Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy drodze wojewódzkiej nr 548. Jadąc od strony centrum Wąbrzeźna ul. Chełmińską przejeżdżamy Rondo Chełmińskie prosto tak jak biegnie droga nr 548. Stąd do cmentarza dzieli nas ok. 1,8 km. Przejeżdżamy wieś Cymbark, a następnie już w Łabędziu po lewej stronie drogi natrafimy na przystanek PKS i krzyż. Cmentarz znajduje się ok. 300 m. dalej po lewej stronie, powinniśmy widzieć charakterystyczny zagajnik przy drodze. Od północy sąsiaduje z rowem i drogą nr 548, a z pozostałych stron z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. (na mapie z 1874 jest) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wąbrzeźno (od 1854), kościół już w 1836 jako filia parafii w Radzyniu Chełmińskim (od 1795) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,12 ha |
| Nr działki | niewyodrębniona, część na działce nr 90, a część na 89 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I ćw. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | klon, lipa, grab, osika |
| Krzewy | lilak, bez, śnieguliczka |
| Inne | barwinek, bluszcz, fiołek, |
Starodrzew w 60% usunięty. Na cmentarzu znajduje się ścieżka - aleja dzieląca go na dwie części. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Wiek | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 6 | I poł. XX w. | beton | w tym 2 pary podwójna |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 4 | I poł XX w. | beton, lastryko, piaskowiec | w tym "dąbek", potłuczona tablica i podstawa pod krzyż |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 10 sztuk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu. Zgodnie z opisem z 2003 r. jedno ze stanowisk posiadało metalowe ogrodzenie dookoła. W karcie cmentarza z 1994 r. wpisano 12 nagrobków i mogił.
Inskrypcje - fot. Anna i Michał Chabros, 2014;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2018
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
fot. Anna i Michał Chabros, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Łabędziu.
Historia
Osada olęderska Łabędź oraz Ostrowy - jej część, na której leży omawiany cmentarz powstały na skutek akcji osadniczej prowadzonej w połowie XVIII w. w dobrach prywatnych właściciela majątku Trzcianek Adama Canden-Trzcińskiego. Obie kolonie powstały na jego ziemiach w 1751 r., przy czym Łabędź składał się z wsi oraz majątku, nad którym pieczę sprawowali Canden-Trzcińscy. W latach 1843-1847 właściciel Nielubia Karol Vogel jest w posiadaniu majątku Trzcianek wraz z wsiami Łabędź, Ostrowy oraz folwarkami Łabędź i Makswałd i wciela część koloni Ostrowy w obszar Makswałdu, a resztę w 1871 wcielono do Łabędzia.
W 1844 folwark Łabędź kupuje Karol Nickel, a po jego śmierci władali nim kolejno: Kirchfeldt, Kohn, Kummer, Fechter, Anna Biermann, Hoftmann, od 1900 kobieta o nazwisku Englisch. Z pewnością majątek był parcelowany. Na resztówce umieszczono w czasie okupacji Alberta Zuttera wysiedlając Franciszka Grabowskiego.
W latach 80. XIX w. wieś Łabędź zamieszkiwana była wyłącznie przez ewangelików, w majątku stanowili oni połowę mieszkańców. W 1921 r. było ich 75%, do czasu wybuchu II wojny światowej ilość ta malała. Protestanci podlegali ewangelickiej gminie wyznaniowej w Wąbrzeźnie i tam do 1845 r. uczęszczali do szkoły. W 1845 r. po raz pierwszy dokumenty wzmiankują o szkole ewangelickiej we wsi. Budynek pochodzi z 1906 r. Po 1920 r. stała się polską szkołą powszechną i działa do dziś jako szkoła podstawowa.
Ludzie
Gospodarze z 1829 r. (Łabędź): Hedrich, Wollenberg, Winkler, Krause, Bahr
Gospodarze z 1830 r. (Ostrowy): Hapke, E. Schielke, G. Schielke, Schreiber
Lista strat z I wojny światowej: Felske, Giese, Gortitz, Gorke, Malzahn, Manthey, Olszewski, Schlack, Schlehr, Schreiber, Seemann
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Pick (kołodziej), Cieleń (kowal), Wojnowski (murarz), Daniel (zakład ogrodniczy), Bestjan (piekarz), Baumgart (stolarz), Gorczyński (stolarz), Rączka (szewc), Seeman (szewc), Willy (ślusarz)
Inne: pierwsi koloniści z 1751 (Łabędź): Adam Gahr, Samuel Meier
Bibliografia:
- 2779 Briesen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 54, 119, 201, 245, 306-309.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 474-475.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 283-285, 377.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1183.
- B. Nagel, Ziemia Chełmińska. Monografia ze wstępem do regionalizmu, Toruń, 1935, s. 139.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 558. (także, t. XII, s. 949)