Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym, po wschodniej stronie wsi, na południe za dawną szkołą (tuż za nią). Najłatwiej kierować się z Chełmna zgodnie z przebiegiem szlaku czerwonego (Chełmno - Kornatowo). Licząc od granicy Chełmna z Klamrami (punkt, w którym szlak skręca w lewo na krańcu ul. Łunawskiej), po 1,75 km szlak odbija w prawo, a my powinniśmy skręcić w lewo, a następnie w prawo i stąd do szkoły jest ok. 1,5 km. Aby wejść na cm należy za szkołą wejść na podwórze (w prawo). Sąsiaduje on od północy, wschodu i zachodu z terenem należącym do gospodarstw domowych, a od południa z łąką/nieużytkiem.
Podstawowe informacje
Data założenia | koniec XVIII w. (1791?) |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Chełmno (od 1772), protestanci w Chełmnie obecni od 1550 |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,14 ha |
Nr działki | 188/1 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | 1819 |
Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, ARK, sygn. 1721, Der Begräbnisplatz in Klammer, 1867-1901 |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia | przed 1920 (1901?), - |
W 1791 wybudowano w Klamrach szkołę pełniącą funkcję kaplicy, a obok założono cmentarz. Mowa o opisywanym cmentarzu i budynku stojącym niegdyś na miejscu starej szkoły. Być może czynny był tylko do 1901, tak jak kończy się dokumentacja archiwalna.
Roślinność
Drzewa | dąb, … |
Krzewy | lilak, … |
Inne | … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza nieznany.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obejścia | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 3 | k. XIX w. | beton | w tym 1 destrukt |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | TAK | 1 | 1819 | granit różowy | - |
Postumenty | TAK | 3 | k. XIX / p. XX w. | beton | w tym 2 destrukty |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 7 stanowisk (w tym 4 nagrobki "pełne") | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 1 | II poł. XX w. | - | słup od linii elektrycznej |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
Renowacja
Cmentarz pełen odpadów, na którym zamontowano słup od linii elektrycznej. Od strony zachodniej splantowany.
Osadnictwo w Klamrach
Historia
Klamry to jedna z wielu miejscowości powstała na terenie pierwotnie należącym do miasta Chełmno. Obszar ten poddano elokacji, czyli podzielono grunty pomiędzy mieszczan, po to by przywiązać ich miasta. Dzięki uprawie lub wydzierżawianiu ziemi mieli zapewnić sobie środki na budowę i konserwację domów/kamienic i na rozwój swoich interesów. Ziemię przydzielano według położenia i wartości dotychczasowych posesji. Pierwszej elokacji dokonano w 1602, następne co 50 lat (ostatnia w 1802). Mieszczanie swoje działy ziemi najczęściej wydzierżawiali osadnikom olęderskim, którzy zakładali swoje osady (na prawie olęderskim). W ten sposób powstały Klamry i 5 innych wsi (w tym Dołki). Nie sposób podać roku założenia, ale wydaje się, że Klamry powstały jeszcze przed potopem, czyli w I poł. XVII wieku. Według monografii regionu chełmińskiego autorstwa Mariana Biskupa w 1773 Klamry liczyły zaledwie 29 mieszkańców. To niepokojąco mała liczba w zestawieniu z zaludnieniem pozostałych osad. Być może wskazano zaludnienie nie wsi, a folwarku Klamry - pierwotnie należącego do kapituły chełmińskiej, a potem już jako dobro króla pruskiego (sekularyzacja). W spisie z 1789 Klamry liczą 33 dymy, a zatem ilość mieszkańców musiała być większa. W dodatku w 1785 roku otworzono szkołę. Najpierw w domu prywatnym, a w 1791 wybudowano osobny budynek szkolny pełniący funkcję kaplicy. Zgodnie z opisem zaraz obok stał cmentarz. Mowa o opisywanym cmentarzu starym, a obecnie stojący budynek szkolny był kolejnym, już murowanym.
