Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy ulicy Toruńskiej 62 tuż obok szkoły podstawowej, dawnej szkoły ewangelickiej. Od północy sąsiaduje z cmentarzem rzymskokatolickim, od południa z ulicą Toruńską i terenem szkoły, od wschodu ze szkołą, od zachodu z gospodarstwem domowym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | III ćw. XIX w. (1868) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Podgórz (od 1893), przedtem Toruń (Stare Miasto); w Wielkiej Nieszawce znajdowała się szkoła służąca za dom modlitwy |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,47ha |
| Nr działki | 163 |
| Kształt | wielokąt nieforemny |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, ARK, sygn. 1917 Der evangelische Begräbnisplatz zu Kostbar Band 1, 1883-1906; Karta cmentarza, oprac. H. Grecki, 1994 |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | UPAMIĘTNIENIE SYMBOLICZNE, typ IIa |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, 1994 |
Najwcześniejsze informacje o cmentarzu w Małej Nieszawce (a właściwie w Koziborze) znajdziemy w archiwaliach dot. cmentarza protestanckiego w Wielkiej Nieszawce. W piśmie do starosty toruńskiego z 1868 właściciel Młyna Dulewskiego pisze o pierwszych pochówkach na tym cmentarzu. W 1880 został on powiększony - miejscowy nauczyciel przeznaczył na to część swojej ziemi.
Roślinność
| Drzewa | dąb, kasztanowiec, jesion, klon |
| Krzewy | lilak |
| Inne |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Starodrzew częściowo zachowany. Pierwotna aleja wiodła tak jak dzisiejsza betonowa.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 1 | I poł. XX w | beton | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 1 | I poł. XX w | lastryko | - |
| Mogiły ziemne | ? | ? | ? | ? | - |
| Pola grobowe | TAK | 3 | k. XIX - p. XX w. | żeliwo | 2 posiadaja ogrodzenie, 1 tylko słupki fundamentowe |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 1 | k. XIX - p. XX w. | ? | podstawa od uciętego krzyża |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | I poł. XX w | beton. lastryko | przeniesione 3 obmurówki |
| RAZEM | 6 stanowisk (+3) | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2018
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2013
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
fot. R. Patorski, 1994 (z karty cmentarza)
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
Renowacja
Nie przeprowadzono z powodu usunięcia większości nagrobków. W latach 1989-1993 wybudowano na terenie cmentarza kaplicę rzymskokatolicką pw. Maryi Wspomożycielki Wiernych, będącą kościołem pomocniczym dla parafii rzymskokatolickiej pw. NSPJ w Małej Nieszawce. Według niepotwierdzonych informacji decyzję o założeniu cmentarza podjęto w 1991 roku. Na jego miejsce wybrano teren leżący na północ od skraju cmentarza ewangelickiego.
Ostatnie nagrobki likwidowano w 1994. W północno zachodniej części cmentarza ewangelickiego zachowało się 5 nagrobków, znajdują się tam także pozostałości po wyciągniętych obmurówkach. Kilka metrów na północ od tego miejsca, prawie przy nowych nagrobkach znajduje się jeszcze jedno stare obmurowanie.
Z inicjatywy sołtys Małej Nieszawki, Brygidy Czapiewskiej wystawiono w 2017 kamień pamiątkowy. Ponadto pani sołtys jest opiekunką zachowanych pól grobowych z ogrodzeniami.
Osadnictwo w Małej Nieszawce
Historia
Dzisiejsza Mała Nieszawka składa się z kilku wcześniejszych jednostek osadniczych: Małej Nieszawki, Koziboru, Duliniewa i części Górnej Nieszawki. Teren, na którym znajduje się cmentarz to dawny Kozibór. Tutejszym olędrom nadano wilkierz w 1729 wzorowany na wcześniejszych wilkierzach Małej i Wielkiej Nieszawki. Początki osadnictwa olęderskiego w tym rejonie sięga 1600 roku, a początki osadnictwa związanego z Zakonem Krzyżackim roku 1230. Sam Kozibór był krzyżacką wsią czynszową znaną już w 1364. Szerzej patrz: cmentarz menonicko-ewangelicki w Wielkiej Nieszawce.
Tutejsi menonici podlegali pod zbór w Wielkiej Nieszawce, ewangelicy pod parafię ewangelicką w Podgórzu jednak w Wielkiej Nieszawce znajdowała się szkoła ewangelicka z salą do modlitwy.
W okresie międzywojennym Kozibór stał się częścią wsi Mała Nieszawka. Według spisu powszechnego z 1921 odsetek ewangelików wynosił (dla Małej Nieszawki) 41%.
Ludzie (Kozibór)
Księga adresowa z 1897: Bartel, Janz, Knopf, Leu, Neumann, Pansegrau, Rahn, Ristau, Sodtke
Księga adresowa z 1912: Bartel, Deck, Farchmin, Gunter, Jacob, Janz, Kloss (nauczyciel), Lack (kowal), Leichnitzz, Leu, Pansegrau (karczma), Poschadel, Rahn, Ristau, Subinski (stelmach), Uthke, Zacharias (właściciel młyna)
Lista strat z I wojny światowej: Bartel, Fagin, Jabs, Pansegrau, Prochnow, Rosenfeld, Wartmann
Bibliografia:
- 3078 Podgorz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909.
- APE Malbork, ARK, sygn. 1917 Der evangelische Begräbnisplatz zu Kostbar Band 1, 1883-1906.
- APT, AWPT, sygn. 547.
- P. Birecki, Gmina Wielka Nieszawka. Szkice z dziejów, 2010, s. 91,92, 223-226.
- Adressbuch der Stadt Thorn, Podgórz u. Mocker sowie des Landkreises Thorn fur das Jahr 1897, 1897, s. 178-179.
- Z. Guldon, R. Guldon, Osadnictwo województwa inowrocławskiego w latach 1775-1789, “Ziemia Kujawska” 1981, t. 6, s. 107, 108, 109.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 321-322.
- Karta cmentarza, oprac. H. Grecki, 1994
- P. Klassen, Menonici w Polsce i Prusach w XVI-XIX w, 2017, s. 138-139.
- Księga adresowa Polski, 1928, s. 1185, 1190, 1240.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 57, 58.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 126.
- M. Targowski, Menonici w okolicach Torunia [w:] Toruń: miasto wielu wyzwań, 2017, s. 113-128.