Cmentarz ewangelicki - Kryńsk (Bachórka)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

bachorka.jpg

Opis cmentarza

las.png chronione.png smieci.png rodowy.png
Położenie

Cmentarz położony ok. 700 m. na południowy wschód od skrzyżowania dróg powiatowych Osięciny-Wieniec oraz Wysocin-Brześć Kujawski. Ze wszystkich stron sąsiaduje z lasem.

Podstawowe informacje
Data założenia XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Nieszawa (od 1838 r.)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,18 ha
Nr działki niewyodrębniona, na terenie 3356/4
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek II poł. XIX w.
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja, zniesienie cmentarza na skutek prac leśnych, wpadniecie do grobowców
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia 1945?, -
Roślinność
Drzewa dąb, klon, sosna
Krzewy lilak, grochodrzew
Inne trawa, bluszcz

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza zatarty. Brak informacji o istnieniu alei.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce TAK 3 I poł. XX w. cegła, beton, lastryko -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? II poł. XiX w. - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome TAK ? II poł. XiX w. - I poł. XX w. lastryko, beton -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty (bez mogił obmurowanych) TAK ? II poł. XiX w. - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ?
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - rozebrany
Brama TAK 1 I poł. XX w. cegła pozostałości w postaci słupków
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne - - - - -

Na cmentarzu spoczywa właściciel majątku Kaniewo, Juliusz Kunkel z rodziną, a także spokrewnieni z Kunkelami członkowie rodziny Gregor, właściciele Bachórki.

Inskrypcje - fot. Jarosław Genert, 2013-2014;


Galeria zdjęć

fot. Jarosław Genert, 2013

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33

fot. Jarosław Genert, 2014

{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34

Renowacja

Nie przeprowadzono. Oczyszczenia tablic i prace inwentaryzacyjne prowadzą Jarosław Genert i Mariusz Konczalski.


Osadnictwo w Bachórce

Historia

Zarys historii Bachórki opracowany przez Pana Józefa Nowakowskiego

Nazwa i dzieje tej wsi nierozerwalnie związane są z Bachorzą1, gdyż na jej lewym brzegu osada powstała, choć jej pierwotna nazwa brzmiała inaczej, i należy ja wiązać z uznawaną za zaginioną wsią Swarowo. Po raz pierwszy wieś Swarowo wzmiankuje dokument z 17 maja 1430 roku wydany w Brześciu przez Władysława Jagiełłę, w którym władca nadaje Krzesławowi z Morzyc brzegi rzeki Bachorki między wsią Falborz a Swarowo na założenie młyna i sadzawki2. Zapewne uznanie Bachórki i Swarowa za dwie różne, a nie jako tej samej osady ale o dwu różnych nazwach, używanych w różnych okresach czasu należy tłumaczyć, że M. Borucki w spisie majątków ziemskich dawnego województwa brzesko-kujawskiego podaje, iż Bachórka z młynem nie istniała ani w 1489, ani nawet jeszcze w latach 1560-15623. Jednakże z lustracji królewszczyzn wynika, że w 2 połowie XVI wieku zarówno staw jak i młyn wymieniane w dokumencie W. Jagiełły nie tylko istniały, ale nadal znajdowały się w posiadaniu potomków owego Krzesława, a dokładniej mówiąc - Jana Roskowskiego i jego matki (podkomorzyny dobrzyńskiej)4. Według Z. Guldona wieś Bachórka i młyn Bachórka należały w 2 połowie XVI wieku do parafii Bądkowo (z takim zastrzeżeniem, że z uwagi na przynależność do starostwa brzeskiego, młyn należał do parafii Brześć Kujawski)5. Tenże autor pisze dalej, że Bachórka (Swarowskie Młyny) była własnością królewską, leżącą w starostwie brzeskim, na którą składały się nie jeden ale dwa młyny6, po czym kilka stron dalej dodaje, że Bachórka (Swarowo) była osadą obejmującą 6 łanów, należącą do M. Trzebuchowskiego7. Swarowo jako wieś należąca do parafii Bądkowo była wielokrotnie wymieniana w aktach wizytacji biskupów kapituły włocławskiej z XVI wieku, częstokroć (zgodnie z wcześniejsza uwagą Z. Guldona) także jako wieś z dwoma młynami (Zawada i Swarowski)8. Również S. Kozierowski uważa, że Bachórka to Swarowo: „Bachorka seu Swarowo. Być może młyn ten zwano później Wilczegardło”9. Według rejestru podymnego z 1634 roku, Swarowo w parafii Bądkowo z młynem Rak było wsią posiadającą 4 dymy., opłacało 6 florenów10. Według rejestru pogłównego z 1764 roku we wsi Swarowo było 8 plebejuszy, ale był już młyn opustoszały, płacono 8 florenów podatku11 (1785-86 Bachorka Seu Swarowo), wieś w parafii Bądkowo. Według rejestru podymnego województwa brzesko – kujawskiego z 1662 r. również 4 dymy zaś w Bachórce 2 szlachciców i 11 plebejuszy12.
W początku XVIII w. Bachórka wymieniana jest w Laudach i instrukcjach, stąd wiadomo, że w 1717 roku wieś Bachorka należała do Sulkowskiego13, a w latach 1735 i 1744 do Michała Wolskiego14. W 1775 r. we wsi jest 10 dymów. W 1779 r. Bachórka z 51 mieszkańcami jest własnością Morzyckiego15. Dziesięć lat później, jak to wynika ze spisu majątków ziemskich sporządzonym przez M. Boruckiego w oparciu o lustracje i księgi poborowych, wieś nadal należała do Bog. Morzyckiego16. Na mapie K. Perheesa z 1790 roku wieś Bachorka jest usytuowana nad Bachorzą, w pobliżu oznaczono również młyn (jednak bez podania jego nazwy) oraz drogę łączącą wieś z Wysocinem17. W 1827 roku był tu młyn wodny oraz 8 domów z 89 mieszkańcami18. W suplemencie do tego słownika podano informacje, że folwark Bachórka miał 81 mieszkańców, obejmował dobra wynoszące 480 mórg, był tu dwór i 7 włościan.
Gdy w 1857 roku ponownie podjęto rozpoczęte jeszcze w latach 1827-36 prace związane z osuszeniem bagien Bachorzy, przy dużym zaangażowaniu wszystkich włościan, właścicieli dóbr po jej obydwu stronach położonych, to według planów wytyczonych przez Sławińskiego jego początek przypadał właśnie w miejscu od upustu młyna Bachorka, odległego od pruskiej granicy wiorst 32 czyli w dystansie 6437 prętów19. Interesującą, a przy tym nigdzie indziej nie występującą informację dotycząca Bachórki podaje Oskar Kolberg. Według niego w połowie XIX wieku Bachorka nad Bachorzą nosiła również inną nazwę Gąsiorek20. Ale jeszcze pół wieku wcześniej, jak na to wskazuje mapa K. Pertheesa i poczynione na niej odręczne uwagi, Gąsiorek to tylko bród na Bachorzy oddalony o staję od młyna Bachorka. Autor mapy nie tylko dokonał dodatkowego „ rozrysowania” tego fragmenty mapy ( w prawym narożniku karty) , ale w dopiskach objaśnił ( pisząc raz: Gąsiorek, drugi raz Gonsiorek!), że przez ten bród prowadziła droga do pobliskiego Brześcia21.
W 1881 roku Bachórka należała do Henryka Bigałko, a majątek obejmował wówczas 467 mórg22. W 1884 wieś Bachórka została przyłączona do parafii Wieniec23, ale pozostała w gminie Bądkowo. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej wymienia folwark zarówno w II Rzeczypospolitej (jako folwark)24, jak i obecnie, jako wieś gminna25.

