Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
| brak cmentarza na starych mapach |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony ok. 60 metrów na zachód za dawną kaplicą ewangelicką, obecnie kościołem rzymskokatolickim pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Idziemy za kościół w stronę cmentarza rzymskokatolickiego i mijamy go. Tuż za nim znajduje się cmentarz ewangelicki natomiast w zasięgu wzroku widać lapidarium.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1907 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Włóki (1912- ), Gruczno (1887-1912), Świecie (1775-1887). W Kozielcu kaplica ewangelicka od 1906 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,19ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie działki nr 148/1 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn. 9/59/0/1830, Die Anlegung eines [neues] kommunalen Begräbnisplatzes in Koselitz, 1907 |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | LAPIDARIUM, Typ II |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, 2014 (utworzono lapidarium) |
Roślinność
| Drzewa | klon |
| Krzewy | lilak, grochodrzew |
| Inne | barwinek, … |
Układ cmentarza czytelny. Istnieje aleja dzieląca cmentarz na dwie kwatery.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 10 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | 2 słupki po ogrodzeniu |
| Postumenty | TAK | 4 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2014 | kamień | kamień z tablicą pamiątkową |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
fot. Zbigniew Ziółkowski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
Renowacja
W październiku 2014 roku mieszkańcy Kozielca przenieśli nagrobki we wspólne miejsce tworząc lapidarium.
Osadnictwo w Kozielcu
Historia
Miejscowość istniała już w 1290 roku. Wówczas książę pomorski Mestwin II sprzedał wieś i majątek arcybiskupom gnieźnieńskim. W tych czasach hodowano tu winorośle na wino. Dobrem kościelnym był Kozielec aż do czasów rozbiorów. W 1789 na mocy sekularyzacji majątków kościelnych stał się domeną rządu pruskiego. Majątek dzierżawiono aż wreszcie sprzedano. W 1868 właścicielem był August Freitag, w 1869 Adolf Deetjen, od 1879 wdowa po Deetjenie Erica z domu Liedtke, a od 1880 Ernst Herbig. Od co najmniej 1903 roku właścicielem Kozielca zostaje Pruska Komisja Kolonizacyjna, która rozparcelowuje majątek i sprowadza osadników. W 1906 zbudowano kaplicę ewangelicką, a rok potem założono nowy cmentarz. Być może na starym nie dokonywano już od tej pory pochówków. Obecnie kaplica ewangelicka jest kościołem rzymskokatolickim pw Niepokalanego Poczęcia NMP, filiałem dla parafii we Włókach.
W latach 80. XIX w. 37% mieszkańców była wyznania ewangelickiego. Po przejęciu terenu przez komisję osadniczą protestanci niemieccy zdominowali Kozielec. W 1921 było ich 90%. Początkowo podlegali parafii ewangelickiej w Świeciu, potem w Grucznie, a od 1912 w sąsiednich Włókach.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Derengowski, Dymartowski, Fialkowski, Glowczewski, Golatta, Grutzki, Keise, Heyn, Hiller, Joppek, Kops, Korecki, Koslowski, Kuhn, Lutkowski, Michalski, Nowakowski, Nowicki, Reczkowski, Ribitzki, Rohde, Wernicke, Witkowski, Zwirkowski
Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Kayser (karczma)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Kayser (gościniec), Nickel (szewc)
Bibliografia:
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1830, Die Anlegung eines [neues] kommunalen Begräbnisplatzes in Koselitz, 1907
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 104.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 533.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 78-79.
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 378.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 533.
- Historia Kozielca, http://www.kozielec.pl/historia,29,,,1.html
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 378.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1175.
- A. Lattermann, Einfuehrung in die deutsche Sippenforschung in Polen und dem preussischen Osten. Poznań: Historische Geselschaft fuer Polen, 1938, s. 82.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 233.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 49.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 547.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 178.
- Wykaz cmentarzy gminy Dobrcz z PSOZ w Bydgoszczy z 1993 r.,
- Z. Ziółkowski, Zapomnieni - cmentarz założony w początkach XX wieku, http://www.mmbydgoszcz.pl/artykul/zapomnieni-cmentarz-zalozony-w-poczatkach-xx-wieku,2696954,artgal,t,id,tm.html [dostęp: 13.10.2015]
