Cmentarz ewangelicki - Ludowice

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony przy drodze biegnącej z Orzechówka w stronę Sosnówki. W Ryńsku jadąc drogą wojewódzką nr 551 w kierunku Wąbrzeźna skręcamy w prawo (jest drogowskaz) w ulicę Jaszczurkowców prowadzącą do Ludowic. Po ok. 3 km docieramy do skrzyżowania, na którym skręcamy w prawo i po ok. 580 metrach po lewej stronie mamy cmentarz. Od północy graniczy z nieutwardzoną drogą, od wschodu z gruntem uprawnym, od południa z gospodarstwem domowym, a od zachodu z drogą, którą dojechaliśmy.

Podstawowe informacje

Data założenia	II poł. XIX w. (w 1874 jest)
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Ryńsk (od 1898), Wąbrzeźno (1852-1898), przedtem Golub (1784-1852)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,23 ha
Nr działki	247
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	pocz. XX w.
Istniejąca dokumentacja	APE Malbork, sygn. 9/59/0/1564, Der Begrabnisplatz in Ludowitz [Cmentarz w Ludowicach Ryńskich - sprawy nadzoru sanitarnego, powiat Wąbrzeźno]; 1895-1895
Zagrożenia	śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia	1945?, -

Działka jest nieco większa niż sam cmentarz i wynosi 0,29ha. Z uwagi na statystyki wyznaniowe i brak konkretnych wyliczeń ilości ewangelików w spisach statystycznych z 1871, 1885, 1895, niewykluczone, że do czasu parcelacji w 1886 cmentarz służył katolikom.

Roślinność

Drzewa	jesion, lipa, klon,
Krzewy	lilak, śnieguliczka, fiołek, karagana…
Inne	trawa, pokrzywy, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o istnieniu alei.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	ok. 20	I poł. XX w.	lastryko, beton	w tym destrukty
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	1	I poł. XX w.	żeliwne ogrodzenie, beton	-
Postumenty	TAK	8	I poł. XX w.	lastryko, beton	w tym destrukty, 2 osobno reszta przy mogiłach
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	> 20 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak drugiego ogrodzenia istniejącego w 2003.
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.

Inskrypcje

Brakuje 2 inskrypcji umieszczonych u dołu mogił.

---

Galeria zdjęć

fot. Grzegorz Becmer, 2016

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

---

Renowacja

Nie przeprowadzono. Jeszcze w 2003 istniało drugie ogrodzenie od pola grobowego. Na postumencie z kolumną umieszczono 8 zwrotkę hymnu O Gott, du frommer Gott autorstwa Johanna Herrmanna (1630). Jest to jedna z najpopularniejszych pieśni luterańskich, śpiewana do dziś. Znaczący wymiar jego twórczości nadał Jan Sebastian Bach wykorzystując wiele jego utworów w kantatach. Wspomniany hymn użyty został w BVW 24, 45, 71, 399 i 767. Tekst Boże, wierny Boże albo jak chcą współczesne wydania kancjonałów O Panie, Boże mój ma także znaczenie historyczne, a mianowicie używany był jako pieśń bojowa w czasie wojny trzydziestoletniej przez żołnierzy Fryderyka Wielkiego.

---

Osadnictwo w Ludowicach

Historia

Ludowice powstały w 1766 roku. Wówczas była to nowa kolonia na świeżo wykarczowanym obszarze lasu, która wchodziła w skład klucza ryńskiego. Założono ją w czasie, gdy właścicielami byli Wilxyccy. Potem utworzono tu folwark - jeden z wielu należących do właścicieli majątku Ryńsk. Po sprzedaży majątku Ryńsk wraz z całym kluczem komisji kolonizacyjnej ziemię rozparcelowano (na terenie Ludowic przybywa 15 nowych gospodarstw) i w 1901 z gruntów dawnego folwarku, a także Marianek, Janowa i częściowo folwarku Orzechówko utworzono wieś Ludowice zwaną Ludowitz.
W 1921 roku Ludowice liczyły 65% ewangelików jednak przed parcelacją obszar klucza Ryńskiego był zamieszkany były prawie wyłącznie przez katolików. Skoro cmentarz istniał już przynajmniej w 1874 roku to wydaje się, że raczej służył katolikom, a protestanci zdominowali go później (w 1868 w Ludowicach było 83 katolickich mieszkańców). Ci podlegali pod parafię ewangelicką w Ryńsku, a przedtem pod Kowalewo Pomorskie. Drugi spis powszechny z 1931 wykazuje sporą zmianę, a mianowicie Niemców w Ludowicach jest 37 osób co stanowi niecałe 8% ówczesnych mieszkańców. Szkoła powstała przypuszczalnie na pocz. XX w. i po odzyskaniu niepodległości stała się polską szkołą powszechną.
W 1945 kilkunastu polskich gospodarzy zostało wywiezionych przez NKWD na Syberię.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Dombrowski, Faleński, Gasska, Gawroński, Gollnick, Jaworski, Krause, Laskowski, Lewandowski, Olschewski, Rafalski, Schlagowski, Stahnke, Switajski

Nauczyciele w 1925: Bazyli Kasyna, Rozalia Langowska

W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Rex (właściciel ziemski)

---

Bibliografia:

1. 2779 Briesen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
2. APE Malbork, sygn. 9/59/0/1564 Der Begrabnisplatz in Ludowitz [Cmentarz w Ludowicach Ryńskich - sprawy nadzoru sanitarnego, powiat Wąbrzeźno]; 1895-1895
3. M. Błaszkowski, Kontekst historyczny i kulturowy Johanna Herrmanna, 2010, http://www.marcinblaszkowski.leszno.eu/14,spotkanie-w-rudnej.html
4. B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
5. R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 303-306.
6. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 552-553.
7. B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 300-301.
8. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 208-209.
9. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, 1924, s. 66.
10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1182.
11. H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 370.
12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64.
13. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 470.

---

Lapidaria » powiat wąbrzeski » gmina Ryńsk » Ludowice