Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu. Będąc przy cmentarzu ewangelickim Łabędź I podjeżdżamy ok. 500 m w stronę Płużnicy do skrzyżowania, następnie w prawo. Potem prosto, ok. 300m. Tuż za szkołą, którą mijamy, mamy polną drogę w prawo prowadzącą na cmentarz. Dzieli nas od niego ok. 200 m. Cmentarz ze wszystkich stron sąsiaduje z polami uprawnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. (na mapie z 1874 jest) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wąbrzeźno (od 1854), kościół już w 1836 jako filia parafii w Radzyniu Chełmińskim (od 1795) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,13 ha |
| Nr działki | 45 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I ćw. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | klon, dąb, jesion |
| Krzewy | lilak, bez |
| Inne | barwinek, fiołek, |
Drzewostan w 50% usunięty. Na cmentarzu znajduje się pojedyncza ścieżka. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >10 | I poł. XX w. | lastryko | co najmniej 1 destrukt i 1 dziecięcy |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | >3 | I poł. XX w. | lastryko, beton | co najmniej 2 podstawy po krzyżach i 1 przemieszczony postument |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | ok. 20 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu. Wedłu danych z 2003 r. naliczono 20 stanowisk. W karcie cmentarza z 1994 r. wpisano 8 nagrobków i mogił. Była także jedna tablica z zamazanymi napisami.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Anna i Michał Chabros, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Łabędziu.
Historia
Osada olęderska Łabędź oraz Ostrowy - jej część, na której leży cmentarz ewangelicki - Łabędź I, powstały na skutek akcji osadniczej prowadzonej w połowie XVIII w. w dobrach prywatnych właściciela majątku Trzcianek Adama Canden-Trzcińskiego. Obie kolonie powstały na jego ziemiach w 1751 r., przy czym Łabędź składał się z wsi oraz majątku, nad którym pieczę sprawowali Canden-Trzcińscy. W latach 1843-1847 właściciel Nielubia Karol Vogel jest w posiadaniu majątku Trzcianek wraz z wsiami Łabędź, Ostrowy oraz folwarkami Łabędź i Makswałd i wciela część koloni Ostrowy w obszar Makswałdu, a resztę w 1871 wcielono do Łabędzia.
W 1844 folwark Łabędź kupuje Karol Nickel, a po jego śmierci władali nim kolejno: Kirchfeldt, Kohn, Kummer, Fechter, Anna Biermann, Hoftmann, od 1900 kobieta o nazwisku Englisch. Z pewnością majątek był parcelowany. Na resztówce umieszczono w czasie okupacji Alberta Zuttera wysiedlając Franciszka Grabowskiego.
W latach 80. XIX w. wieś Łabędź zamieszkiwana była wyłącznie przez ewangelików, w majątku stanowili oni połowę mieszkańców. W 1921 r. było ich 75%, do czasu wybuchu II wojny światowej ilość ta malała. Protestanci podlegali ewangelickiej gminie wyznaniowej w Wąbrzeźnie i tam do 1845 r. uczęszczali do szkoły. W 1845 r. po raz pierwszy dokumenty wzmiankują o szkole ewangelickiej we wsi. Po 1920 r. stała się polską szkołą powszechną i działa do dziś jako szkoła podstawowa.
Ludzie
Gospodarze z 1829 r. (Łabędź): Hedrich, Wollenberg, Winkler, Krause, Bahr
Gospodarze z 1830 r. (Ostrowy): Hapke, E. Schielke, G. Schielke, Schreiber
Lista strat z I wojny światowej: Felske, Giese, Gortitz, Gorke, Malzahn, Manthey, Olszewski, Schlack, Schlehr, Schreiber, Seemann
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Pick (kołodziej), Cieleń (kowal), Wojnowski (murarz), Daniel (zakład ogrodniczy), Bestjan (piekarz), Baumgart (stolarz), Gorczyński (stolarz), Rączka (szewc), Seeman (szewc), Willy (ślusarz)
Inne: pierwsi koloniści z 1751 (Łabędź): Adam Gahr, Samuel Meier
Bibliografia:
- 2779 Briesen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 54, 119, 201, 245, 306-309.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 474-475.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 283-285, 377.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1183.
- B. Nagel, Ziemia Chełmińska. Monografia ze wstępem do regionalizmu, Toruń, 1935, s. 139.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 558. (także, t. XII, s. 949)