Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
![zabudowany.png="teren](https://lh6.googleusercontent.com/-cHxv_V_GWWc/Te986zSj-LI/AAAAAAAACCE/SUxAXxr4jhA/s32/zabudowany.png="teren)
Położenie
Cmentarz położony przy szosie w południowej części wsi zaraz za dawną szkołą. Od północy sąsiaduje z terenem gospodarstwa domowego, od południa z leśnym traktem i terenem dawnej szkoły, od zachodu z ulicą, a od wschodu z lasem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej 1865 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Śliwice (od 1887), przedtem Tuchola, na miejscu znajdowała się także mała drewniana kaplica |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,15ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 245/4LP |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VIa |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Ostatni pochówek miał odbyć się w 1939, inne opracowanie mówi nawet o 1916, co wydaje się błędną datą.
Roślinność
| Drzewa | lipa, brzoza, klon… |
| Krzewy | … |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 5 | k. XIX w. - I poł. XX w. | beton, lastryko, cegła | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 11 | k. XIX w. - I poł. XX w. | piaskowiec, beton | |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 15 stanowisk (według relacji H. Kolasińskiego z 2004 ma być 40 nagrobków) | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | pozostałości drewnianej kaplicy były widoczne w latach 60. XX w. |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Marta Bonin, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
Renowacja
Według relacji Henryka Kolasińskiego cmentarz został ogołocony już w latach 50. XX wieku, a ostatniego pochówku dokonano w 1939. Cmentarz został pozbawiony zbytecznej roślinności, uczytelniony poprzez założenie drewnianego ogrodzenia z bramą, a na jego terenie postawiono krzyż. Prace przeprowadzili w 2015 roku uczniowie Technikum Leśnego w Tucholi wspólnie z mieszkańcami i pracownikami Nadleśnictwa Woziwoda, które to jest administratorem terenu.
Osadnictwo w Lipowej
Historia
Najstarsza wzmianka o Lipowej pochodzi z 1781 i dotyczy założonej tu huty szkła działającej ponad 100 lat. W późniejszym czasie założono tu także nadleśnictwo. Jako, że zdecydowana większość zabudowań była drewniana to zmorą miejscowości były częste spalenia. Ostatni raz do poważnych zniszczeń z powodu zaprószenia ognia doszło w 1926. W najbliższej okolicy mamy dwie linie kolejowe. Pierwszą otwarto w 1906 roku, drugą w 1930 (magistrala kolejowa). Na pierwszej linii mamy stację Lipowa Wschodnia, a na drugiej Lipowa Tucholska.
Statystyki z 1868 podają, że 82% mieszkańców było ewangelikami. Szkoła istniała już od przynajmniej 1865. W okresie międzywojennym stała się polską placówką powszechną. Wówczas Lipowa była obszarem dworskim, w skład którego wchodziło łącznie 13 leśnictw i osad leśnych. Spis powszechny z 1921 zanotował zaledwie 7 ewangelików na 420 mieszkańców, a w samej Lipowej 2. Protestanci przypisani byli do parafii ewangelickiej w Śliwicach.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Benz, Born, Fretke, Freymark, Fromming, Gross, Janowski, Kolasiński, Kruger,
Bibliografia:
- 2274 Schlachta, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 504.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 42-43.
- W. Kozłowski, Tucholskie wsie, Tuchola, 2009, s. 236-237.
- D. Rząska-Lis, Zapomniany cmentarz w Lipowej, 2015, http://www.woziwoda.torun.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/zapomniany-cmentarz-w-lipowej#.WVoIr-lpy00
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 62.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 292.
- A. Wirkus, Lipowa: Uporządkowali ewangelicki cmentarz, "Tygodnik Tucholski", wersja internetowa z 08.04.2015, http://tygodnik.pl/pl/11_wiadomosci/4146_lipowa_uporzadkowali_ewangelicki_cmentarz_zdjecia.html
- A. Wirkus, Lipowa: Znów porządkowali cmentarz, "Tygodnik Tucholski", wersja z 15.04.2015, http://tygodnik.pl/pl/11_wiadomosci/4156_lipowa_znow_porzadkowali_cmentarz_zdjecia.html