pozostały słupki |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2014 | beton, granit, marblit | tablica informacyjna |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot Tymoteusz Słowikowski, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Piotr Jachowski, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
fot. Grzegorz Becmer, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Znicze na nagrobkach świadczą o świadomości istnienia tego cmentarza wśród lokalnych mieszkańców. Niestety na jego terenie znajduje się sporo dołów wykopanych przez zwierzęta (i nie tylko…), a co za tym idzie walają się kości (nie tylko zwierzęce).
Osadnictwo w Kierzu
Historia
Kantorat w Kierzu został założony w 1720 roku zatem niemieccy osadnicy musieli zostać sprowadzeni przez Kuczborskich, ówczesnych właścicielki majątku w Półwiesku Małym, a zarazem ziem składających się na rumunek Kierz. Od 1738 roku właścicielami majątku byli Cissowscy. Z pewnością istnienie kantoratu jako najmniejszej jednostki parafialnej oznaczało istnienie szkoły i cmentarza. Niemniej najwcześniejsze zapiski historyczne dokumentujące istnienie szkoły pochodzą z 1765, a cmentarza z 1780 (wizytacja parafialna). Lutrzy także z dawna w tej parafii mieszkający mają w mieszkalnym domu szkołę na Rumunku Kierz Półwieski nazywanym, do której na swoje śpiewanie się schodzą. Jest ta szkoła ich w mieszkalnym domu i kierkut też ich tamże na polu w miejscu cale nieznacznym i nieogrodzonym - czytamy. Według danych statystycznych szkoła w 1867 była budynkiem drewnianym, w której uczyło się 15 uczniów. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę szkoła została zamknięta jednak według Treichela utworzono wówczas "tzw. kantorat". Nie jest jasne co przez to chciał powiedzieć autor gdyż poprzednio szkoła działała jako kantoralna. faktem jest, że spis powszechny z 1921 wykazał, że 100% mieszkańców Kierza to ewangelicy. Protestanci mieszkali także w sąsiednim Półwiesku Dużym i kolonii Psia Droga (wraz z 8 Żydami).
Mieszkańcy korzystali z posługi kantora natomiast na nabożeństwo udawali się do Michałek, a potem do Rypina. Najwcześniejszy opis budynku zboru i jego losów zawdzięczamy jednemu z nauczycieli z Kierza.
Ludzie
Kantorzy: David Gorning, Johann Schultz, Michael Schultz, Michael Harbart, Leopold Loppe, Johann Meller, Erdmann Grapatin, Karl Brauer, Johann Baar
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michałki-Rypin, wersja elektroniczna, 2008, s. 9.
- 2881 Hammer, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1941.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 22, 24,
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 192.
- P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, Rypin, 1997, s. 230.
- P. Gałkowski, Szlachta okolic Wąpielska (XV-XIX w.), "Ziemia Dobrzyńska", t. VII, 2000, s. 69-115.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. [c. d.] Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1985, t. 13, s. 292-293.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 59.
- E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. Winsen an der Luhe: Selbstverlag, 1964, s. 40, 45.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 161.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 50.
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 92, 95.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1943, s. 27, 37, 39, 45, 49, 60, 61, 62, 68, 80.