| Data założenia |
przynajmniej 1722 (wilkierz wzorowany był na wcześniejszym, zatem można przyjąć, że powstał jeszcze w XVII wieku) |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
ewangelicy - Fliederhof: Gruczno (1887-1904), Świecie (1775-1887); Kossowo: Gruczno (od między 1905, a 1910), Świecie (1775-1905/1910); mennonici - Przechówko (do 1832) |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
0,30ha |
| Nr działki |
2 |
| Kształt |
prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
1772 |
| Istniejąca dokumentacja |
- |
| Zagrożenia |
dewastacja, śmieci |
| Stan zachowania |
ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1945?, - |
Historia
Kosowo to dawne dobro szlacheckie. Najstarsze pisemne wzmianki o jego istnieniu pochodzą z 1346 roku. W okresie nowożytnym teren większości ziem należących do folwarku objęto osadnictwem olęderskim. Trudno wskazać datę zasiedlenia Kosowa przez olędrów. Co prawda w wizytacji parafii Gruczno wykonanej w 1584 na zlecenie biskupa Hieronima Rozdrażewskiego mówi się o heretykach z Gdańska, ale wydaje się, że chodzi tu raczej o tzw. Pomorynków. Na pewno osadnicy olęderscy, w tym menonici, byli obecni przed rokiem 1650 skoro wsie Kosowo i Chrystkowo stały się odbiorcami królewskiego przywileju z 1650. Zgodnie z jego treścią król Jan Kazimierz brał w opiekę menonitów żyjących w dolinie Wisły przed żołnierskimi kontrybucjami. W niektórych opracowaniach pojawiają się daty: 1600 albo 1642 jako lata sprowadzenia do Kosowa menonitów, lecz nie są one potwierdzone źródłowo. Bardziej prawdopodobne wydają się być lata 40. XVII wieku - w tym czasie właścicielami Kosowa byli Konopaccy, którzy prowadzili w swoich włościach osadnictwo olęderskie na wielką skalę. Dopiero kontrakt z 1722 spisany pomiędzy olędrami wsi Kosowo i Chrystkowo, a ówczesną właścicielkę tych ziem, Konstancję Denhoff jednoznacznie potwierdza istnienie menonitów. Prócz kontraktu uchwalono także zbiór regulacji obowiązujący w obu wsiach zwany wilkierzem. Najprawdopodobniej został zatwierdzony w tym samym roku co spisany kontrakt. Co najważniejsze jeden z artykułów wilkierza odwołuje się do jego poprzedniej wersji, zatem mamy tym samym potwierdzenie, że istniał wcześniejszy, jeszcze z XVII wieku. W wilkierzu mowa także o istniejącej już szkole i cmentarzu. Kolejne znane kontrakty z 1747, 1751 i 1763 spisano z późniejszymi właścicielami, Czapskimi. Wówczas menonici stanowili już nieliczną grupę wśród osadników objętych prawem olęderskim. Wizytacja parafii Gruczno z 1780 wykonana z polecenia biskupa Józefa Rybińskiego wskazuje, że akatolicy posiadają własne szkoły i domy modlitwy. W tym czasie menonitów wedle istniejących spisów już nie było. Kataster pruski z 1772 wymienia 4 menonitów (głowa rodziny) zamieszkałych w Kosowie, a spis menonitów z całych Prus Zachodnich z 1776 żadnego.
Kosowscy menonici należeli do zboru w Przechówce reprezentującego wyjątkowo konserwatywny nurt anabaptyzmu, tzw. staroflamandzki. Najwyraźniej niedogodności ze strony rządu pruskiego spowodowały, że opuścili oni Kosowo jeszcze szybciej niż nastąpiło zamknięcie tego zboru (1832). W Kosowie i Chrystkowie już przed pierwszym rozbiorem dominowali luteranie, których odsetek wynosił 97% według statystyk z 1868 roku. Dominacja ewangelików trwała aż do odzyskania niepodległości przez Polskę. Według szacunków pierwszego spisu powszechnego (1921) stanowili 77% mieszkańców wsi. Do 1939 ten odsetek nieznacznie spadł. Ewangelicy należeli początkowo do parafii ewangelickiej w Świeciu nad Wisłą i dopiero pomiędzy 1905, a 1910 przeniesiono ich do parafii w Grucznie.
