Cmentarz ewangelicki - Kopanino
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz na terenie zabudowanym, położony u zbiegu Alei Dębów z ul. Kalinową. Niemal po przeciwnej stronie znajduje się pętla linii autobusowej 23 MZK w Toruniu. Cmentarz od północy graniczy z terenem gospodarstwa domowego i nieużytkami, od wschodu z ul. Kalinową, od południa z Aleją Dębów, a od zachodu z gospodarstwem domowym.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
przyp. 1779 lub 1790 |
| Wyznanie |
ewangelicki, w 1899 stał się własnością gminy wiejskiej Kopanino |
| Ówczesna parafia |
Grabowiec (od 1893), przedtem Grębocin-Rogowo-Lubicz, wieś podlegała pod Lubicz, od 1779 (lub 1790) dom modlitwy na miejscu |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,13 ha |
| Nr działki |
96 |
| Kształt |
zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
1874 |
| Istniejąca dokumentacja |
AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 546, Kommunal Friedhof in Kompanie 1897-1902 |
| Zagrożenia |
dewastacja, śmieci |
| Stan zachowania |
PRZECIĘTNY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1945?, - |
Roślinność
| Drzewa |
dąb, jesion |
| Krzewy |
lilak |
| Inne |
trawa |
Aleja główna, jeżeli istniała, szła prawdopodobnie od wysokości starego wejścia - patrz fot. 63. Układ cmentarza czytelny. Na cmentarzu występuje starodrzew w postaci 3 dębów. Jeden z nich jest pomnikiem przyrody, o obwodzie 422 cm. Szacuje się, że ma ok. 350 lat. Jest jeszcze jeden całkiem młody dąb.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Krzyże |
TAK |
2 |
k. XIX w. - pocz. XX w. |
żelazo |
1 połamany krzyż żeliwny i 1 cały ażurowy przy mogile |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
78 |
k. XIX w.- I poł XX w. |
lastryko, beton, piaskowiec |
w tym 19 dziecięcych |
| Mogiły ziemne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Obeliski |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty pionowe |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
TAK |
2 |
k. XIX w. |
żelazo |
2 pola z 2 mogiłami obmurowanymi z piaskowca w każdym |
| Postumenty |
TAK |
50 [8 bez mogił] |
k. XIX w. - I poł. XX w. |
lastryko, beton, piaskowiec |
w tym 4 "dąbki", 2 postumenty pod krzyż |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| ŁĄCZNIE |
88 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
TAK |
- |
XX-XXi w. |
beton, metal |
Od strony ul. Kalinowej i Alei Dębów postawiono nowe ogrodzenie, z pozostałych stron miejscami niekompletne ogrodzenie z okresu międzywojennego |
| Brama |
TAK |
1 |
XXI w. |
metal |
nowa furtka cmentarna postawiona od strony ul. Kalinowej, przed 2009 istniała furtka od strony Alei Dębów |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
w okresie międzywojennym na cmentarzu stała dzwonnica |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014; (INS. 1 - 9)
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
 |
| fot. 33 |
 |
| fot. 34 |
 |
| fot. 35 |
 |
| fot. 36 |
 |
| fot. 37 |
 |
| fot. 38 |
 |
| fot. 39 |
 |
| fot. 40 |
 |
| fot. 41 |
 |
| fot. 42 |
 |
| fot. 43 |
 |
| fot. 44 |
 |
| fot. 45 |
 |
| fot. 46 |
 |
| fot. 47 |
 |
| fot. 48 |
 |
| fot. 49 |
 |
| fot. 50 |
 |
| fot. 51 |
 |
| fot. 52 |
 |
| fot. 53 |
 |
| fot. 54 |
 |
| fot. 55 |
 |
| fot. 56 |
 |
| fot. 57 |
 |
| fot. 58 |
 |
| fot. 59 |
 |
| fot. 60 |
 |
| fot. 61 |
 |
| fot. 62 |
 |
| fot. 63 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2009
 |
| fot. 1 |
fot. z książki H. Gertza, "Fünf Dörfer im Kreis Thorn", 1995
 |
| fot. 65 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Na terenie cmentarza znajdują się znicze, co dowodzi pamięci lokalnych mieszkańców. W "Planie odnowy miejscowości Kopanino" (POMK) uporządkowanie i ogrodzenie cmentarza zostało wyszczególnione jako jedna z pożądanych inwestycji we wsi w latach 2011-2017. Jak dotąd udało się postawić nowe ogrodzenie od strony Alei Dębów i ul. Kalinowej wraz z furtką. O cmentarz dbają mieszkańcy, a w szczególności sołtys dzięki stosowaniu nowatorskiej metody usuwania narastającej roślinności. Mianowicie, na terenie cmentarza wypasany jest kozioł, dzięki czemu część obszaru jest pozbawiona krzaków. Widać też, że wystąpiło koszenie mechaniczne. W 2011 r. studenci historii dokonali w ramach ćwiczeń inwentaryzacji nagrobków. Wówczas usunięto także śmietnisko odpadów medycznych (mnóstwo rozbitych butelek od syropu). W 2012 r. studenci z Polski, Niemiec i Rosji uczestniczący w programie "Trialog" odwiedzili cmentarz w ramach poszukiwania reliktów kulturowych dawnej granicy prusko-rosyjskiej.
Według POMK w 2015 r. ma dojść do dalszego porządkowania cmentarza.
Osadnictwo w Kopaninie
Historia
Podobno niemiecka nazwa Kompanie bierze się z wyrazu Kopanina albo Kompanina i oznaczała karczowisko, pole wykarczowane z lasu. Zgadzałoby się to z genezą wsi, gdyż osadnicy olęderscy, którzy przybyli na to miejsce musieli najpierw wykarczować las oraz ujarzmić mokradła. Wieś była królewszczyzną administrowaną przez starostwo złotoryjskie, które sprowadziło olędrów w I poł. XVIII w. Najstarszym zachowanym dokumentem jest wilkierz z 1730 r. Datę możemy uznać oficjalnie za początek osadnictwa. Od 1779 lub jak podaje inny autor od 1790 w Kopaninie istniała kaplica ewangelicka pełniąca funkcję szkoły. Do szkoły uczęszczały dzieci z Kopanina, Gryflewa, Smolnika i Nowej Wsi. Kaplica podlegała parafii Grębocin - Rogowo - Lubicz (dokładnie Lubiczowi). Trzy razy w ciągu roku mszę w niej odprawiał pastor z Grębocina. W pozostałych przypadkach robił to nauczyciel. Od 1893 r. ewangelicy którzy stanowili zdecydowaną większość mieszkańców do 1945 r. należeli do parafii w Grabowcu. Jeden z mieszkańców Rudolf Karling wykonał drewniany ołtarz dla tamtejszego kościoła (niestety ołtarz nie zachował się).
Od 1904 r. (nie wiadomo jak długo) działała w Kopaninie komórka Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń od ognia dla mieszkańców całego "drwęckiego kąta". Po wojnie w latach 1954-1957 działała Rolnicze Zrzeszenie Spółdzielcze "Nasza Przyszłość".
Ludzie
Księga adresowa z 1912 r. zawiera następujące nazwiska: Abraham, Boldt, Gietz, Kempf, Lange, Lau, Liedtke (właściciel młyna), Manke, Mühlbrandt, Petrich (nauczyciel), Sichtau, Sodtke, Sonnenberg, Thober, Wunsch
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Gietz, Haase, Hostman, Lange, Liedtke, Markwart (Marquardt), Sodtke
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Liedtke (wiatrak)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Liedtke (młyn), Freier (kołodziej)
Inne: Tews, Zabel, Pansegrau, Bönsler, Fehloch
Rudolf Karling (INS. 11) - gospodarz rolny i cieśla, stworzył drewniany ołtarz do koscioła ewangelickiego w Grabowcu (ołtarz nie istnieje)
Minna Gietz, geb. Brüschke (INS. 6) - urodziła się w dzisiejszym Toruniu, na Mokrem, a jej mąż Gustav pochodził ze Złotorii. Mieli córkę Minnę, ur. 1899.
Emilie Liedtke, geb. Liedtke i Christian Liedtke (INS. 1) nie byli spokrewnieni. Ona urodziła się w Złotorii.
Elza Zedlerówna (Else Zedler) - nauczycielka w 1925 r.
Johannes Petrich - nauczyciel w 1912 r.
Friedrich Lange - członek rady seniorów powiatu toruńskiego 1908-1912 i zastępca sołtysa 1904-1912 r.
Ferdinand Liedtke - sołtys 1904-1912, zastępca sołtysa w 1919
Karl Erdmann - nauczyciel w 1919
Adolf Fenger - nauczyciel w 1919
Adolf Boldt - sołtys w 1919
Julius Sodtke - zastepca sołtysa w 1919
Karl Mechlert - nauczyciel 1904-1908
Gustav Gietz - zastępca sołtysa 1904-1908
Bibliografia:
- Adressbuch für Thorn. Stadt und Land 1912, Thorn: Dombrowski, 1912.
- AP Toruń, Akta Gminy Kopanina, pow. toruński 1730-1843, sygn. 1, Willkűhr der Dorfgemeinde Kompanie, Starostei Zlotorie z 2 czerwca 1730.
- AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 546, Kommunal Friedhof in Kompanie 1897-1902
- Baza mieszkańców na Westpreussen.de, http://www.westpreussen.de/einwohner/index.php?m=search [dostęp: 24.12.2014]
- Cmentarz ewangelicki w Kopaninie na stronie Upstream Vistula - stan z 2008 r. [dostęp: 24.12.2014]
- Deutsche Verlustenliste z 10.05.1919 r., Ausgabe 2409, s. 30184.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 102.
- H. Gertz, Fünf Dörfer im Kreis Thorn. Eine kleine Chronik. Drewenzwinkel, Neudorf, Schillno, Zlotterie, Grabowitz, Kompanie, Burghaslach: Selbstverlag 1995.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 550-551.
- Kalendarz nauczycielski ne rok 1925, Tuchola, 1924, s. 62.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1173.
- A. Lambeck, Geschichte der Begründung und des Wachsthums der Reformation in Westpreußen, Selbstverlag, 1850, s. 165.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, 313.
- P37S27C Złotoria, 1:25000, WIG, 1931.
- Plan Odnowy Miejscowości Kopanino, 2011, s. 8. [dostęp: 24.12.2014]
- B. Podszucki, Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne w powiecie toruńskim w latach 1949-1969, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Nauki polityczne", z. 5 (51), 1972 s. 194.
- Powiązania genealogiczne rodziny Liedtke, http://list.genealogy.net/mm/archiv/ow-preussen-l/2010-04/msg00040.html [dostęp: 24.12.2014]
- Rocznik Państwowego Urzędu Kontroli Ubezpieczeń, 1932, s. 198.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57.
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 285-286, 338-339
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubicz. Część A: Uwarunowania zagospodarowania przestrzenego, Warszawa, 2011, s. 64-65. [dostęp: 21.12.2014]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 373.
