Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy Jeziorze Liciszewskim. Patrząc na mapę satelitarną leży niedaleko północno-wschodniego brzegu akwenu. Jadąc przez Liciszewy od strony Kijaszkowa główna droga biegnąca przez wieś skręca w lewo, a na cmentarz należy skręcić w prawo tak jak nad jezioro. Następnie w lewo. Cmentarz jest widoczny przy drodze, po prawej stronie w odległości ok. 450 m. Od północy sąsiaduje z drogą i polami oraz mokradłem, od wschodu i zachodu z polem, a od południa z polem i jeziorem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1775-1781 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Makowiska (od 1928), Osówka (1838-1928), przedtem Lipno (1793-1838) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,38 ha |
| Nr działki | 133 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1919 |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, odpady budowlane, dewastacja |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VI |
Roślinność
| Drzewa | lipa, kasztanowiec, … |
| Krzewy | lilak |
| Inne | trawa, pokrzywy, barwinek, … |
Podział na 2 kwatery, aleja zatarta. Układ cmentarza czytelny. Brak pomnika przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | TAK | 1 | - | cegła | destrukt |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 50 | I poł XX w. | lastryko, beton | bez postumentów, w tym 8 dziecięcych |
| Mogiły ziemne | TAK | 2 | ? | - | otoczone kamieniami polnymi |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 31 | I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | z mogiłami obmurowanymi 28, w tym 3 dziecięce, a 3 bez mogił |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 84 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | - | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014; fot. Anna Zglińska, 2009;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
fot. Anna Zglińska, 2009
 |
| fot. 1 |
Renowacja
Prace porządkowo-renowacyjne przeprowadzone z inicjatywy czernikowskiego stowarzyszenia "CzyżNie", Urzędu Gminy Czernikowo, Szkoły Podstawowej w Mazowszu, studentów i doktorantów oraz lokalnych mieszkańców w ramach projektu "Tak Trzeba", który potem stał się dał nazwę nieformalnej grupy porządkującej zapomniane cmentarze. W ramach prac wycięto zbędną roślinność, okopano nagrobki oraz sklejono je i ustawiono zgodnie z pierwotnym miejscem i wyglądem. Dokonano także ich konserwacji. Zwieńczeniem było nabożeństwo ekumeniczne, które odbyło się w Dniu Reformacji, 30 listopada 2009 r. Wówczas nastąpiła także uroczystość oddania pod opiekę cmentarza Szkole Podstawowej z Mazowsza.
W 2012 r. uporządkowano i wywieziono wycięte gałęzie.
Zastanawiający jest fakt nieujęcia cmentarza w ewidencji zabytków oraz w studium zagospodarowania przestrzennego gminy Czernikowo, choć w tym samym studium wzmiankowano jego renowację.
Relacje z prac:
Osadnictwo w Liciszewach
Historia
Olęderska osada Liciszewy powstała najprawdopodobniej ok. roku 1775, jak wynika z wizytacji biskupa płockiego. Zostali sprowadzeni na tereny sąsiadujące z Jeziorem Liciszewskim przez ówczesnych właścicieli tych obszarów - Łukowskich, posiadających majątki Działyń i Kijaszkowo. Pomiędzy 1775, a 1781 utworzono cmentarz oraz szkołę-dom modlitwy będącą późniejszym kantoratem parafii Osówka. Do dziś przetrwała dzwonnica bez dzwonu. Zanim powstała parafia ewangelicka w Osówce, chrzty i śluby zawierano w kościele katolickim w Mazowszu.
Spis powszechny z 1921 r. podaje, że we wsi żyło blisko 85% ewangelików. W drugiej połowie lat 30. XX w. swoja siedzibę w Liciszewach miała zorientowana prohitlerowsko Jungdeutsche Partei.
Ludzie
Nazwiska przedwojennych gospodarzy: Barz, Bendlin, Blaschke, Boncher, Bonkowski, Bottker, Budzim, Delau, Derke, Drung, Fink, Flader, Flar, Freimut, Gertz, Hammermeister, Hoffmann, Jabs, Jager, Jakubik, Kannenberg, Klatt, Kliner (nauczyciel), Kopp, Kreusel, Liedtke, Maas, Mantey, Molzahn, Neske, Noske, Neumann, Peters, Reinholz, Roger, Rotzahl, Ruge, Schulz, Stanke, Steinke, Stojke, Utke, Wegner, Westfal, Wiese, Witzke, Wojke, Ziel
W Liciszewach urodził się Otto Somschor (1879-1931), syn tutejszego nauczyciela, przedsiębiorca i poseł na sejm II RP I kadencji (1922-1927) reprezentujący Blok Mniejszości Narodowych.
Bibliografia:
- 3080 Massau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- Biogram Otto Somschora w Internetowym Polskim Słowniku Biograficznym, http://ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/otto-somschor [dostęp: 17.10.2015]
- Cmentarz w Liciszewach na stronie AktywnaWieś, http://www.aktywnawies.pl/cmentarz-ewangelicko-augsburski-w-liciszewach,at110,l1.html [dostęp: 23.01.2015]
- Cmentarz w Liciszewach na stronie UpstramVistula, zdjęcia: Anna Zglińska, 2007. [dostęp: 23.01.2015]
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band II, Wuppertal, 2000, s. 58-62.
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Band III, Wuppertal, 2010, s. 31-34.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miesjca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w. Materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studia Płockie", 1985, t. 13, 275-276.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 63.
- M. Krajewski, W cieniu wojny i okupacji, Ziemia Dobrzyńska w latach 1939-1945, Rypin: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 1995, s. 25.
- P. Marwitz, Stowarzyszenie "CzyżNie" poszukuje wolontariuszy, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 07.09.2009 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090907/TORUN01/259071444 [dostep: 23.01.2015]
- A. Mietz, J. Pakulski, Z. Waszkiewicz, Z dziejów mniejszości wyznaniowych w gminie Czernikowo, Toruń: 1998, s. 257-282.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 62.
- S. Spandowski, Światło pamięci już tu nigdy nie zgaśnie, "Nowości", wyd. internetowe z 02.11.2009 r., http://nowosci.com.pl/153477,Swiatlo-pamieci-juz-tu-nigdy-nie-zgasnie.html [dostęp: 23.01.2015]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 212.
- Wykaz zabytków nieruchomych ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, http://www.powiattorunski.pl/plik,23957,wykaz-1-2-1-pdf.pdf [dostęp: 23.01.2015]
- A. Zglińska, Sprawozdanie z etapu II akcji renowacji cmentarzy ewangelickich w gminie Czernikowo "Tak Trzeba", [w:] Pamiętać czy zapomnieć… Miejsca pamięci we współczesnym dyskursie naukowym pod red. A. Zglińskiej i P. Pranke, Kraków-Toruń-Warszawa, 2011, s. 179-183.
- Zmiana studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Gminy Czernikowo, Czernikowo, 2013, s. 64. [dostep: 24.01.2015]