Cmentarz ewangelicki - Klamry I

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

gZE2jtfz9Bh0TpRx_ZsM6GHb0FRG4-iV8SNcolKbyxIkixKODSep7t2mXqBq2awfBQmMnwq7rklPovk=w320

Opis cmentarza

zabudowany.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie zabudowanym, po wschodniej stronie wsi, na południe za dawną szkołą (tuż za nią). Najłatwiej kierować się z Chełmna zgodnie z przebiegiem szlaku czerwonego (Chełmno - Kornatowo). Licząc od granicy Chełmna z Klamrami (punkt, w którym szlak skręca w lewo na krańcu ul. Łunawskiej), po 1,75 km szlak odbija w prawo, a my powinniśmy skręcić w lewo, a następnie w prawo i stąd do szkoły jest ok. 1,5 km. Aby wejść na cm należy za szkołą wejść na podwórze (w prawo). Sąsiaduje on od północy, wschodu i zachodu z terenem należącym do gospodarstw domowych, a od południa z łąką/nieużytkiem.

Podstawowe informacje
Data założenia koniec XVIII w. (1791?)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Chełmno (od 1772), protestanci w Chełmnie obecni od 1550
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,14 ha
Nr działki 188/1
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1819
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, ARK, sygn. 1721, Der Begräbnisplatz in Klammer, 1867-1901
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia przed 1920 (1901?), -

W 1791 wybudowano w Klamrach szkołę pełniącą funkcję kaplicy, a obok założono cmentarz. Mowa o opisywanym cmentarzu i budynku stojącym niegdyś na miejscu starej szkoły. Być może czynny był tylko do 1901, tak jak kończy się dokumentacja archiwalna.

Roślinność
Drzewa dąb, …
Krzewy lilak, …
Inne …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza nieznany.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK 3 k. XIX w. beton w tym 1 destrukt
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe TAK 1 1819 granit różowy -
Postumenty TAK 3 k. XIX / p. XX w. beton w tym 2 destrukty
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 7 stanowisk (w tym 4 nagrobki "pełne")
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 II poł. XX w. - słup od linii elektrycznej

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12

Renowacja

Cmentarz pełen odpadów, na którym zamontowano słup od linii elektrycznej. Od strony zachodniej splantowany.

Osadnictwo w Klamrach

Historia

Klamry to jedna z wielu miejscowości powstała na terenie pierwotnie należącym do miasta Chełmno. Obszar ten poddano elokacji, czyli podzielono grunty pomiędzy mieszczan, po to by przywiązać ich miasta. Dzięki uprawie lub wydzierżawianiu ziemi mieli zapewnić sobie środki na budowę i konserwację domów/kamienic i na rozwój swoich interesów. Ziemię przydzielano według położenia i wartości dotychczasowych posesji. Pierwszej elokacji dokonano w 1602, następne co 50 lat (ostatnia w 1802). Mieszczanie swoje działy ziemi najczęściej wydzierżawiali osadnikom olęderskim, którzy zakładali swoje osady (na prawie olęderskim). W ten sposób powstały Klamry i 5 innych wsi (w tym Dołki). Nie sposób podać roku założenia, ale wydaje się, że Klamry powstały jeszcze przed potopem, czyli w I poł. XVII wieku. Według monografii regionu chełmińskiego autorstwa Mariana Biskupa w 1773 Klamry liczyły zaledwie 29 mieszkańców. To niepokojąco mała liczba w zestawieniu z zaludnieniem pozostałych osad. Być może wskazano zaludnienie nie wsi, a folwarku Klamry - pierwotnie należącego do kapituły chełmińskiej, a potem już jako dobro króla pruskiego (sekularyzacja). W spisie z 1789 Klamry liczą 33 dymy, a zatem ilość mieszkańców musiała być większa. W dodatku w 1785 roku otworzono szkołę. Najpierw w domu prywatnym, a w 1791 wybudowano osobny budynek szkolny pełniący funkcję kaplicy. Zgodnie z opisem zaraz obok stał cmentarz. Mowa o opisywanym cmentarzu starym, a obecnie stojący budynek szkolny był kolejnym, już murowanym.
Do połowy lat 80. XIX w. ewangelicy przeważali i liczyli nawet 78% mieszkańców. Potem nastąpił znaczny spadek liczby protestantów (w 1905 48%), którego przyczyny nie są mi znane - prawdopodobnie wyjazdy do Ameryki Północnej. Pierwszy spis powszechny z 1921 szacował ilość ewangelików na 44%. Podlegali pod parafię ewangelicką w Chełmnie. W 1911 powstała obok starej nowa szkoła (a nieco wcześniej nowy cmentarz). W 1917 wybudowano w Klamrach rakarnię zamienioną z czasem na topialnię tłuszczu.
Kwerenda Adalberta Goetza podaje, że we wsi mieszkali menonici, lecz były to pojedyncze przypadki. W spisie z 1789 mamy 2 menonitów o nazwisku Gertz, a w latach 20. XIX w. odnotowano 2 zgony członków zboru menonickiego o nazwiskach Foth i Ratzlaff. Patrz niżej.

Ludzie

Mennonici w Klamrach - ślady
spis z 1789: Gerth Gertz (5 mórg), Jacob Gertz (15 mórg)

zgony odnotowane w księgach kościelnych parafii ewangelickiej w Chełmnie (1800-1840)
04.03.1821 - Maria Foth z domu Jahrt (ur. 1768), zostawiła 6 dzieci
25.01.1827 - George Ratzlaff (ur. 1777), zostawił żonę Evę z domu Pettker i 7 dzieci

Lista strat w I wojnie światowej: Arndt, Bartz, Blaszkiewicz, Bleck, Block, Bohnke, Borowski, Brzeziński, Buczkowski, Buzik, Chyliński, Ciechanowski, Czemlewski, Dembiński, Dombrowski, Druzinski, Ehlert, Eichler, Frank, Fisch, Gburczyk, Hinz, Hoffmann, Ibe, Icks, Issbrandt, Jarotzki, Jagelski, Kaminski, Karwacz, Kohtz, Kozlowski, Kowalkowski, Krause, Kringel, Kwiatkowski, Lemke, Lewandowski, Lowendei, Machau, Mass, Michalski, Miraczewski, Moldenhauer, Motilewski, Otto, Piehl, Rummler, Sankewitz, Schlodinski, Schramm, Schuhmacher, Sowinski, Steinborn, Stoppel, Stutzke, Szarafinski, Theurer, Thiart, Trosinski, Watorowski, Wedel, Winkler, Ziemlewski, Zils

Osoby z 1923: Kozłowski (sołtys, rzeczoznawca), Robaczewski (zastępca wójta), Szołtysiak (Zastępca sędziego rozjemczego),

Księga adresowa z 1928: Błaszkiewicz (murarz), Krajewski (kołodziej), Papalski (rzeźnik), Renkielski (zakład utylizacyjny), Schmitz (zajazd), Sołtysiak (kowal), Sowiński (krawiec)

Księga adresowa z 1941: Koerner (zajazd), Renkielski (dekarz), Sowinski (krawiec), Strehlau (zakład ogrodniczy)

Bibliografia:

  1. 2677 Wabcz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. APE Malbork, ARK, sygn. 1721, Der Begräbnisplatz in Klammer, 1867-1901
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 100. comp.jpg
  4. J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 19, 26, 29, 38, 108, . comp.jpg
  5. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 93.
  6. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 475-476. comp.jpg
  7. M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 158, 172. comp.jpg
  8. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 76-77. comp.jpg
  9. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1171. comp.jpg
  10. A. Mietz, Wiejskie cmentarze protestanckie w dolinie Wisły pod Chełmnem w XVII - XVIII w. Katalog cmentarzy [w:] Rocznik Grudziądzki t. XI. Grudziądz: Polskie Towarzystwo Historyczne, Muzeum w Grudziądzu, 1994, s. 179, 189, 194-195. comp.jpg
  11. B. Nagel, Ziemia Chełmińska. Monografia ze wstępem do regionalizmu, 1935, s. 101. comp.jpg
  12. Rys historyczny o Klamrach na stronie gminy Chełmno, http://bip.chelmno.ug.gov.pl/artykul/491/3255/klamry
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 7 comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 118. comp.jpg
  15. Ślady obecności menonitów w Klamrach na podstawie kwerendy Adalberta Goertza. comp.jpg
  16. H. Wiebe, Das Siedlungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Wiessenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts, 1952, s. 34.
cmentarzewangelickiklamrymennonicioledrzy
wersja strony: 2, ostatnia edycja: 19 Apr 2017 10:59
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License