Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz polny usytuowany przy ul. Sportowej na zachodnim skraju wsi, przy drodze na wieś Dziedzinek. Będąc przy kościele ruszamy drogą krajową nr 25 w stronę Sępólna Krajeńskiego i po ok. 80 m skręcamy w lewo w ul. Sportową. Po dalszych 400 m. dojeżdżamy do cmentarza będącego po prawej stronie. Od północy i zachodu otacza go pole uprawne, od wschodu składowisko odpadów, a od południa ul. Sportowa.
Podstawowe informacje
| Data założenia | IV ćw. XIX w |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Mąkowarsko (od 1895) Gogolin-Lucim-Sitowiec (1872- 1895), Mąkowarsko pod: Lucim-Sitowiec, Koronowo (1772-1872) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,21ha |
| Nr działki | na terenie 532/1, 533/1, 533/2, 536/112 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | brak |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | dalsze zaśmiecanie, splantowanie |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, ? |
Roślinność
| Drzewa | ? |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | ? |
Brak informacji o alei. Układ cmentarza częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >10 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | ? | - | - | destrukty |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Karolina Falleńczyk, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot.7 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Południowo wschodnia część cmentarza została zajęta przez sąsiadujący skład odpadów. Większość terenu jest mocno zaśmiecona. Według rysu historycznego Mąkowarska cmentarz ewangelicki został całkowicie zniszczony i nie ma po nim śladu.
Osadnictwo w Mąkowarsku
Historia
Protestanci w Mąkowarsku stanowili nieliczną mniejszość. Najwięcej było ich w latach 70. XIX w. gdy stanowili 16% mieszkańców. Jednak stopniowo było ich coraz mniej. W 1921 r. 8%, w 1939 mniej niż 3%. Pierwotnie podlegali zborowi w Koronowie. W 1872 r. wydzielono z niego parafię Gogolin-Lucim-Sitowiec, przy czym Mąkowarsko należało do części Lucim-Sitowiec. Mimo względnie najmniejszej ilości wiernych postanowiono, że właśnie ta miejscowość będzie przyszłym centrum religijnym. W 1895 r. przeniesiono tam władze gminy Lucim-Sitowiec, tym samym zmieniając formalną nazwę parafii na Mąkowarsko. Wówczas istniał już dom modlitwy, którego rozbudowę do stanu kościoła z wieżą ukończono w 1901 r. Stan obiektu i organizacja życia parafialnego zyskała uznanie w oczach wizytatorów dokonujących inspekcji w 1933 r. Chwalono również stan cmentarzy. Po 1945 r. zbór służył jako magazyn GSu aż do 1966 r. gdy rozebrano go, a cegłę z rozbiórki podobno przeznaczono na budowę tysiąclatki. W dawnej pastorówce działało do 1997 r. przedszkole.
Ludzie
Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Adrian, Balser, Baranowski, Bleck, Bonkowski, Buczkowski, Chmarzyński, Czabelski, Czeszewski, Danrose, Dinarkowski, Domeck, Drojnia, Dymarkowski, Fuhrmann, Grohl, Holka, Jaworski, Juhlke, Kaczmarzewski, Kentzer, Klaczynski, Klatecki, Konarski, Kopischke, Krajecki, Krasinski, Kubacki, Kujawa, Lange, Lemanski, Lipski, Lobodzinski, Maciejewski, Madlach, Matz, Michalski, Mleczak, Mrozinski, Mulcan, Mydlach, Muller, Neumann, Nietka, Nowakowski, Pacek, Pankanin, Partyka, Pociot, Polasik, Raddatz, Roszczynalski, Rosinski, Rybarczyk, Rybka, Schmidt, Siekierski, Smiegel, Sorgatz, Sprengel, Stasiewski, Steinkraus, Stenzel, Strehlau, Sudek, Szabelski, Szczepański, Szramkowski, Tesmer, Thomaschewski, Toyza, Urbanowski, Wardziński, Wegner, Weilandt, Weinert, Weyna, Wierschutzki, Wiese, Witucki, Wulf, Zabel, Zajakala, Zoldowicz
Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Barlik (właściciel ziemski), Brycki (gościniec), Byliński (właściciel ziemski), Dewałt (piekarz), Domek (kołodziej), Kencer (właściciel ziemski), Lange (właściciel ziemski), mateja (rzeźnik), Mroziński (właściciel ziemski), Muller (właściciel ziemski), Packa (kołodziej), Parkomin (cieśla), Rybarczyk (krawiec), Rybka (właściciel ziemski), Ryterska (akuszerka), Sikora (murarz), Spojda (handel bydłem), Szews (właściciel ziemski), Szmyt (właściciel ziemski), Śliwiński (rzeźnik, karczma), Weinert (właściciel ziemski), Szramkowski (szewc), Zgojewski (murarz)
Spis posiadaczy ziemskich pow. 20 ha. z 1939 r.: Barlik, Brycki, Domek, Erdmnann, Kentzer, Lange, Mroziński, Muller, Muzioł, Myśliwiec, Rybka, Szews, Szmyt, Weinert,
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Bast (hotel, sklep), Borucki (rzeźnik), Bratz (rzeźnik), Brycki (sklep), Dewald (piekarz), Kotas (kołodziej), Kwiatkowski (fryzjer), Raguschke (kowal), Osowski (krawiec), Szramkowski (szewc), Witt (krawiec), Wojtalewicz (kołodziej), Zigtak (szewc)
Bibliografia:
- 2572 Waldau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 120.
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 368-369.
- J. Kuffel, Historia Mąkowarska, http://makowarsko-parafia.pl/viewpage.php?page_id=409 [dostęp: 27.07.2015]
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1358.
- A. Lattermann, Einfuehrung in die deutsche Sippenforschung in Polen und dem preussischen Osten. Poznań: Historische Geselschaft fuer Polen, 1938, s. 82.
- Plan Rozwoju Miejscowości Mąkowarsko, 2007, http://www.bip.koronowo.pl/?app=uchwaly&nid=1625 [dostęp: 27.07.2015]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 4.
- Statistische Nachweisungen betreffend die im Jahre 1895 unter Mitwirkung der Staatsbaubeamten vollendeten Hochbauten, "Zeitschrift fur Bauwesen", 1897, Bd 47, Beilage 3, s. 68-69, http://opus.kobv.de/zlb/volltexte/2010/9040/pdf/ZfB_1897_10-12_Beilage_3.pdf [dostęp: 27.07.2015]
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Koronowo. Cz. I. uwarunkowania rozwoju, Koronowo, 2009, s. 53, http://www.bip.koronowo.pl/?app=uchwaly&nid=3751&y=2009 [dostęp: 15.06.2015]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VI, s. 218.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 92-93.
- Zasób Kirchliches Archivzentrum Berlin, http://kab.scopearchiv.ch/detail.aspx?ID=216025 [dostęp: 26.07.2015]