Cmentarz ewangelicki - Mały Kuntersztyn

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

kXYiYCjJodVBnS6XcuVC3-hxhfuEvzLgRC-lqOAjHgmZpVbhCtubbdoJeEXup00ZySgs7CxMJes_HahKAF8=w320

Opis cmentarza

las.png
Położenie

Cmentarz położony nad Trynką na miejskich terenach zielonych, przy ul. Za Basenem. Kierujemy się ulicą Kruszelnickiego, którą wchodzimy na kłądkę nad Trynką, a następnie skręcamy w prawo w ulicę Za Basenem (trakt wzdłuż rzeczki). Po niecałych 80 metrach, po lewej stronie widzimy charakterystycznie szpalery drzew wyznaczające teren cmentarza. Od północy graniczy z traktem i Trynką, od wschodu i zachodu z terenem zielonym, a od południa z terenem zabudowanym.

Podstawowe informacje
Data założenia I poł. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Grudziądz
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,08 ha*
Nr działki 100
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek -
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania LIKWIDACJA NAGROBKÓW BEZ ZMIANY FUNKCJI MIEJSCA* *, TYP Ib
Data zamknięcia, likwidacji 1920***, ?

[*] - według danych z opracowania o grudziądzkich cmentarzach jego powierzchnia wynosiła 0,15 ha w 1925 (skąd te dane?)
[* *] - na zdjęciach widzimy, że część nagrobków mogła zostać jedynie przysypana ziemią.
[***] - podobno ostatnie pochówki miały miejsce w okresie I wojny światowej

Roślinność
Drzewa dąb, klon, kasztanowiec, …
Krzewy
Inne trawa

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny cmentarza czytelny, ukłąd wewnętrzny nieznany z powodu usunięcia nagrobków.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mogiły obmurowane TAK 1 ? beton przysypany ziemią
Mogiły obmurowane z postumentem NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM >1 stanowisko
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Nie znaleziono.


Galeria zdjęć

fot. Magdakena Możdzyńska, 2017

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6

Renowacja

Nie przeprowadzono. Podobno ostatnie pochówki miały miejsce w okresie I wojny światowej. Według opracowania z 1993 roku cmentarz był prawie dwukrotnie większy. Likwidacja nagrobków odbyła się po 1945 roku. Według niepotwierdzonych informacji częściowo zlikwidowano je w latach 60. XX w. Resztki były widoczne jeszcze w latach 90. XX w. Nowych nasadzeń i wyrównanie terenu dokonano przy okazji rewitalizacji terenów zielonych w 2008.


Osadnictwo w Małym Kuntersztynie

Historia

Najstarsza wzmianka o Kuntersztynie zwanym wtedy Kontersztein pochodzi z 1633. Lustracja królewszczyzn z 1664 wspomina nazwę Konterstein jako nowe nazwisko niejakiego Kamienieckiego lub jako nazwę terenu przez niego dzierżawionego 4 włóki i 8,5 morgi, a leżącego w granicach olęderskiej wsi Tuszewo. Według wizytacji Strzesza z 1667 miejscowość leżała w granicach parafii grudziądzkiej. Nie wiadomo kiedy doszło do podziału Kuntersztyna na Wielki Kuntersztyn (wieś olęderska należąca do starostwa grudziadzkiego) i Mały Kuntersztyn (majątek starostwa grudziądzkiego wydawany w dzierżawę). Być może stało się to w 1748, gdy podpisano kontrakt olęderski na 40 lat z 9 gospodarzami wydzierżawiając im powierzchnię zwaną Wielkim Kuntersztynem. Gwoli ścisłości pierwszy znany kontrakt z olędrami z Kuntersztyna podpisano w 1712 na 50 lat. W 1789 wieś liczyła 11 dymów. Uwłaszczenie przeprowadzono w 1833. Tuż przed przyłączeniem do Grudziądza wieś liczyła 1914 osób (w 1895), z czego 1601 stanowili żołnierze, ewangelicy stanowili 72%. Wielki Kuntersztyn został włączony do Grudziądza na pocz. XX w.
Z kolei Mały Kuntersztyn, majątek, wydzierżawiono w 1764 małżeństwu Żydowicz (podstarosta) na 40 lat. Ci stopniowo sprzedawali teren inspektorowi grudziądzkiej twierdzy, Meyerowi, który pierwszą włókę nabył w 1776. Na niej wybudował folwark. Kolejne części nabywał w 1781, 1782 i 1789. Wdowa po Meyerze wyszła za mąż za kapitana von Klinggraffa, który stał się nowy właścicielem. Według Goldbecka miejscowość miała w 1789 2 dymy. W 1799 sprzedał posiadłość małżeństwu Schiemann (mąż prowadził gościniec). Za ich czasów utworzono oranżerię. W 1810 roku właścicielem został Franciszek Charles de Beaulier. Rodzina kupiła browar w 1851 i włączyła do swoich dóbr ziemskich. Od tego momentu browar nosił nazwę "Kuntersztyn". Posiadali także gorzelnię i cegielnię. Od lat 70. XIX wieku do przynajmniej 1909 właścicielką majątku pozostawała wdowa Louise. Na co dzień przebywała we dworze w Wielkim Tarpnie, a folwark Mały Kuntersztyn posiadał administratora. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę majątek został przejęty przez Skarb Państwa.
W 1895 żyło tu 671 osób, z czego 488 stanowili wojskowi. Ponad 71% było ewangelikami. Część Małego Kuntersztyna włączono do Grudziądza w 1900, dalsze wchłonięcie miało miejsce po 1920.
Szkoła dla Dużego i Małego Kuntersztyna znajdowała się w Tuszewie. Oby dwie miejscowości podlegały pod parafię ewangelicką w Grudziądzu.

Ludzie

Nazwiska z kontraktu z 1748: Christian Zemke, Piotr Kremin, Jan Grunt, Krystyan Wollert, Jakub Herber, Eliasz Barg, Piotr Kerber, Jan Richert, Jan Bara

Lista strat w I wojnie światowej: Behnke, Blum, Blasing, Borchert, Choinowski, Doehn, Dombrowski, Ewald, Gurk, Hanke, Hein, Heldt, Janke, Jankowski, Karpinski, Kasten, Kettke, Nehring, Norenberg, Peris, Robanski, Scharmach, Schoen, Schumacher, Schonfeld, Sickau, Stapanski, Theil, Urbanski, Wick, Wisniewski


Bibliografia:

  1. 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909. comp.jpg
  2. E. Brzostowski, E. Chmielewski, Cmentarze grudziądzkie, 1993, s. 5.
  3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 134-135. comp.jpg
  4. X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 179-180. comp.jpg
  5. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, 1895, s. 124-125, 130-131. comp.jpg
  6. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 37, 104. comp.jpg
  7. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 20-21. comp.jpg
  8. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479. comp.jpg
  9. Informacje od Pani Magdaleny Możdżewskiej.
  10. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 22-23. comp.jpg
  11. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, Toruń, 1923, s. 176-177. comp.jpg
  12. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 83. comp.jpg
  13. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 188. comp.jpg
  14. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 22. comp.jpg
  15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IV, s. 882. comp.jpg
  16. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 104-105. comp.jpg
  17. A. Wolnikowski, A. Tomaczak, Inwentarz starostwa grudziądzkiego z r. 1739, Grudziądz 1963, s. 56-57.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License