Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na skraju lasu, niedaleko ul. Spacerowej. Jadąc DK10 w kierunku Pawłówka skręcamy w ul. Spacerową (jak do Agrosieci). Po ok. 290 metrach stajemy i po prawej stronie na skraju lasu widzimy uschnięte drzewo górujące nad mniejszymi drzewami i krzakami. Tam jest cmentarz. Sąsiaduje od północy i zachodu z nieużytkami, a z pozostałych stron z lasem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX wieku |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Łochowo (od 1895), Bydgoszcz (1772-1895) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,11ha |
| Nr działki | 170 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | IV ćw. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | likwidacja, śmieci, zalesienie |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | klon, sosna, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, … |
Brak pomników przyrody. Układ zewnętrzny częściowo czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny. Brak informacji o alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 4 | I poł. XX w. | beton, lastryko | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 3 | I poł. XX w. | lastryko | w tym 1 podstawa pod krzyż |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >10 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Lisim Ogonie
Historia
W skład obecnej wsi Lisi Ogon wchodziło aż 5 dawnych jednostek osadniczych: Chwała Bogu, Nowa Erekcja (Żalsięboże), Gronów (Czersko Kraińskie), Lisiogon i Karolewo. Najstarszymi były Chwała Bogu i Nowa Erekcja przemianowana potem na Żal się Boże, które wymienione zostały w inwentarzu wójtostwa bydgoskiego z 1744. Dla Chwały Bogu w 1750, a dla Nowej Erekcji w 1752 wójt bydgoski Henryk Bruhl założył powtórne kontrakty osadnicze. Na mapie z 1774 na miejscu gdzie istniał późniejszy Lisiogon zaznaczono wieś o nazwie Töflerd. Najprawdopodobniej u jego genezy leżała budowa kanału bydgoskiego. Wbrew temu co piszą w Wikipedii, Lisiogon jest oznaczony na mapie von Schroettera z lat 1796-1802. Wówczas pojawia się po raz pierwszy Karolewo, a nazwa Nowej Erekcji zostaje zmieniona na Żalsięboże choć pierwotne określenie stosowane jest jeszcze w spisie z 1885. O folwarku Gronów, którego właścicielem było miasto Bydgoszcz dowiadujemy się po raz pierwszy ze spisu miejscowości z 1833. Według spisu z 1860 osada Chwała Bogu stworzona jest z 3 folwarków (Chwała Bogu, Karolewo, Gronów), Nowa Erekcja posiada status wsi. W 1892 powstała nowa wieś o nazwie Lisiogon (Fuchsschwanz), utworzona z połączenia Lisiegoogona, Chwały Bogu, Karolewa, Gronowa i Nowej Erekcji. Kolejna zmiana nazwy następuje w 1911 na Steinholz. Z uwagi na to, że Gronów od przynajmniej 1907 jest gospodarstwem liczącym 91 ha to jego właściciel notowany jest w księdze majątków ziemskich. A był nim Georg von Ziehlberg. W 1913 pojawia się jeszcze jeden właściciel Emil Schmidt. Kolejnym musiał być Willi Strempel, który w 1919 odsprzedał majątek Henrykowi Sienkiewiczowi, kuzynowi słynnego pisarza. W okresie międzywojennym Gronów nazywany jest Czerskiem Kraińskim (na Czersko Krajeńskie przemianowany zostanie w 1955). Pomijając okres okupacji ostatnia zmiany nazwy na współczesną Lisi Ogon nastąpiła w 1972.
Do 1895 ewangelicy z Lisiegoogona podlegali pod parafię w Bydgoszczy, a od 1895 przeniesiono ich do nowo utworzonej parafii ewangelickiej w Łochowie. W 1921 ewangelicy liczyli 59% mieszkańców.
Pierwotny Lisiogon rozciągał się wzdłuż ulicy Łowiskowej, Chwała Bogu i Karolewo to zabudowania ulicy Wyczynowej, Gminnej i Polnej, Gronów to sadyba przy Dworskiej, a Nowa Erekcja zlokalizowana była tam gdzie Spacerowa zakręca ku Przyjaznej.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Dolski, Draheim, Fritz, Gollnick, Lambrecht, Liebenau, Pryszka, Schwirtz, Sommerfeld, Ziemke
Księga adresowa Polski z 1928: Anna Brunk (właściciel ziemski, 52ha), Reinhard Schmidt (właściciel ziemski, 100ha), Anna Ziehlberg (właściciel ziemski, 112ha)
Bibliografia:
- 1426 Ossowitz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1878.
- K. Błażejewski, Niemcom zrobiło się żal sprzedanego gospodarstwa. Ich przyszły zięć postanowił usunąć nowych właścicieli, "Express Bydgoski" z 07.11.2015, http://www.expressbydgoski.pl/bydgoszcz/a/niemcom-zrobilo-sie-zal-sprzedanego-gospodarstwa-ich-przyszly-ziec-postanowil-usunac-nowych-wlascicieli,10828562/
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 426, 427.
- Z. Górski, R. Kabaciński, A. Mietz (red.), Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1765. Województwo inowrocławskie, Bydgoszcz, 2011, s. 52.
- Z. Guldon, Opisy starostwa bydgoskiego z lat 1661-1765, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe - źródła do dziejów Bydgoszczy nr2, 1966, s. 40, 45.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 156-157.
- Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 182-183.
- R. Kabaciński, Inwentarze starostwa i wójtostwa bydgoskiego z lat 1753-1766, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, źródła do dziejów Bydgoszczy, nr 9, 1977, s. 22, 66.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1350.
- Lisi Ogon na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Lisi_Ogon
- "Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki", 1892, nr 17, s. 9.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, 1926, s. 4.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Białe Błota, 2016, s. 46.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 312 (Lisi Ogon). (Karolewo, patrz: t. III, s. 850; Chwałaboga i Gronów, patrz: t. I, s. 657;)
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 16, 17.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 9, 10, 11.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 2-3, 4-5.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 205.
- F. Żmudziński, Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772, BTN, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, Seria C, Nr 13, Prace Komisji Historii, t. 9, 1973, s. 107.