Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
![]() |
Opis cmentarza



Położenie
Cmentarz na terenie zabudowanym, położony u zbiegu Alei Dębów z ul. Kalinową. Niemal po przeciwnej stronie znajduje się pętla linii autobusowej 23 MZK w Toruniu. Cmentarz od północy graniczy z terenem gospodarstwa domowego i nieużytkami, od wschodu z ul. Kalinową, od południa z Aleją Dębów, a od zachodu z gospodarstwem domowym.
Podstawowe informacje
Data założenia | przyp. 1779 lub 1790 |
Wyznanie | ewangelicki, w 1899 stał się własnością gminy wiejskiej Kopanino |
Ówczesna parafia | Grabowiec (od 1893), przedtem Grębocin-Rogowo-Lubicz, wieś podlegała pod Lubicz, od 1779 (lub 1790) dom modlitwy na miejscu |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,13 ha |
Nr działki | 96 |
Kształt | zbliżony do kwadratu |
Najstarszy zachowany nagrobek | 1874 |
Istniejąca dokumentacja | AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 546, Kommunal Friedhof in Kompanie 1897-1902 |
Zagrożenia | dewastacja, śmieci |
Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
Drzewa | dąb, jesion |
Krzewy | lilak |
Inne | trawa |
Aleja główna, jeżeli istniała, szła prawdopodobnie od wysokości starego wejścia - patrz fot. 63. Układ cmentarza czytelny. Na cmentarzu występuje starodrzew w postaci 3 dębów. Jeden z nich jest pomnikiem przyrody, o obwodzie 422 cm. Szacuje się, że ma ok. 350 lat. Jest jeszcze jeden całkiem młody dąb.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | TAK | 2 | k. XIX w. - pocz. XX w. | żelazo | 1 połamany krzyż żeliwny i 1 cały ażurowy przy mogile |
Mogiły obmurowane | TAK | 78 | k. XIX w.- I poł XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | w tym 19 dziecięcych |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | TAK | 2 | k. XIX w. | żelazo | 2 pola z 2 mogiłami obmurowanymi z piaskowca w każdym |
Postumenty | TAK | 50 [8 bez mogił] | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | w tym 4 "dąbki", 2 postumenty pod krzyż |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 88 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | XX-XXi w. | beton, metal | Od strony ul. Kalinowej i Alei Dębów postawiono nowe ogrodzenie, z pozostałych stron miejscami niekompletne ogrodzenie z okresu międzywojennego |
Brama | TAK | 1 | XXI w. | metal | nowa furtka cmentarna postawiona od strony ul. Kalinowej, przed 2009 istniała furtka od strony Alei Dębów |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | w okresie międzywojennym na cmentarzu stała dzwonnica |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014; (INS. 1 - 9)
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
fot. Michał P. Wiśniewski, 2009
fot. z książki H. Gertza, "Fünf Dörfer im Kreis Thorn", 1995
Renowacja
Nie przeprowadzono. Na terenie cmentarza znajdują się znicze, co dowodzi pamięci lokalnych mieszkańców. W "Planie odnowy miejscowości Kopanino" (POMK) uporządkowanie i ogrodzenie cmentarza zostało wyszczególnione jako jedna z pożądanych inwestycji we wsi w latach 2011-2017. Jak dotąd udało się postawić nowe ogrodzenie od strony Alei Dębów i ul. Kalinowej wraz z furtką. O cmentarz dbają mieszkańcy, a w szczególności sołtys dzięki stosowaniu nowatorskiej metody usuwania narastającej roślinności. Mianowicie, na terenie cmentarza wypasany jest kozioł, dzięki czemu część obszaru jest pozbawiona krzaków. Widać też, że wystąpiło koszenie mechaniczne. W 2011 r. studenci historii dokonali w ramach ćwiczeń inwentaryzacji nagrobków. Wówczas usunięto także śmietnisko odpadów medycznych (mnóstwo rozbitych butelek od syropu). W 2012 r. studenci z Polski, Niemiec i Rosji uczestniczący w programie "Trialog" odwiedzili cmentarz w ramach poszukiwania reliktów kulturowych dawnej granicy prusko-rosyjskiej.
Według POMK w 2015 r. ma dojść do dalszego porządkowania cmentarza.
Osadnictwo w Kopaninie
Historia
Podobno niemiecka nazwa Kompanie bierze się z wyrazu Kopanina albo Kompanina i oznaczała karczowisko, pole wykarczowane z lasu. Zgadzałoby się to z genezą wsi, gdyż osadnicy olęderscy, którzy przybyli na to miejsce musieli najpierw wykarczować las oraz ujarzmić mokradła. Wieś była królewszczyzną administrowaną przez starostwo złotoryjskie, które sprowadziło olędrów w I poł. XVIII w. Najstarszym zachowanym dokumentem jest wilkierz z 1730 r. Datę możemy uznać oficjalnie za początek osadnictwa. Od 1779 lub jak podaje inny autor od 1790 w Kopaninie istniała kaplica ewangelicka pełniąca funkcję szkoły. Do szkoły uczęszczały dzieci z Kopanina, Gryflewa, Smolnika i Nowej Wsi. Kaplica podlegała parafii Grębocin - Rogowo - Lubicz (dokładnie Lubiczowi). Trzy razy w ciągu roku mszę w niej odprawiał pastor z Grębocina. W pozostałych przypadkach robił to nauczyciel. Od 1893 r. ewangelicy którzy stanowili zdecydowaną większość mieszkańców do 1945 r. należeli do parafii w Grabowcu. Jeden z mieszkańców Rudolf Karling wykonał drewniany ołtarz dla tamtejszego kościoła (niestety ołtarz nie zachował się).