Część Kosowa stanowił folwark kosowski zwany po niemiecku Fliederhof usytuowany wedle XIX wiecznych map na południu wsi przy drodze do Gruczna. Tutaj stosunki wyznaniowe wyglądały inaczej. W 1858 tylko 50% mieszkańców było ewangelikami. Folwark pozostawał w rękach właścicieli całej wsi, a zatem posiadali go Kosowscy, Konopaccy, Kwiecińscy, Czartoryscy, Denhoffowie, Czapscy (także na krótko Mielżyńscy i Pawłowscy). Od Czapskiego w 1773 wydzierżawił go na prawie emfiteutycznym Adam Gortz. W latach 1844-1860 posiadali go Windmullerowie. Według Maerckera kolejnym właścicielem był Otto Feilke, lecz spisy statystyczne wymieniają w 1872 jako właścicielkę panienkę Klicką (Fraulein von Klicka). Otto Feilke stał się właścicielem folwarku między 1872, a 1880 i przestał nim być zbywając go pruskiej komisji kolonizacyjnej w 1903. Rok później ziemię wchodzące w skład folwarku przyłączono do wsi Kosowo. Co ciekawe protestanci z kosowskiego folwarku należeli do parafii ewangelickiej w Grucznie od samego jej utworzenia (1887).
Rzeczą do sprawdzenia jest, czy część Kosowa, na której leży cmentarz rzeczywiście należała do Gruczna jak sugerują polskie mapy międzywojenne.
Ludzie
Menonici z Chrystkowa i Kosowa z 1676: Johann Block, Heinrich Commsen, Evert Ewertsen, Franz Kopper, Peter Leucke, Johann Tyartz
Kataster pruski z 1772 (tylko 4 menonitów - M): Christian Altrocke, Aegidius Becker, Matthias Beczinski, Adam Beltz, George Beltz, Christian Beyer (M), Martin Bork, Michel Bruschke, Peter Carl, wdowa Dicken, Johann Ditbrenner, Christoph Domner, Martin Drews, Jacob Gehrtz (M), Adam Gerthz, Jac. Goyer, Johann Hammerschmid, Martin Hermann, Jacob Heyse, Johann Jantz (M), Peter Jantz, Martin Ketelke, Martin Kurzhals, Jakob Kurzhaltz, George Leek, Martin Luedtke, George Mallon, Peter Mallon, Jacob Manteufel, Michael Mehl, Peter Mehl, David Meller, Jacob Meyer, Johann Raczinski, Peter Reincke, Daniel Remer, Franz Remer, Johann Riaths, Johann Richert (M), Michael Schinkler, Johann Steffen, Bartos Tadrowski, Martin Wendt, Paul Windmueller, Martin Winkler, Jacob Winter, Christoph Witzkowski, Christian Wohlschalaeger, Johann Wohlschlaeger, Daniel Zimmer
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Bucholz, Franciszek Cieślak, Czerwinski, Döring, Karl Feilke, Greschkowiak, Götz, Haß, Hinz, Adam Karwat, Stanisław Karwat, Klawitter, Kohnert, Kutscher, Kühn, Manteufel, Münter, Oparka, Papierowski, Papke, Pruski, Przechomski, Rüdiger, Scheidler, Semrau, Wichert, Wierczewski, Wolfram, Wordel
Kalendarz nauczycielski z 1925: Bronisław Lewandowski, Gertruda Dommerówna
Księga adresowa Polski z 1928: Pekrul (zajazd), Rachnau (właściciel gospodarstwa, 55ha), Schönrock (kowal), Sieg (właściciel gospodarstwa, 56ha)
Księga adresowa z 1941: Grünke (kowal), Pekrul (zajazd)
Inne z lat 30. XX w.: Adamczyk, Arczyński, Jendryczka, Majewski, Timm
1939: Athur Studziński (lekarz)
