Cmentarz ewangelicki - Mochle I

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony ok. 225 metrów na zachód od cmentarza ewangelickiego Mochle II, tj. bliżej centrum wsi. Wybieramy drogę w stronę wsi Szczutki. Po ok. 35 metrach mamy po lewej stronie skraj lasu i dawną dróżkę prowadzącą na cmentarz. Skręcamy w lewo i po ok. 60 metrach znajdujemy się na cmentarzu. Od północy i wschodu sąsiaduje z lasem, od południa z droga, a od wschodu z polem uprawnym.

Podstawowe informacje

Data założenia	pocz. XIX w.
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Wtelno (od 1912 albo 1913), Sicienko (od 1856), przedtem Bydgoszcz
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,13ha
Nr działki	147
Kształt	pięciokąt nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek	1888
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	dewastacja, likwidacja, śmieci
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

Roślinność

Drzewa	dąb, sosna, klon, …
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	trawa, barwinek

Brak pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o alei.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	> 15	IV ćw. XIX - I poł. XX w	piaskowiec, lastryko, beton	-
Mogiły ziemne	TAK	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	> 10	IV ćw. XIX - I poł. XX w.	lastryko, beton, piaskowiec	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	> 15 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak danych o pochówkach osób znanych i szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. Tomasz Mądrzyński, 2015

---

Galeria zdjęć

fot. Tomasz Mądrzyński, 2015

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. 32

fot. 33

fot. 34

fot. 35

fot. 36

fot. 37

---

Renowacja

Nie przeprowadzono.

---

Osadnictwo w Mochlu

Historia

Mochle to jedna z najstarszych miejscowości w gminie. Najstarsza wzmianka pojawia się już w 1237. Prawdopodobnie od samego początku był to majątek rycerski, potem szlachecki. Pierwszych właścicieli poznajemy już w 1303 r. Byli to synowie wojewody brzeskiego Jan i Florian Wilkowice. W drugiej połowie XVI w. Mochle należało do rodziny Żalińskich. Pod koniec XVIII wieku w skład majątku wchodziły także wieś Chmielewo i folwarki Nowa Ruda oraz Piotrkówko. Ostatnim właścicielem przed rozbiorem był Czerwiński. Przez kilka dziesięcioleci XIX wieku (prawdopodobnie od 1838) właścicielami była rodzina Speichert. Za ich czasów wybudowano dwór w znanej do dziś postaci, a cały majątek przeżywał intensywny rozkwit gospodarczy. W 1895 r. poprowadzono przez Mochle wąskotorową linię kolejową transportującą ludzi i towary do Nakła, Bydgoszczy i Koronowa. W 1896 Speichertowie postanowili sprzedać Mochle braciom Muntmann z Berlina. Ci zaś sprzedali Mochle pruskiej komisji osadniczej, która sprowadziła niemieckich osadników i wybudowała w 1905 r. rolniczą stację badawczą. Stacja funkcjonuje do dziś, a teren zwany jest od 1920 r. Mochełkiem.
Odnośnie protestantyzmu to już w wizytacji z 1766 t. czytamy o domu modlitwy w Mochlu. Niewykluczone, że opisywany cmentarz istniał już wtedy gdyż zwykle dom modlitwy funkcjonował w pobliżu cmentarza. Z czasem likwidowano go albo budowano szkołę lub kościół murowany w innym miejscu, a cmentarz zostawał. Wedle statystyk w latach 80. XIX w. 39% mieszkańców stanowili ewangelicy. Po zasiedleniu przez komisję kolonizacyjną ich odsetek wynosił 66%. Wobec gwałtownego przyrostu ewangelików rozważano nawet budowę nowego kościoła. Ostatecznie wybudowano go we Wtelnie w 1913 r. Przedtem najbliższa parafia mieściła się w Sicienku.

Ludzie

Księga strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Barczinski, Bohndorf, Brandt, Chilewski, Dege, Domke, Gladziewski, Hartfiel, Henke, Kaczmarek, Kipf, Krawczak, Krentz, Kroll, Luneberg, Massig, Maternowski, Matuszak, Nimczewski, Richert, Ruminski, Schmidt, Schrandt, Stenzel, Stockmann, Szmelter, Toiza, Woczny, Zinn

Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Alkiewicz (właściciel ziemski, lekarz), Joachimczak (zajazd), Kaczmarek (szewc), Łos (szewc), Retzlaff (młyn), Schielke (olejarnia), Sitniak (szewc)

Księga abonentów z 1939: Kochański (oberża)

Księga adresowa z 1941: Alkiewicz (lekarz), Domek (rzeźnik), Kipf (kowal), Kochański (oberża, sklep), Madejski (piekarz), Retzlaff (młyn), Schmidt (stelmach)

---

Bibliografia:

1. 2773 Wtelno, Messtischblatt, 1:25 000, 1913.
2. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 120.
3. Gminny program opieki nad zabytkami gminy Sicienko na lata 2014-2017, Sicienko, 2013, s. 36-37, 58, 65, 67, 68. http://bip.sicienko.pl/?app=uchwaly&nid=4342
4. "Goniec Wielkopolski" z 29.01.1896, nr 23, s. 3.
5. Z. Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI wieku, s. 87, Toruń-Łódź: TNT - PWN, 1964. Żaliński
6. Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin, 1907, s. 164-165.
7. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. Das Koenigreich Preussen. VII Band: Provinz Posen, 1905, s. 232-233.
8. S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. II M-Z, Poznań, 1922, s. 40.
9. Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 178-179.
10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1364.
11. A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 77.
12. Mochle w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1176/Mochle/
13. Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.21. der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg, 1838, s. 398.
14. "Nowy Kurier" z 19.08.1938, nr 188, s. 7.
15. "Orędownik" z 15.08.1912, nr 185, s. 2.
16. "Postęp" z 30.07.1903 r., nr 171, s. 3.
17. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 4.
18. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 72.
19. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VI, s. 558.
20. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sicienko. Cz. I, Sicienko, 2011, s. 47,
21. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 20.
22. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 5.
23. Verzeichniss saemmtlicher Ritter-und anderer selbststaendigen groesseren Gueter der Provinz Posen, 1859, s. 2.
24. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 14-15.
25. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 411.

---

Lapidaria » powiat bydgoski » gmina Sicienko » Mochle I