Od 1904 r. (nie wiadomo jak długo) działała w Kopaninie komórka Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń od ognia dla mieszkańców całego "drwęckiego kąta". Po wojnie w latach 1954-1957 działała Rolnicze Zrzeszenie Spółdzielcze "Nasza Przyszłość".
Ludzie
Księga adresowa z 1912 r. zawiera następujące nazwiska: Abraham, Boldt, Gietz, Kempf, Lange, Lau, Liedtke (właściciel młyna), Manke, Mühlbrandt, Petrich (nauczyciel), Sichtau, Sodtke, Sonnenberg, Thober, Wunsch
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Gietz, Haase, Hostman, Lange, Liedtke, Markwart (Marquardt), Sodtke
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Liedtke (wiatrak)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Liedtke (młyn), Freier (kołodziej)
Inne: Tews, Zabel, Pansegrau, Bönsler, Fehloch
Rudolf Karling (INS. 11) - gospodarz rolny i cieśla, stworzył drewniany ołtarz do koscioła ewangelickiego w Grabowcu (ołtarz nie istnieje)
Minna Gietz, geb. Brüschke (INS. 6) - urodziła się w dzisiejszym Toruniu, na Mokrem, a jej mąż Gustav pochodził ze Złotorii. Mieli córkę Minnę, ur. 1899.
Emilie Liedtke, geb. Liedtke i Christian Liedtke (INS. 1) nie byli spokrewnieni. Ona urodziła się w Złotorii.
Elza Zedlerówna (Else Zedler) - nauczycielka w 1925 r.
Johannes Petrich - nauczyciel w 1912 r.
Friedrich Lange - członek rady seniorów powiatu toruńskiego 1908-1912 i zastępca sołtysa 1904-1912 r.
Ferdinand Liedtke - sołtys 1904-1912, zastępca sołtysa w 1919
Karl Erdmann - nauczyciel w 1919
Adolf Fenger - nauczyciel w 1919
Adolf Boldt - sołtys w 1919
Julius Sodtke - zastepca sołtysa w 1919
Karl Mechlert - nauczyciel 1904-1908
Gustav Gietz - zastępca sołtysa 1904-1908
Bibliografia:
- Adressbuch für Thorn. Stadt und Land 1912, Thorn: Dombrowski, 1912.
- AP Toruń, Akta Gminy Kopanina, pow. toruński 1730-1843, sygn. 1, Willkűhr der Dorfgemeinde Kompanie, Starostei Zlotorie z 2 czerwca 1730.
- AP Toruń, Akta Wydziału Powiatowego 1872-1920, sygn. 546, Kommunal Friedhof in Kompanie 1897-1902
- Baza mieszkańców na Westpreussen.de, http://www.westpreussen.de/einwohner/index.php?m=search [dostęp: 24.12.2014]
- Cmentarz ewangelicki w Kopaninie na stronie Upstream Vistula - stan z 2008 r.
[dostęp: 24.12.2014]
- Deutsche Verlustenliste z 10.05.1919 r., Ausgabe 2409, s. 30184.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 102.
- H. Gertz, Fünf Dörfer im Kreis Thorn. Eine kleine Chronik. Drewenzwinkel, Neudorf, Schillno, Zlotterie, Grabowitz, Kompanie, Burghaslach: Selbstverlag 1995.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 550-551.
- Kalendarz nauczycielski ne rok 1925, Tuchola, 1924, s. 62.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1173.
- A. Lambeck, Geschichte der Begründung und des Wachsthums der Reformation in Westpreußen, Selbstverlag, 1850, s. 165.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, 313.
- P37S27C Złotoria, 1:25000, WIG, 1931.
- Plan Odnowy Miejscowości Kopanino, 2011, s. 8.
[dostęp: 24.12.2014]
- B. Podszucki, Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne w powiecie toruńskim w latach 1949-1969, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Nauki polityczne", z. 5 (51), 1972 s. 194.
- Powiązania genealogiczne rodziny Liedtke, http://list.genealogy.net/mm/archiv/ow-preussen-l/2010-04/msg00040.html [dostęp: 24.12.2014]
- Rocznik Państwowego Urzędu Kontroli Ubezpieczeń, 1932, s. 198.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57.
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866, s. 285-286, 338-339
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Lubicz. Część A: Uwarunowania zagospodarowania przestrzenego, Warszawa, 2011, s. 64-65. [dostęp: 21.12.2014]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 373.