Ludzie

Spoczywające tu rodziny Kunkel i Gregor pochodzą z Rozstrzębowa (gm. Kcynia, pow. nakielski) i już zanim się przeniosły na Kujawy były ze sobą spowinowacone. Jerzy Kunkel, właściciel tamtejszego majątku (1740-1804) pojął za żonę Marię Gregor (1725-1807). Niewykluczone, że Maria była siostrą dziadka Tymoteusza. Dzięki skanom ksiąg metrykalnych Parafii Ewangelicko-Augsburskiej we Włocławku udało się ustalić pełną datę zgonu Tymoteusza Gregora (22.05.1859), a także poznać miejsce urodzenia - Rozstrzębowo i imiona rodziców (Dorota z Krugerów i Paweł). Ostatnie dwie informacje oraz treść artykułu o Martinie Gregorze w "Zwiastunie Ewangelicznym" nr 6 z 1867 dowodzą, że Tymoteusz Gregor był młodszym bratem tego prominentnego proboszcza polskiego zboru ewangelickiego w Królewcu, a zarazem założyciela i nauczyciela tamtejszej szkoły polskojęzycznej. Ponadto artykuł przytacza, że ojciec Tymoteusza Paweł był ówczesnym kantorem gdyż w majątku (w Rozstrzębowie) odbywały się prowadzone przez niego nabożeństwa.
W toku poszukiwań zasobów metrykalnych udało się odnaleźć także skan rejestru zgonu matki Tymoteusza, Anny Doroty z Krugerów, która zmarła 24.10.1830. Wiadomo nam, że Paweł musiał umrzeć przed grudniem 1829 gdyż w dostępnych księgach zgonu parafii włocławskiej nie ma po nim rejestru. Niewykluczone, że zgon Pawła zainicjował powstanie cmentarza.
Przejrzane rejestry zgonów z lat 1829-1832 przynoszą kolejne informacje o Gregorach:
1) Tymoteusz Gregor (pierwsze imię Jan użyte jest tylko na nagrobku) był nie tylko dziedzicem majątku Bachórka, ale tekże dzierżawcą wsi Rzadka Wola (gm. Brześć Kujawski, pow. włocławski).
2) Tymoteusz Gregor był żonaty z Elżbietą z Schulzów
3) małżeństwu przytrafiły się do 1832 roku aż 3 zgony dzieci: Teofila Angelika (zm. 15.03.1830, lat 3), Matylda (zm. 22.05.1832, lat 1,5), Waldemar (29.07.1832, lat 4)
4) rodzina Kunkel, która także spoczywa na cmentarzu była spowinowacona z Gregorami - Bogumił Kunkel był zięciem matki Tymoteusza Gregora, a Bogusław Kunkel szwagrem Tymoteusza Gregora.


Bibliografia:

  1. P38 S28 Włocławek, 1:100 000, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1930. comp.jpg
  2. Bachórka, [w:] "Blog Jerzego", 02.10.2012 comp.jpg [dostęp: 03.01.2014]
  3. J. Nowakowski, Bachórka (dawniej Swarowo), 2017.
  4. Skany Ksiąg Metrykalnych Parafii Ewangelicko-Augsburskiej we Włocławku dostępne online: http://metryki.genealodzy.pl/metryki.php?op=sy&ar=20&zs=0397d
  5. Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy, comp.jpg [dostęp: 03.01.2014]
  6. "Zwiastun Ewangeliczny" 1867, nr 6. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License