Cmentarz ewangelicki - Małe Czyste

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w polu, ok. 150 m. od drogi biegnącej przez wieś. Jadąc drogą krajową nr 91 z Torunia w stronę Chełmna mijamy Jeleniec i dojeżdżamy do skrzyżowania z droga prowadzącą na Wielkie czyste albo na Cepno. Skręcamy w lewo w stronę Wielkiego Czystego. Tam mijamy cmentarz, kościół i dojeżdżamy do skrzyżowania z krzyżem przydrożnym gdzie skręcamy w prawo i jedziemy prosto ok. 1,4 km. Po minięciu domu nr 31 i charakterystycznych garaży w dawnej ceglanej stodole widzimy po lewej w polu cmentarz. Ze wszystkich stron sąsiaduje z polem uprawnym.

Podstawowe informacje

Data założenia	I poł. XIX
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Chełmno (od 1772)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,40 ha
Nr działki	38/9
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1866
Istniejąca dokumentacja
Zagrożenia	śmieci, likwidacja cmentarza
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

Roślinność

Drzewa	…
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	barwinek, trawa

Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o istnieniu alei.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	2	1866, 1868	piaskowiec	-
Mogiły obmurowane	TAK	>40	k. XIX w. - I poł. XX w.	lastryko, beton
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	>5	k. XIX w. - I poł. XX w.	piaskowiec, lastryko, beton	przy mogiłach i wolnostojące, m. in.: "dąbek", 2 podstawy po krzyżach
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	>40 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych. Układ cmentarza częściowo czytelny.

Inskrypcje - fot. Kornel Pleskot, 2015;

Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2015

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

Renowacja

Nie przeprowadzono.

Osadnictwo w Małym Czystem

Historia

Małe czyste to miejscowość o bardzo starym rodowodzie. Pierwsza wzmianka pojawia się już w 1246 roku. Dowiadujemy się, że wówczas jest to posiadłość rycerska, która zostaje zapisana na własność Cysterkom, a tym samym staje się własnością zakonną. Wówczas nie ma jeszcze podziału na część wielką i małą. O Małym Czystem informują nas dane z lat 1414-1424, o tym że folwarki Cysterek w części małej i wielkiej nie składają daniny biskupowi chełmińskiemu. W XVI w. wieś stała się własnością Benedyktynek z Chełmna. Kolejna zmiana nastąpiła po I zaborze pruskim gdy mienie klasztorne podlegało sekularyzacji i automatycznie stawało się własnością króla pruskiego. Oznaczało to napływ kolonistów niemieckich. Pierwsi osadnicy przybyli w 1782 roku. Według planów miano osiedlić 50 rodzin. Wybudowano 20 domów dla 40 rodzin, a resztę zakwaterowano w folwarku. Nie podano dokładnego miejsca pochodzenia kolonistów. Nazwę na reinau zniemczono w 1908 roku.
W latach 80. XIX ewangelicy stanowili 89% mieszkańców wsi, w 1921 r. 47%. Posiadali własną szkołę ewangelicką i podlegali parafii ewangelickiej w Chełmnie. Niestety w historii lokalnych stosunków polsko-niemieckich mamy wydarzenie tragiczne. Otóż miejscowi Niemcy zrzeszeni w Selbschutzu dokonali zbrodni poprzez masowe egzekucje Polaków zamieszkujących ziemię chełmińską (w tym 21 rolników z Małego Czystego). Rozstrzeliwań dokonywano w nieczynnej piaskowni w pobliżu Małego Czystego, w 1939.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Behrendt, Bettinger, Biswanger, Bitzner, Blum, Bodammer, Bonig, Frey, Friedrich, Fuchs, Herrmann, Knodel, Kordowski, Koschmal, Kowalski, Kunzle, Lube, Oesterle, Poczwardowski, Reile, Reiss, Roth, Schiedel, Schlee, Schwenk, Schafer, Sierotzki, Sochacki, Strobel, Urbański

Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Boehlke (właściciel ziemski), Górski (kowal), Greiser (kowal), Herrmann (wiatrak), Kunzle (właściciel ziemski), Manhold (zajazd), Nowaczkiewicz (krawiec), Patzak (bednarz), Reihs (właściciel ziemski), Rudolf (zajazd, handel zbożem), Schattschneider (wiatrak), Schmidt (wiatrak), Schulze (stolarz), Sierocki (kołodziej), Sitek (kołodziej), Stępski (wiatrak), Strubing (właściciel ziemski), Szymański (wiatrak), Ulmer (kołodziej), Ziółkowski (szewc)

Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Greiser (kowal), Manhold (zajazd), Schlee (stolarz), Weckmuller (siodlarz),

Inne (z 1922): Fritz (członek rady kościelnej), Herrmann (właścicielka wiatraka), Intek (sołtys), Potyrała (rolnik, właściciel wiatraka), Reiss (członek rady kościelnej)

Bibliografia:

2676 Culm, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906.
M. Beheim-Schwarzbach, Hohernzollernsche Colonisationen. In Beitrag zu der Geschichte des preußischen Staates und der Colonisation des östlichen Deutschlands, Leipzig : Duncker & Humblot, 1874, s. 615.
M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 72, 316-317,.
Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 135.
J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 19, 108, 109, 149, 172.
Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stolno na lata 2014 - 2017, Stolno, 2014, s. 12, 34, 59.
A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 475-476.
Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1185.
Małe Czyste w internetowym Słowniku Historyczno-geograficznym Ziem Polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1246&q=czyste&d=0&t=0
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 8.
Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stolno, Stolno, 2009, s. 41, 42, 47.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 885.
K. Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacya rolna na ziemiach polskich. T.2, Poznań, 1915, s. 18, 336.

Lapidaria » powiat chełmiński » gmina Stolno » Małe Czyste

cmentarz ewangelicki male_czyste

wersja strony: 6, ostatnia edycja: 03 Mar 2016 10:46

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego