Cmentarz ewangelicki - Mokre (gm. Grudziądz)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

wRhhp56FNIVHiuoxGHi4DN7nCM4-vxY4rTOiYYTqBu37JD3JJkCdn1p1_nLnmdJbIwEhV03hW7ls-dA=w320

Opis cmentarza

zabudowany.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie zabudowanym przy głównej drodze przechodzącej przez wieś. Jedziemy DK55 z Grudziądza w kierunku Kwidzyna. Za Świerkocinem skręcamy na skrzyżowaniu w lewo (jak wskazuje drogowskaz) i jesteśmy już w Mokrem. Po 1,4 km, po lewej stronie, tuż za skrzyżowaniem dróg jest cmentarz. Sąsiaduje od północy i wschodu z drogami, od południa z nieużytkiem i polem uprawnym, a od zachodu z terenem gospodarstwa domowego/nieużytkiem.

Podstawowe informacje
Data założenia pocz. XIX w.?
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Mokre (od 1889/1891), przedtem Grudziądz
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,21 ha
Nr działki 317
Kształt czworokąt nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek 1852
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, RK, sygn. 1632, Der kommunale Begräbnisplatz in Mockrau, 1900-1902.
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Cmentarz do roku 1895 miał statut parafialnego. Na mapie z 1909 widzimy w miejscu cmentarza kaplicę. Nic mi o niej nie wiadomo. Była co prawda prywatna kaplica katolicka w Mokrem w 1706, o której Fankidejski wspomina w 1880, że nie istnieje.

Roślinność
Drzewa dąb, lipa, …
Krzewy lilak, dzika róża, …
Inne trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny, układ wewnętrzny częściowo czytelny

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce TAK 1 1881 cegła mauzoleum/kaplica grobowa?
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK > 30 k. XIX - I poł. XX w. beton, lastryko
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome TAK 2 lata 30. XX w. lastryko, beton pokrywy od mogił obmurowanych
Płyty pionowe TAK 1 1857 piaskowiec stela Davida Buhse
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK 15 1867 - I poł. XX w. beton, piaskowiec przy mogiłach i osobno (9)
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 40 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - XX w. metal, beton siatka rozpięta na betonowych słupkach
Brama TAK 1 XX w. beton furtka
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - na mapie z 1909 i na współczesnej rastrowej Geoportalu mamy zaznaczoną kaplicę?
Inne NIE - - - -

Na terenie cmentarza mamy mauzoleum/kaplicę grobową rodziny Borsch z 1881.

Inskrypcje

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39

Renowacja

Nie przeprowadzono.

Osadnictwo w Mokrem

Historia

Jedna z najstarszych miejscowości gmny. Najwcześniejsza pisemna informacja pojawia się z 1323 roku. Była to wieś należąca do Zakonu Krzyżackiego, której w 1324 grudziądzki komtur rozszerzył przywileje. Z dokumentu wiadomo, że istniała już wówczas parafia rzymskokatolicka w Mokrem założona przez Krzyżaków najprawdopodobniej pod koniec XIII wieku. Po upadku Zakonu wieś stała się królewszczyzną w obrębie starostwa grudziądzkiego. Świątynia w XVI wieku była w rękach protestantów (1548-1572), a następnie opuszczona. W 1620 powróciła do katolików, ale już 8 lat później została mocno zniszczona w czasie wojny ze Szwedami. Odbudowę rozpoczęto w 1641.
W 1662 roku król Jan Kazimierz odnowił przywilej na sołectwo i osadził 3 nowych gburów na prawie olęderskim. Inwentarz starostwa grudziadzkiego podaje, że z nadania króla Augusta II Mocnego zawarto w 1712 roku 2 kontrakty (w dwóch częściach wsi) na 40 lat. Inny znany kontrakt zawarto w 1748 na 40 lat z inicjatywy starosty Jerzego Mniszka. W Mokrem odbywały się rewie wojskowe, na które przybywali królowie pruscy. Wieś gościła Fryderyka II Wielkiego, Fryderyka Wilhelma II i Fryderyka WIlhelma III z małżonką królową Luizą. Dla ich komfortu wybudowano budynek o fachwerkowej konstrukcji i słomianym dachu. W 1816 budynek rozebrano i z materiału utworzono szkołę.
W 1789 Mokre liczyło 24 dymy, w 1830 składało się z wolnego sołectwa, młyna, karczmy, 2 szkół, probostwa i 11 gospodarstw na prawie emfiteutycznym. Czynszownicy zostali ostatecznie uwłaszczeni w 1833.
W 1868 ewangelicy stanowili 79% mieszkańców Mokrego, w 1905 - 64%, a w 1921 - 61%. Do 1889/1891 roku podlegali pod parafię ewangelicką w Grudziądzu. Pierwotnie chciano wyodrębnić z parafii miejskiej nową z siedzibą w Białochowie. Tej nazwy używano do 1898. Jednak za siedzibe pastoratu ostatecznie obrano Mokre i tam rozpoczęto budowę kościoła, którą ukończono w 1903.

