Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony nad Trynką na miejskich terenach zielonych, przy ul. Za Basenem. Kierujemy się ulicą Kruszelnickiego, którą wchodzimy na kłądkę nad Trynką, a następnie skręcamy w prawo w ulicę Za Basenem (trakt wzdłuż rzeczki). Po niecałych 80 metrach, po lewej stronie widzimy charakterystycznie szpalery drzew wyznaczające teren cmentarza. Od północy graniczy z traktem i Trynką, od wschodu i zachodu z terenem zielonym, a od południa z terenem zabudowanym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Grudziądz |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,08 ha* |
| Nr działki | 100 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | - |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
| Stan zachowania | LIKWIDACJA NAGROBKÓW BEZ ZMIANY FUNKCJI MIEJSCA* *, TYP Ib |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1920***, ? |
[*] - według danych z opracowania o grudziądzkich cmentarzach jego powierzchnia wynosiła 0,15 ha w 1925 (skąd te dane?)
[* *] - na zdjęciach widzimy, że część nagrobków mogła zostać jedynie przysypana ziemią.
[***] - podobno ostatnie pochówki miały miejsce w okresie I wojny światowej
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, kasztanowiec, … |
| Krzewy | … |
| Inne | trawa |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny cmentarza czytelny, ukłąd wewnętrzny nieznany z powodu usunięcia nagrobków.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 1 | ? | beton | przysypany ziemią |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >1 stanowisko | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Magdakena Możdzyńska, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Podobno ostatnie pochówki miały miejsce w okresie I wojny światowej. Według opracowania z 1993 roku cmentarz był prawie dwukrotnie większy. Likwidacja nagrobków odbyła się po 1945 roku. Według niepotwierdzonych informacji częściowo zlikwidowano je w latach 60. XX w. Resztki były widoczne jeszcze w latach 90. XX w. Nowych nasadzeń i wyrównanie terenu dokonano przy okazji rewitalizacji terenów zielonych w 2008.
Osadnictwo w Małym Kuntersztynie
Historia
Najstarsza wzmianka o Kuntersztynie zwanym wtedy Kontersztein pochodzi z 1633. Lustracja królewszczyzn z 1664 wspomina nazwę Konterstein jako nowe nazwisko niejakiego Kamienieckiego lub jako nazwę terenu przez niego dzierżawionego 4 włóki i 8,5 morgi, a leżącego w granicach olęderskiej wsi Tuszewo. Według wizytacji Strzesza z 1667 miejscowość leżała w granicach parafii grudziądzkiej. Nie wiadomo kiedy doszło do podziału Kuntersztyna na Wielki Kuntersztyn (wieś olęderska należąca do starostwa grudziadzkiego) i Mały Kuntersztyn (majątek starostwa grudziądzkiego wydawany w dzierżawę). Być może stało się to w 1748, gdy podpisano kontrakt olęderski na 40 lat z 9 gospodarzami wydzierżawiając im powierzchnię zwaną Wielkim Kuntersztynem. Gwoli ścisłości pierwszy znany kontrakt z olędrami z Kuntersztyna podpisano w 1712 na 50 lat. W 1789 wieś liczyła 11 dymów. Uwłaszczenie przeprowadzono w 1833. Tuż przed przyłączeniem do Grudziądza wieś liczyła 1914 osób (w 1895), z czego 1601 stanowili żołnierze, ewangelicy stanowili 72%. Wielki Kuntersztyn został włączony do Grudziądza na pocz. XX w.
Z kolei Mały Kuntersztyn, majątek, wydzierżawiono w 1764 małżeństwu Żydowicz (podstarosta) na 40 lat. Ci stopniowo sprzedawali teren inspektorowi grudziądzkiej twierdzy, Meyerowi, który pierwszą włókę nabył w 1776. Na niej wybudował folwark. Kolejne części nabywał w 1781, 1782 i 1789. Wdowa po Meyerze wyszła za mąż za kapitana von Klinggraffa, który stał się nowy właścicielem. Według Goldbecka miejscowość miała w 1789 2 dymy. W 1799 sprzedał posiadłość małżeństwu Schiemann (mąż prowadził gościniec). Za ich czasów utworzono oranżerię. W 1810 roku właścicielem został Franciszek Charles de Beaulier. Rodzina kupiła browar w 1851 i włączyła do swoich dóbr ziemskich. Od tego momentu browar nosił nazwę "Kuntersztyn". Posiadali także gorzelnię i cegielnię. Od lat 70. XIX wieku do przynajmniej 1909 właścicielką majątku pozostawała wdowa Louise. Na co dzień przebywała we dworze w Wielkim Tarpnie, a folwark Mały Kuntersztyn posiadał administratora. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę majątek został przejęty przez Skarb Państwa.
W 1895 żyło tu 671 osób, z czego 488 stanowili wojskowi. Ponad 71% było ewangelikami. Część Małego Kuntersztyna włączono do Grudziądza w 1900, dalsze wchłonięcie miało miejsce po 1920.
Szkoła dla Dużego i Małego Kuntersztyna znajdowała się w Tuszewie. Oby dwie miejscowości podlegały pod parafię ewangelicką w Grudziądzu.
Ludzie
Nazwiska z kontraktu z 1748: Christian Zemke, Piotr Kremin, Jan Grunt, Krystyan Wollert, Jakub Herber, Eliasz Barg, Piotr Kerber, Jan Richert, Jan Bara
Lista strat w I wojnie światowej: Behnke, Blum, Blasing, Borchert, Choinowski, Doehn, Dombrowski, Ewald, Gurk, Hanke, Hein, Heldt, Janke, Jankowski, Karpinski, Kasten, Kettke, Nehring, Norenberg, Peris, Robanski, Scharmach, Schoen, Schumacher, Schonfeld, Sickau, Stapanski, Theil, Urbanski, Wick, Wisniewski
Bibliografia:
- 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909.
- E. Brzostowski, E. Chmielewski, Cmentarze grudziądzkie, 1993, s. 5.
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 134-135.
- X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 179-180.
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, 1895, s. 124-125, 130-131.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 37, 104.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 20-21.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479.
- Informacje od Pani Magdaleny Możdżewskiej.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 22-23.
- Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, Toruń, 1923, s. 176-177.
- A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 83.
- Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 188.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 22.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 882.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 104-105.
- A. Wolnikowski, A. Tomaczak, Inwentarz starostwa grudziądzkiego z r. 1739, Grudziądz 1963, s. 56-57.