Do połowy lat 80. XIX w. ewangelicy przeważali i liczyli nawet 78% mieszkańców. Potem nastąpił znaczny spadek liczby protestantów (w 1905 48%), którego przyczyny nie są mi znane - prawdopodobnie wyjazdy do Ameryki Północnej. Pierwszy spis powszechny z 1921 szacował ilość ewangelików na 44%. Podlegali pod parafię ewangelicką w Chełmnie. W 1911 powstała obok starej nowa szkoła (a nieco wcześniej nowy cmentarz). W 1917 wybudowano w Klamrach rakarnię zamienioną z czasem na topialnię tłuszczu.
Kwerenda Adalberta Goetza podaje, że we wsi mieszkali menonici, lecz były to pojedyncze przypadki. W spisie z 1789 mamy 2 menonitów o nazwisku Gertz, a w latach 20. XIX w. odnotowano 2 zgony członków zboru menonickiego o nazwiskach Foth i Ratzlaff. Patrz niżej.
Ludzie
Mennonici w Klamrach - ślady
spis z 1789: Gerth Gertz (5 mórg), Jacob Gertz (15 mórg)
zgony odnotowane w księgach kościelnych parafii ewangelickiej w Chełmnie (1800-1840)
04.03.1821 - Maria Foth z domu Jahrt (ur. 1768), zostawiła 6 dzieci
25.01.1827 - George Ratzlaff (ur. 1777), zostawił żonę Evę z domu Pettker i 7 dzieci
Lista strat w I wojnie światowej: Arndt, Bartz, Blaszkiewicz, Bleck, Block, Bohnke, Borowski, Brzeziński, Buczkowski, Buzik, Chyliński, Ciechanowski, Czemlewski, Dembiński, Dombrowski, Druzinski, Ehlert, Eichler, Frank, Fisch, Gburczyk, Hinz, Hoffmann, Ibe, Icks, Issbrandt, Jarotzki, Jagelski, Kaminski, Karwacz, Kohtz, Kozlowski, Kowalkowski, Krause, Kringel, Kwiatkowski, Lemke, Lewandowski, Lowendei, Machau, Mass, Michalski, Miraczewski, Moldenhauer, Motilewski, Otto, Piehl, Rummler, Sankewitz, Schlodinski, Schramm, Schuhmacher, Sowinski, Steinborn, Stoppel, Stutzke, Szarafinski, Theurer, Thiart, Trosinski, Watorowski, Wedel, Winkler, Ziemlewski, Zils
Osoby z 1923: Kozłowski (sołtys, rzeczoznawca), Robaczewski (zastępca wójta), Szołtysiak (Zastępca sędziego rozjemczego),
Księga adresowa z 1928: Błaszkiewicz (murarz), Krajewski (kołodziej), Papalski (rzeźnik), Renkielski (zakład utylizacyjny), Schmitz (zajazd), Sołtysiak (kowal), Sowiński (krawiec)
Księga adresowa z 1941: Koerner (zajazd), Renkielski (dekarz), Sowinski (krawiec), Strehlau (zakład ogrodniczy)
Bibliografia:
- 2677 Wabcz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911.
- APE Malbork, ARK, sygn. 1721, Der Begräbnisplatz in Klammer, 1867-1901
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 100.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 19, 26, 29, 38, 108, .
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 93.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 475-476.
- M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 158, 172.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 76-77.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1171.
- A. Mietz, Wiejskie cmentarze protestanckie w dolinie Wisły pod Chełmnem w XVII - XVIII w. Katalog cmentarzy [w:] Rocznik Grudziądzki t. XI. Grudziądz: Polskie Towarzystwo Historyczne, Muzeum w Grudziądzu, 1994, s. 179, 189, 194-195.
- B. Nagel, Ziemia Chełmińska. Monografia ze wstępem do regionalizmu, 1935, s. 101.
- Rys historyczny o Klamrach na stronie gminy Chełmno, http://bip.chelmno.ug.gov.pl/artykul/491/3255/klamry
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 7
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 118.
- Ślady obecności menonitów w Klamrach na podstawie kwerendy Adalberta Goertza.
- H. Wiebe, Das Siedlungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Wiessenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts, 1952, s. 34.