Ludzie

Nazwiska z Westpreussen.de: Berg, Boesler, Bomke, Bosarke, Boguslawski, Buhse, Diehl, Fetkenhauer, Gohr, Griese, Janke, Jankowski, Kraschinski, Knoof, Kieselbach, Kleinke, Klettke, Laleika, Lange, Langfall, Mielke, Petschler, Polley, Pommerenke, Radacki, Redemer, Schirakowski, Schulz, Wolff, Ziep, Zobel

Olędrzy osadzeni w 1662: Held, Adam Balcer, Pommerenke

Olędrzy z kontraktu z 1712: Efraim Szultz, Dawid Szultz, Krystian Pryb, George Pryb

Olędrzy z kontraktu z 1748: Godfryd Drawer, Godfryd Labs, Michał Labs, Jerzy Zick, Jan Ratzlaw, Jerzy Pawlitz, Jakub Brichel, Jerzy Bursch, Jakub Malke, Godfryd Walkenberg, Jakub Meller

Lista strat w I wojnie światowej: Batz, Berg, Block, Borsch, Dargel, Dylewski, Domschiedt, Eckmann, Janz, Jesorski, Kaminski, Kerber, Kieselbach, Kraft, Krzeminski, Lateike, Leonhardt, Lutowski, Lutzk, Macidlowski, Mallon, Ratz, Roeder, Romeike, Ruttowski, Salewski, Schilewo, Schmidtke, Schmielewski, Schonau, Sonnenberg, Stoltz, Wendt, Werner, Wietzorreck

Kalendarz nauczycielski z 1925: Paweł Radtke

Księga adresowa z 1928: Dirks (młyn), Dygulla (zajazd), Gerke (rzeźnik), Schielke (gospodarz), Schroder (gospodarz), Słoik (kowal), Ziep (gospodarz)

Księga adresowa z 1941: Digulla (zajazd), Kminkowski (szewc)

Bibliografia:

  1. 2478 Feste Coubiere, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909. comp.jpg
  2. APE Malbork, RK, sygn. 1632, Der kommunale Begräbnisplatz in Mockrau, 1900-1902.
  3. P. Birecki, Z dziejów architektury ewangelickiej w Grudziądzu, "Rocznik Grudziądzki" 2015, t. 23, s. 71-72. comp.jpg
  4. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 120. comp.jpg
  5. J. Fankidejski, Utracone kaplice i kościoły w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej : podług urzędowych akt kościelnych, Pelplin, 1880, s. 111. comp.jpg
  6. X. Froelich, Geschichte des Graudenzer Kreises, Band I, Graudenz, 1868, s. 216-221. comp.jpg
  7. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 37, 136. comp.jpg
  8. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 477-479. comp.jpg
  9. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 22-23. comp.jpg
  10. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 37. comp.jpg
  11. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1188. comp.jpg
  12. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 88. comp.jpg
  13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 20. comp.jpg
  14. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego, 2013, s.105-108 ,http://www.bip.grudziadz.lo.pl/?app=uchwaly&nid=2170&y=2013
  15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VI, s. 627-630. comp.jpg
  16. A. Wolnikowski, A. Tomaczak, Inwentarz starostwa grudziądzkiego z r. 1739, Grudziądz 1963, s. 55-56.
cmentarzewangelickimokreoledrzy
wersja strony: 1, ostatnia edycja: 09 Mar 2017 09:11
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License