Cmentarz ewangelicki - Mniszek (Rudnik)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

V-nB86CXjtWdwu05OUBTfNJz3CsXqNMvmQolwYkC5G1CA6FZuqBcXbze4v7pW0KOWYh7xfIsMH-qXCgy7pY=w320

Opis cmentarza

las.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie zalesionym, przy ul. Wojciecha Kossaka, ok. 400 metrów na wschód za rzeką Rudniczanką. Od północy, wschodu i zachodu graniczy z lasem, a od południa z ul. W. Kossaka

Podstawowe informacje
Data założenia XVIII w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Piaski-Rudnik (od 1893), przedtem Grudziądz
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,28 ha
Nr działki 6
Kształt czworokąt zbliżony do trapezu
Najstarszy zachowany nagrobek k. XIX w.
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania zły, TYP III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa dąb, klon, sosna, akacja…
Krzewy lilak, gr ochodrzew, …
Inne trawa, pokrzywa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mogiły obmurowane TAK ? k. XIX - I poł. XX w. beton, lastryko
Mogiły obmurowane z postumentem TAK ? I poł XX w. beton, piaskowiec?
Mogiły ziemne NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Postumenty TAK 1 1894 beton -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM >20 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Michał Dzięcielewski, 2017


Galeria zdjęć

fot. Michał Dzięcielewski, 2017

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

Renowacja

Nie przeprowadzono. W 2013 więźniowie z miejscowego zakładu karnego dokonali prac porządkowych na terenie cmentarza.


Osadnictwo w Rudniku

Historia

Pierwsze pisemne wzmianki o Rudniku, jako miejscu zamieszkiwania rybaków łowiących w pobliskim jeziorze, pochodzą z 1573 roku. Oczywiście zasiedlenie tego terenu sięga przynajmniej wczesnego średniowiecza, gdy znajdywano tu rudę darniową. Stąd nazwa wsi. Lustracja królewszczyzn z 1664 stwierdza, że osada została opuszczona. Powtórny raz do zasiedlenia doszło w 1681, gdy starosta grudziądzki Marcin Borowski zawarł kontrakt typu emfiteutycznego na 40 lat z nowymi osadnikami, olędrami. Kolejny kontrakt zawarł starosta Jan Szembek w 1721 na dalsze 40 lat. Z jego treści wiemy, że tutejsi olędrzy posiadali wilkierz zatwierdzony przez starostę. Wbrew temu co pisze M. Skiwska nie mamy wystarczających dowodów, że we wsi żyli menonici. Nie wspominają o tym ani Hans Wiebe, ani też materiały Adalberta Goertza (zrobione na podstawie archiwaliów). W 1759 sukiennicy grudziądzcy wybudowali w Rudniku folusz. Kolejny kontrakt z 1765 wymienia 13 gospodarzy tzw. gburów, którzy zostali uwłaszczeni w 1833. Dwa lata później, w 1835, folusz przeszedł w ręce prywatne. W 1911 powstała tu odlewnia i emaliernia "Herzfeld Victorius", w czasie okupacji "Junkers u. Ruh", po 1945 Pomorska Odlewnia i Emaliernia, a od 1992 Hydro Vacum.
Statystyki z drugiej połowy XIX i początku XX wieku stwierdzają, że ponad 90% mieszkańców stanowili ewangelicy. W 1868 - 97%, w 1910 - 92%. Istniała też szkoła. Protestanci uczęszczali do kościoła ewangelickiego w Grudziądzu, a od 1893 do parafii Piaski-Rudnik. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę ilość ewangelików zaczęła spadać. W 1921 wynosiła 59%.
Ostatecznie Rudnik w 1954 znalazł się w granicach Grudziądza, a osiedle przybrało nazwę Mniszek.

Ludzie

Nazwiska z kontraktu z 1721: Piotr Macz (sołtys), Marcin Bork, Christian Steinke i in.

Gospodarze z 1765: Berent, Bohl, Garnbach, Gehrmann, Hartke, Hartmann, Janke, Kremin, Krueger, Mager, Stockmann, Thiel, Zube

Kataster fryderycjański 1772/73: Baarcke, Barske, Berendt, J. Bohl, P. Bohl, Borck, Dirks, Freitag, Gruhst, Kasper, Kerwer, Kremien, Kruger, Mau, Nubscke, Persky, Pometzky, Reincke, Rodsken, Schmidt, J. Schwidewsky, M. Schwidewsky, Sockcetzky, Stralau, Strelau, Sunck, Tied, Wildner, Will, Wollenschlager, Wutske, Zube

Lista strat w I wojnie światowej: Bahr, Bank, Barke, Barknowitz, Blum, Busch, Chust, Dommer, Floting, Golinski, Gruhl, Hass, Hein, Holz, Janke, Kanehl, Kaschewski, Kiepke, Krahn, Krause, Kuhn, Lidtkowski, Mundt, Neumann, Pobanz, Rietz, Ruschke, Schroter, Slottke, Splitt, Stutzke, Subkowski, Templin, Waschke, Wichert, Willmann, Wolfram, Waschke, Zarling

Kalendarz nauczycielski z 1925: Antoni Kos, Bolesław Kobus, Jan Muller

Księga adresowa z 1928: Hartwiger (handel bławatami), Hoheizel (karczma), Krahn (właściciel ziemski, 236ha), Mądzielewski (artykuły spożywcze), Rotke (ślusarz), Siemiński (rzeźnik),

Księga adresowa z 1941: Berta Barknowitz (krawcowa), Emilie Harbwecker (krawcowa), Junkers und Ruh (odlewnia żelaza i wyrobów z emalii), Bruno Kneiphoff (gościniec), Edward Schamlewski (szewc), Johann Schuh (sklep),


Bibliografia:

  1. 2578 Graudenz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909. comp.jpg
  2. E. Brzostowski, E. Chmielewski, Cmentarze grudziądzkie, 1993, s. 6.
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 138. comp.jpg
  4. X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 286-287. comp.jpg
  5. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, 1912, s. 26-27. comp.jpg
  6. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 191. comp.jpg
  7. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479. comp.jpg
  8. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 26-27. comp.jpg
  9. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 38. comp.jpg
  10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1207. comp.jpg
  11. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 84. comp.jpg
  12. M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 26, 27, 30, 35, 86, 90.
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 21. comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 934. comp.jpg
  15. E. Wiśniewski, Historia osiedla Mniszek-Rudnik, "Biuletyn KMDG", nr 6/2006, wyd. online: http://www.kmdg1986.republika.pl/80%20Rudnik%20Mniszek%20.htm
  16. A. Wolnikowski, A. Tomaczak, Inwentarz starostwa grudziądzkiego z r. 1739, Grudziądz 1963, s. 56.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License